2-1-2-3-1- مستندات قرآنی جامعیّت قرآن 38
2-1-2-3-2- دو ویژگی مؤثر در جاودانگی قرآن 39
2-1-2-4- امکان و جواز تفسیر در نسیم حیات 42
2-1-2-5- بررسی نیاز مخاطبان به تفسیر در نسیم حیات 43
2-1-2-5-1- مهم‌ترین علل نیازمندی قرآن به تفسیر 43
2-1-2-6- منابع تفسیر 46
2-1-2-6-1- مستندات منبع بودن قرآن در تفسیر نسیم حیات 46
2-2- قواعد تفسیری نسیم حیات 48
2-2-1- فهم ادبیات عربی زمان نزول 48
2-2-2- مطالعه تفاسیر مختلف خصوصاً تفاسیر اهل‌بیت 49
2-2-3- توجّه به شأن و سبب نزول 50
2-2-4- توجّه به ظاهر و باطن آیات 52
2-2-5- سیاق 53
2-2-5-1- انواع سیاق 53
2-2-6- جری و تطبیق 56
2-2-6-1- معنای لغوی جری و تطبیق 56
2-2-6-2- معنای اصطلاحی جری و تطبیق 57
2-2-6-3- رابطهى جرى و بطن 57
2-2-7- توجه به معانی و بیان ریشه کلمات 58
2-2-8- توجه به کلمات کلیدی و مترادف 58
2-2-9- جایگاه معنایی کلمات و آیات 59
2-2-10- توجه به ترتیب نزول آیات 60
2-3- روش‌های تفسیری نسیم حیات 61
2-3-1- روش تفسیر قرآن به قرآن 61
2-3-1-1- توضیح آیات مجمل به وسیله آیات مبین 64
2-3-1-2- پذیرش معنایی از میان معانی مطرح‌شده در آیه 67
2-3-1-3- استعانت از قرآن در تعیین معنای اصطلاحی خاصی 68
2-3-1-4- توضیح معنای برخی از آیات توسط آیات دیگر 71
2-3-1-5- تأیید معنای بعضی کلمات، با شواهد قرآنی 71
2-3-1-6- معرّفی تفاسیر قرآن به قرآن 72
2-3-2- روش تفسیر روایی قرآن 72
2-3-2-1- شرح کلمات مجمل و مبهم 73
2-3-2-2- بیان مصداق اکمل و اتمّ آیه 75
2-3-2-3- بیان جزئیات آیات الا حکام 76
2-3-2-4- بیان شأن نزول آیات 76
2-3-2-5- بیان بطن و تأویل آیات 77
2-3-2-6- تقیید آیه مطلق به وسیله روایت 78
2-3-3- روش تفسیر عقلی و اجتهادی 78
2-3-3-1- عقل 78
2-3-3-2- اجتهاد 79
2-3-3-3- گونه‌های تفسیر عقلی 79
2-3-3-4- ذکر نمونه‌های تفسیر اجتهادی در نسیم حیات 80
2-3-4- روش تفسیر علمی قرآن 85
2-3-5- روش تفسیر کامل و جامع 86
2-4- گرایش‌های تفسیری نسیم حیات 89
2-4-1- گرایش فقهی 89
2-4-1-1- ازدواج موقت 90
2-4-1-2- فلسفه وضو و تیمّم 91
2-4-1-3- فلسفه خمس 92
2-4-1-4- فلسفه روزه 92
2-4-1-5- فلسفه طلاق 93
2-4-2- گرایش کلامی 94
2-4-2-1- امامت، عامل اصلی یأس کفار 95
2-4-2-2- صفات خبریه 95
2-4-2-3- رؤیت خداوند 96
2-4-3- گرایش فلسفی 97
2-4-3-1- بطلان پولورالیزم 99
2-4-3-2- تحلیل دو خدایی 99
2-4-3-3- نور بودن خداوند 101
2-4-4- گرایش علمی 103
2-4-4-1- آفات تفسیر علمی 105
2-4-4-2- امتیازات تفسیر علمی 105
2-4-4-3- شرایط تفسیر علمی 105
2-4-4-4- گرایش علمی در تفسیر نسیم حیات 106
2-4-5- گرایش اجتماعی 108
2-4-5-1- صبر و شکیبایی 109
2-4-5-2- روابط اجتماعی مسلمانان با همدیگر 110
2-4-5-3- مسئله وحدت امّت اسلامی 110
2-4-5-4- ضرورت حکومت اسلامی برای مردم 111
2-4-5-5- همکاری و تعاون اجتماعی در امور خیریه 111
2-4-5-6- مسئله آزادی انسان و شرایط آن 112
2-4-5-7- انفاق 113
2-4-6- گرایش ادبی 114
2-4-6-1- توجه به صرف و نحو لغات و جملات قرآن 115
2-4-6-2- توضیح لغات و مشکلات قرآن 117
2-4-6-3- عدول از غیبت به خطاب 118
2-4-6-4- معانی حروف 119
2-4-6-5- بحث اختلاف قرائت 120
2-4-6-6- بحث تقدیم و تأخیر 121
2-4-6-7- استعاره 122
2-4-6-8- مقلوب 126
2-4-6-9- حذف و اختصار 127
2-4-6-10- کنایه و تعریض 127
2-4-6-11- حقیقت و مجاز 128
2-4-6-12- تشبیه 129
نتایج و دستاوردهای تحقیق 131
فهرست منابع و مآخذ 133
الملخص 136
Abstract 138
مقدّمه
بی‌تردید ضرورت ترجمه و تفسیر قرآن کریم به شکل روزآمد در هر عصر و زمانی از اهمّ امور و واجبات بوده و بر هر صاحب‌نظر اهل قلم در این فنّ، یک وظیفه به حساب می‌آید.
در این راستا هر از گاهی در سطح جهان اسلام آثاری انتشار می‌یابد تا بر عطش سیری‌ناپذیر دوستداران و مشتاقان معارف الهی و کلام وحی، آبی بپاشد و پاسخگوی گوشه‌ای از نیازها و مسائل روز گردد.
این شیوه جذّاب تفسیر مذکور که بی‌شک باذوق و سلیقه جوانان امروزی سازگاری بالایی دارد، حاصل دوری نویسنده آن از بحث‌های کلامی و فلسفی سنگین و اجتناب از به حاشیه کشاندن مفاهیم اصلی و مقاصد آیات است که در تفاسیر موجود قرآن کریم، رایج بوده و خواننده در بسیاری از موارد با فرو رفتن در عمق بحث‌های عمدتاً تخصّصی صرف از اصل و هدف آیات و سور غافل گشته و سر آخر منصرف از ادامه مطالعه، خسته آن را به کنار می‌نهد.
اما این تفسیر از آنجا که در عین رعایت ترتیب مصحف با توجه و تکیه بر تفسیر موضوعی به استخراج اهداف و ارتباط بین آیات و سور اهتمام ورزیده است، خواننده را در رسیدن به مراد و مقصود صاحب کلام، یاری بیشتری داده و به شکل ساده‌تری مقدمات فهم معارف الهی را در وی به وجود می‌آورد.
در این تحقیق سعی بر آن است که به لحاظ اهمیت فوق‌الذکر، در شناساندن اوصاف تفاسیر معاصر علی‌الخصوص تفسیر پُر ارج نسیم حیات قدمی هر چند ناچیز برداشته و در همه‌گیر شدن مطالب تفسیری بر این اساس کار خود را پس از مقدمه‌ای چند با معرفی و بیان مسئله در قالب پنج فصل که در فصل اول مفهوم شناسی واژگان کلیدی در پنج بخش واژگان و توصیف تفسیر نسیم حیات ومعرّفی نویسنده این اثر را شامل می‌شود، در فصل دوم جایگاه تفسیر نسیم حیات که به معرفی و آثار ابوالفضل بهرام پور و اهداف و نتایج تفسیر نسیم حیات و ویژگی های تفسیر نسیم حیات می پردازیم در فصل سوم در شش بخش به انواع مبانی تفسیری تفسیر نسیم حیات در یک بخش پرداخته‌ایم، در فصل چهارم در پنج بخش به روش‌های تفسیری نسیم حیات پرداخته‌ایم، در فصل پنجم در پنج بخش به گرایش‌های تفسیری نسیم حیات پرداخته‌ایم، در فصل ششم به قواعد تفسیری در نسیم حیات که شامل ده بخش می شود می پردازیم و در انتها به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نیز پایان‌بخش این پروژه قرار گرفته است.
امید است این اثر ناقابل موجبات رضایت خاطر خوانندگان محترم را فراهم آورده و مورد نظر آقا امام زمان (عج) قرار گیرد. انشا الله!
کلیّات تحقیق
بیان مسئله
پیشینه تحقیق
پرسش‌های اصلی و فرعی
فرضیه‌های موضوع
اهداف موضوع
بیان مسئله
مفسّران در هر دوره طبق برداشت خود از آیات، برای تبیین بهتر آن‌ها و رساندن مقصود اصلی خداوند، قرآن را تفسیر می‌کنند این امر اندیشمندان معاصر را نیز واداشته است که تفاسیر مختلفی از جمله تفسیر نسیم حیات را ارائه دهند.
در این تحقیق بر آنیم تفسیر نسیم حیات نوشته ابوالفضل بهرام پور را که یکی از تفاسیر معاصر است از لحاظ مبانی، قواعد، منابع، روش‌ها و گرایش‌ها تفسیری مورد بررسی قرار دهیم تا روشن شود این تفسیر بر اساس چه شیوه‌های علمی شکل‌گرفته و از چه منابعی برای تبیین بهتر آیات در آن استفاده شده است.
پیشینه تحقیق
پژوهش‌های زیادی در رابطه با کتب تفسیری جدید انجام‌یافته ولی در مورد این تفسیر پژوهش مستقلی صورت نگرفته است؛ ولی پایان‌نامه‌های مشابه ای مانند پایان‌نامه مبانی و روش‌شناسی تفسیر کاشف/مریم ابراهیم‌زاده، روش‌شناسی تفسیر قرآن مهر/عبدالباسط مرادی، روش‌شناسی تفسیر التفسیر الواضح محمد محمود حجازی/ اعظم داودنیا، پایان‌نامه بررسی روش تفسیر ابن عباس در جز اول، مقایسه روش تفسیرشناسی تفسیر المیزان با تفسیر تسنیم/ خدیجه زینیوند، کتاب روش‌ها و گرایش‌های تفسیری علامه طباطبایی، …
پرسش‌های تحقیقی
* مبانی تفسیر نسیم حیات کدام است؟
* در کتاب نسیم حیات از چه روش تفسیری استفاده شده است؟
* قواعد تفسیر این تفسیر کدام است؟
* گرایش و مشرب تفسیری این تفسیر چیست؟
فرضیه‌ها
* مبانی مفسر آموزش تفسیر به شیوه آسان به خصوص برای قشر جوان است و دشواری مطاعه کتب تفسیر فشرده و تخصصی را ندارد.
* تفسیر نسیم حیات از تفاسیر جامع است.
* برخی قواعد تفسیری در نسیم حیات عبارتند از : لحاظ کردن قرائت صحیح و توجه کلمات در زمان نزول و مفاهیم در زمان نزول و در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب در زمان نزول و عدم مخالفت با آیات محکم و سنت قطعیه، عقل، علم و….است.
* گرایش و مشرب این تفسیر جامع است.
اهداف تحقیق
* شناساندن بیشتر تفاسیر معاصر به خصوص تفسیر نسیم حیات به مخاطبان قرآن کریم
* معرّفی مفسّران جدید و بررسی دیدگاه‌ها و مبانی فکری آن‌ها به منظور مراجعه مخاطبان با شناخت بیشتر به این تفاسیر
* بررسی مبانی و روش‌ها و گرایش‌های تفسیر نسیم حیات
* بررسی شیوه نگارشی یا شیوه بیانی تفسیر نسیم حیات
* مقایسه تفسیر نسیم حیات با دیگر تفاسیر
* آشنایی با موضوعات مختلف قرآنی
* نگاهی جدید به تفسیر نسیم حیات
* بررسی دیدگاه‌های اصلی مفسّر
فصل اول: تعاریف و مفاهيم بنيادين
1-1- شناخت واژگان کلیدی
برای ورود به بحث روش‌شناسی کتب تفسیری نیاز است تا ابتداءً واژگان کلیدی این بحث مورد بازشناسی قرار گیرد که از میان واژگانی چون «تفسیر»، «مبانی»، «قواعد»، «منهج (روش)» و «گرایش» در این بخش از لحاظ لغوی و اصطلاحی بررسی می‌گردد:
1-1-1- تفسیر
الف) تفسیر در لغت: لغت دانان، کلمه «تفسیر» را معمولاً با کلماتی مانند ابانه، تبیین، ایضاح و کشف مترادف دانسته‌اند، درباره معنای ماده «فسر» اختلافی در میان اهل لغت مشاهده نمی‌شود. ابن منظور گوید: «فسر» به معنای بیان است و مضارع آن به کسر عین الفعل [یفسِرُ] و نیز به ضم آن [یفسِرُ] آمده است؛ و «فسّره» یعنی آن را مبین ساخت. آن گاه گویند: کشف نمودن چیز پوشیده‌ای را «الفسّره» گویند و «تفسیر» در کشف نمودن لفظ مشکل به کار می‌رود1.
صاحب کتاب «قاموس» نیز نظیر مطالب مزبور را توضیح معنای ماده «فسر» ذکر کرده است2.
در مقاییس آمده است: «فسر، کلمة واحده تدل علی بیان شی ء و ایضاحه .. و الفسر و التفسره: نظر الطبیب الی الماء و حکمه فیه»3 که ترجمه آن چنین می‌شود: واژه «فسر» کلمه واحدی است که بر بیان چیزی و توضیح آن دلالت می‌کند. «تفسره» به معنای نگاه کردن پزشک به آب (بول) و داوری در مورد آن است (آزمایش‌ها پزشکی برای تشخیص بیماری‌ها)
مصباح المنیر همان معنای مقاییس را آورده ولی اضافه کرده که ماده «فسر» در باب تفعیل، مبالغه را می‌رساند.4
راغب اصفهانی می‌گوید: «فسر: اظهار معنایی که با اندیشه و تدبر حاصل شده است به همین جهت نتیجه آزمایش ادرار را»«تفسره» می‌گویند.
تفسیر: برای مبالغه است؛ یعنی بسیار آشکار و واضح کردن.
تفسیر گاهی به معنای تحقیق در لغات و مفردات قرآن است و گاهی به معنای تأویل هست5. «فسر» به معنای اظهار معنای معقول است و «تفسیر» از نظر مبالغه همچون «فسر» است و تفسیر گاهی به واژه‌های مفرد یا غریب اختصاص دارد و گاهی در مورد تأویل به کار می‌رود؛ از این رو، واژه تفسیر و تأویل در مورد رؤیا به کار می‌رود.
برخی برانند که واژه «فسر» در اشتقاق کبیر، مقلوب «سفر» است.6 و مسافرت را از آن جهت سفر گویند که اخلاق مردم در آن آشکار می‌شود و مسافر هنگام سفر از صحنه‌های جدید پرده می‌گیرد و مطلع می‌شود.
کلمه تفسیر در قرآن یک بار استعمال شده است و آن در آیه 33 سوره فرقان است که خدای متعال پس از بیان برخی از ایرادهای کافران و پاسخ به آنان می‌فرماید: «وَ لاَ يَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلاَّ جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَ أَحْسَنَ تَفْسِيراً»: و براى تو مَثَلى نياوردند، مگر آنكه حق را با نيكوترين بيان براى تو آورديم.﴿الفرقان، 33﴾
. در بیان معنای تفسیر در آیه مذکور، دو رأی وجود دارد: رأی اول که نظر اکثر مفسّران است، به معنای بیان، کشف، تفصیل و دلالت است و در رأی دوم، در این آیه «معنا و مؤدّی» است و به نظر می‌رسد که معنای اول درست است.7
ب) تفسیر در اصطلاح مفسّران: کثرت استعمال کلمه «تفسیر» در مورد بیان و توضیح معانی و مفاهیم آیات قرآنی، موجب آن شده است که واژه «تفسیر» در میان دانشمندان علوم دینی، معنای خاص اصطلاحی به خود بگیرد و در خصوص قرآن کریم به کار می‌رود:
1. بیان
