
ن تفکر ذاتاً حق اختراع وجود ندارد بلکه توسط دولت ایجاد میشود.
به نظر میرسد که جهت شناسایی حق در جامعه و قابلیت تعقیب آن میبایست قانون نسبت به شناسایی حق اقدام و راهکارهای اجرای آن را تعیین و سپس ضمانت اجراهای حمایت از آن را معین نماید. در عالم حقوق به حقائق کاری نداریم صرفاً در محدودة واقعیتها قدم میزنیم هر چند مطالبه وجه که مشمول مرور زمان شده است حق طبیعی و شرعی یک طلبکار میباشد لکن به علت اینکه مشمول مرور زمان شده قابلیت استماع را ندارد و دارندة این حق قدرت اجرای این حق را ندارد جهت حمایت از آن نمیتواند به ضمانت اجراهای پیشبینی شده متوسل شود. دستگاه قضائی به عنوان بازوی حمایت، از حقوقی که مشمول مرور زمان شده حمایت نمیکند و وجود خارجی برای آن شناسایی نمیکند حق اختراع با تصویب قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی سال 1386 در جامعة فعلی به رسمیت شناخته شده است12 در همان قانون جهت امکان اجرای این حق تشریفاتی را الزامی نموده است اگر اختراعی این تشریفات را رعایت نکند قابل حمایت نخواهد بود.
قبل از تصویب قانون اختراعات علیرغم اینکه اختراعهای مختلفی ایجاد شده لکن به طور رسمی چنین حقی مورد شناسایی نبوده و قانون آن را شناسایی نموده است و اجرا شدن آن نیز منوط به رعایت تشریفات میباشد و رعایت این تشریفات به این علت است که مخترع اقدام به افشاء اختراع نماید تا جامعه از آن بهرهمند شود و در قبال حکومت حقوق انحصاری را برای مخترع شناسایی میکند. اختراع یک قرارداد قانونی بین مخترع و حکومت است و هر چند از نظر ذاتی امکان دارد در عالم معنی حق اختراع از حقوق طبیعی باشد لکن هدف ما حمایت از حق اختراع در اجتماع است و قانون در اجتماع حکومت میکند و حدود تعریف شده در قانون میبایست رعایت شود لذا به نظر میرسد حقوق تعیین شده برای مخترع محدود به موارد مندرج در مادة 15 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی مصوب 1386 باشد و حقوق تعیین شده حصری است نه تمثیلی.
بنابر مطالب گفته شده صرفاً بهرهبرداری از حقوق مندرج در مادة 15 قانون اختراعات نقض حق اختراع تلقی و از نظر مدنی و کیفری قابل پیگرد میباشد.
بند سوم: محدودة نقض
مسئولیت مدنی نسبت به اموال مادی با صدمه به اموال حاصل میشود. لکن مسئولیت مدنی در خصوص حق اختراع با نقض اختراع حاصل میشود صدمه به حق اختراع نقض نامیده میشود که تشخیص نقض دارای ظرافتهای بسیار دقیق و مهمی است.
چارچوب حمایت از حق اختراع در همة کشورها با این حقهای مورد ادعا(حقهای ادعا شده در برگة اختراع) تعیین میگردند. معنا و مفهوم ادعا نهایتا توسط دادگاههای تفسیر میگردد. روشی که در آن دادگاهها به نوبه خود یک ادعا را تفسیر میکنند بستگی به حقوق داخلی و به میزان زیادی به قواعد و مقررات دارد. بنابراین، اینکه یک ادعا به چه معناست بستگی به قلمرو قضاییای دارد که در آن مورد تفسیر واقع میشود.13
نقض، عین یا مشابه ادعاهای عنوان شده در اظهارنامه ثبت اختراع است محدودة حمایتی ورقه اختراع با ادعاهای مطرح شده تعیین میشود. مطابق مادة 6 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی مصوب 1386 در اظهارنامه ثبت اختراع باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست میشود تعیین کرد و اظهارنامه میبایست خواسته، توصیف ادعا، خلاصهای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشههای مربوطه را در برداشته است.
مطابق بند (ج) مادة 6 ادعای مذکور در اظهارنامه گویا و مختصر بوده و با توصیف همراه باشد به نحوی که برای شخص دارای مهارت عادی در فن مربوط واضح و کامل بوده و حداقل یک روش اجرائی برای اختراع ارائه کند.
توصیف ادعا مطابق ماده 10 آییننامه قانون اختراعات مصوب 1386 میبایست به نحوی باشد که زمینه فنی اختراع در آن قید شود و اینکه این اختراع چه مشکل فنی را حل میکند و هدفهای اختراع چیست؟ در شرایط اختراع گفته شد که میبایست دارای تازگی، کاربرد صنعتی و ابتکاری باشد و میبایست شرح وضعیت دانش پیشین و سابقة پیشرفتهایی را که در رابطه با اختراع ادعایی وجود دارد به نحوی که برای درک و بررسی جدید بودن اختراع کفایت کند بیان شود و ضمن ذکر دقیق مشکل فنی در صنعت میبایست اظهارنامه راهحل عملی جهت حل مشکل فنی موجود باشد.
ادعاهائی که در اظهارنامه مطرح میشود و راهحلهائی که برای حل مشکل فنی مطرح میشود حدود و مرز حق اختراع را تعیین میکند حقوق ذکر شده در مادة 15 قانون ثبت اختراع حق بهرهبرداری انحصاری از این ادعاها میباشد که صرفاً مالک گواهی حق اختراع حق ساخت، صادرات، واردات، عرض برای فروش و استفاده از فرآورده و فرآیند را خواهد داشت و اشخاص دیگر که بدون رضایت مالک یا دولت اقدام به بهرهبرداری نمایند ناقص حق اختراع تلقی و قابل و پیگیرد خواهند بود.
اما ذکر یک توضیح در خصوص عبارت آخر این ماده (بند ج از مادة 6 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی مصوب 1386) لزم است و آن اینکه در اظهارنامه در کنار توصیف کامل اختراع، خلاصهای از توصیف و ادعاها معین میگردد، لذا قانونگذار ما برای رفع ابهام توضیح داده است که خلاصهای که در اظهارنامه آمده است نباید برای محدود کردن گستره حمایت مورد استناد قرار گیرد زیرا این خلاصه، صرفاً برای ارائه اطلاعات فنی مانند اشکال و تصاویر مربوط به اختراع است و کاربرد دیگری ندارد.14
وظیفه دادگاه همانطور که آمده، این است که اولاً اعتبار گواهی حق اختراع و محدود حق اختراع را مشخص کند و پس از آن مشخص کند نقض در محدود حقوق صاحب گواهی به وقوع پیوسته یا خیر؟
لذا باید همان محدوده از حق اختراع را که مرتبط به ادعاهای حق میباشد را دقیقاً مشخص کند و همچنین دفاعها و دلایل خوانده را مبنی بر عدم وقوع نقض و عدم اعتبار گواهی ثبت اختراع را توأمان مدنظر قرار دهد. این دو موضوع (تعیین محدوده و بررسی دلایل خوانده) منشاء مسائل متفاوتی در جریان رسیدگی میباشد که نقطه آغاز آن نحوه بیان و نگارش ادعا میباشد.
مسئلهای که عموما مطرح میشود این است که نگارش گواهی اختراع اگر به طور دقیق از منظر توصیفات و اشکال و تقاضانامه ثبت اختراع تفسیر شود آیا در نهایت منجر به توصیف اختراعی میشود که عمل ناقض را در بر بگیرد؟ به عنوان مثال در توصیف اختراع آمده است که وسیله مذکور یک قطعه فنر دارد. حالا اگر در وسیلهای که ادعا شده اختراع را نقض کرده به جای فنر از یک لاستیک سخت استفاده شده باشد، آیا باز هم نقض صورت گرفته است؟ سیستمهای حقوقی با توجه به شرایط و ضوابط آنها برای ثبت اختراع به این موضوع پاسخ متفاوتی میدهند. علاوه بر این بسیاری از دادگاهها برای تشخیص مسئله مذکور از نظر کارشناس استفاده میکنند.15
محتوای فنی بعضی از گواهیهای اختراع آنقدر پیچیده است که نه تنها به نظر کارشناسی چند متخصص نیاز دارد بلکه برای تشخیص و حل مسئله نیاز به انجام آزمایشات متعدد با هزینة بالا میباشد.
به طور مثال در یک پرونده نقض یک اختراع مرتبط با برش پلاسما ممکن است در تشریح اختراع آمده باشد که این دستگاه برش در حین اجرا فرایند خاص را طی میکند. که برای روشن شدن مسئله کارشناسان ناگزیر هستند که دستگاه را به کار انداخته و آن را مورد بررسی قرار دهند. اگر چه هزینه اینگونه آزمایشات سنگین است ولی به دلیل اینکه نتیجه دعوی منوط به انجام آزمایش است. هر یک از طرفین ممکن است اقدام به انجام آزمایش کنند که در بیشتر موارد طرف دیگر نیز مجبور به انجام آزمایش متقابل میشود تا صحت آزمون و آزمایشات طرف مقابل را به چالش بکشد.
دادگاه پس از جلبنظر کارشناس و انجام آزمایشها حکم خود را با استدلال صادر خواهد کرد که آیا نقض صورت گرفته است یا خیر؟ اما بیشتر گواهیهای اختراع شامل بیش از یک خواسته هستند. لذا این موضوع به صاحب گواهی اختیار میدهد که از چند مسیر جهت اثبات نقض حق خود استفاده کند. و در صورتی که یک ادعا مورد تأیید قرار نگرفت صاحب حق از مسیر دیگر بتواند اثبات کند نقض حق صورت گرفته است. وقتی که یک گواهی با چند ادعا موضوع پرونده نقض حق میباشد قاضی باید یک ادعاها را بررسی کند تا وقوع یا عدم وقوع نقض را به طور کلی بتواند مشخص کند و حکم را صادر کند.16
بند چهارم: ملاکهای تشخیص نقض (تفسیر ادعاها)17
برای پاسخ دادن به این سؤال که آیا یک ساختار ویژه، ادعای مندرج در یک ورقة اختراع ثبت شده را نقض کرده یا خیر؟ ادعا باید به عناصر اختصاصی شکسته شود و سپس با عناصر نقض ادعا شده، حسب مورد، مقایسه گردد. اگر عناصر اختصاصی و عناصر نقض مطابقت کامل داشت بدیهی است که نقض حق صورت گرفته است و در غیر اینصورت دعوی نقض حق رد میگردد.
البته باید مقایسه بین عناصر ادعای نقض شده با عناصر اختصاصی ادعا برای پاسخ دادن به سؤالات زیر صورت گیرد:
• آیا همه عناصر ادعا در نقض ادعا وجود دارد یا خیر؟
• آیا همه عناصر یک فرم دارند؟
• آیا همه عناصر یک کارکرد دارند؟
• آیا عناصر ارتباط یکسان و یکنواخت با عناصر دیگر دارند؟
در صورتی که پاسخ به هر یک از سؤالات فوق مثبت باشد بدیهی است که نقض حق صورت گرفته است.18
برای احراز نقض حق اختراع، بایستی اقدامات انجام گرفته در درون و دامنه گواهینامه اختراع قرار گیرد؛ این موضوع مبتنی بر تفسیر اسناد و اوراق گواهینامه است. هر گاه آن اقدامات فراتر از موضوع گواهینامه باشد؛ نقض در میان نخواهد بود زمان معیار برای احراز نقض حق اختراع، زمان انتشار توصیفات و اسناد و مدارک اختراع است.19 همچنین برای تشخیص و تعیین اعمال نقضآمیز در قوانین ملی کشورها راهکارهای متفاوتی میتواند وجود داشته باشد در قوانین برخی از کشورها، نقض از نظر انواع به نقض ذاتی و اصلی و نقض معادل یا نقض در قالب دکترین معادل تقسیم شده است.20
الف) نقض ذاتی و اصلی
راههای متفاوتی وجود دارد که ممکن است گواهی حق اختراع نقض شود. اولین راه که ممکن است گواهی توسط شخص ثالث عمدا نقض شود این است که کپیبرداری عینا از گواهی باشد بدون هر گونه تغییر21، در این گونه تقلید تغییری در اختراع داده نمیشود کالای موضوع نقض دقیقا مطابق با اختراع اصیل میباشد تشخیص این نوع نقض بسیار واضح و روشن میباشد صرفاً دارنده میبایست اقدام و ارتکاب عمل توسط ناقض را ثابت نماید و نیازی به اثبات تطبیق کالاهای موضوع نقض با ادعاهای مطرح شده ندارد. در این نوع نقض، ناقض بیپرواست یا اینکه گمان میکند گواهی حق اختراع خدشهدار است و اعتبار ندارد.
این نوع نقض به نقض عینی یا ذاتی و اصلی معروف میباشد و چنین تعریف شده است «اقدام ناقض بر نقض اختراع اصیل به نحو تقلید ذاتی، یعنی نقض اختراع مانند کپیبرداری و نسخهبرداری از اصل»22
در این نوع نقض صرفا تأیید صحت گواهی حق اختراع و ارتکاب فعل منجر به نقض از طرف ناقض جهت اثبات نقض کافی است.
در نقض ذاتی دادگاه برای تشخیص نقض، عناصر ادعای مندرج در اختراع ثبت شده را با عناصر ادعای نقض شده مورد مقایسه قرار میدهد و تنها در صورتی که عناصر توصیف شده در ادعای ثبت شده، در محصول نقضی وجود داشته باشد دادگاه حکم به نقض حق خواهد داد. به عنوان مثال فرض کنیم شخص (الف) دوچرخهای را اختراع کرده است و مدعی میشود که شخص (ب) که سه چرخهای را ساخته است حقوق انحصاری وی را در قالب ساخت نقض کرده است. فرض کنیم دوچرخه علاوه بر دوچرخ جلو و عقب عناصری از قبیل صندلی، میلهای که صندلی روی آن قرار گرفته و دسته یا میله فرمان داشته باشد. در این فرض دادگاه مقایسه میکند که آیا سه چرخه نیز همین عناصر را دارد یا خیر؟ در بررسی، دادگاه به این نتیجه میرسد که سه چرخه همه ویژگیهای دوچرخه را دارد با اضافه یک چرخ اضافی. در این صورت دادگاه حکم میدهد که نقض ذاتی یا اصلی صورت نگرفته است.23
ب) نقض معادل
حالت دومی که نقض اتفاق میافتد این است که اشخاص ثالث از اختراع الگوبرداری میکنند. این نقض زمانی صورت میگیرد که اختراع توسط
