بیان مساله
این پایان نامه در صدد است تا روابط سببی، یعنی ازدواج زنان و مردانی از خاندان اهل‌بیت با زنان و مردانی از خاندان سه خلیفه نخست، خلفای اموی از هر دو شاخه سفیانی و مروانی و خاندان آل زبیر مشتمل بر شخص خلیفه، فرزندان و نوادگان آنان از هر دو طرف را مطالعه، بررسی، توصیف و نقد کند. نیز با ارایه جدول‌ها و نمودارهایی میزان این گونه روابط را با روابط سببی اهل‌بیت با دیگر خاندان‌ها اندازه‌گیری و نسبت سنجی کند.
سوابق تحقیق
این پایان نامه در صدد بررسی روابط سببی علویان با خلفا و نسل خلافت می‌باشد تا کنون کتابی به صورت مستقل و مشخص به ازدواج فرزندان ائمه با فرزندان خلفا تا دو نسل نپرداخته است کتاب‌هایی که در این حوزه نوشته شده است را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد
دسته اول کتاب‌هایی هستند که مساله محور نبوده و در حاشیه به معرفی نام ائمه و فرزندان و احیانا نام همسران آنان پرداخته‌اند
دسته دوم کتاب‌هایی هستند که اگر چه مساله محور بوده اما تک نگاری هستند و فقط یکی از ازدواجهای محل بحث و تردید را بررسی کرده‌اند از جمله این کتب می‌توان به کتاب‌هایی که در مورد ازدواجهای ام کلثوم دختر امام علی(علیه السلام) با عمر بن‌الخطاب خلیفه دوم و یا کتاب‌هایی که در مورد ازدواجهای سکینه دختر امام حسین و فاطمه بنت الحسین نوشته شده است اشاره کرد.
دسته سوم کتاب‌هایی هستند که بیشتر از طرف اهل سنت و به زبان عربی نوشته شده است این کتاب‌ها اگر چه مساله محور بوده و تمام ازدواج‌ها را گزارش کرده‌اند اما تعداد آنان اندک و به ندرت قابل دسترسی است و ثانیا مولفین آنان اهل سنت هستند که دغدغه شیعه را نداشته و در صدد صحت و سقم گزارشات نبوده و به صورت عام نوشته شده است.
کتاب‌های دسته اول:
1ـ کتاب ادب الطف اؤشعراءالحسین(علیه السلام) نوشته جواد شبًر ـ ناشر دارالمرتضی ـ سال چاپ1409ق 1988م
در جلد اول این کتاب اسامی همسران و فرزندان امام حسین آمده اما به ازدواج فرزندان امام حسین یا دیگر ائمه نپرداخته است.
2ـ کتاب موسوعةالکربلا نوشته لبیب بیضون ناشرمؤسسه الاعلمی ـ سال چاپ1427ق
این اثر دو جلدی نگاهی گذرا به حوادث عاشورا دارد و در لابلای ان به ذکر اسامی اولاد و فرزندان حضرت رسول تا فرزندان امام حسین می‌پردازد.
کتاب‌های دسته دوم:
1ـ کتاب بانوی ناشناخته سکینه(سلام الله عليها) نوشته محمد‌رضا واحدی ـ
این کتاب تنها به حضرت رقیه دختر امیرالمومنین پرداخته و وجود چنین دختری را محرز دانسته ولی به ازدواج آن حضرت اشاره‌ای نکرده است.
2ـ کتاب حضرت زینب(سلام الله عليها) و سکینه(سلام الله عليها) نوشته علامه مرحوم شیخ جعفر نقدی.
این کتاب مفصل است ولی به اجمال به ازدواج عمر و ام کلثوم پرداخته و این ازدواج را نپذیرفته همچنین رقیه را دختر فاطمه فرزند پیغمبر می‌داند که در کودکی از دنیا رفته و در مدینه مد فون شده است.
3ـ کتاب معمای ازدواج عمر باحضرت ام کلثوم نوشته علی شهرستانی
این کتاب به واکاوی این ازدواج پرداخته و در سه قلمرو تاریخی ـ فقهی ـ عقایدی ـ بحث و بررسی کرده است اما به ازدواج فرزندان دیگر ائمه نپرداخته است.
4ـ کتاب در شناخت فرزندان و اصحاب امام حسین ـ علی اکبر و حضرت سکینه و مسلم بن‌عقیل ـ نوشته علامه عبدالرزاق مقرم ـ ترجمه حسن طارمی
وی در فصل دوم کتاب در باره ازدواج حضرت سکینه با فرزندان امام حسن اشاره کرده ولی در خصوص ازدواج وی با مخالفان بحثی نکرده است.
5ـ کتاب ازدواج ام کلثوم با عمر نوشته آیة الله سید علی حسینی میلانی ناشر مرکز حقایق اسلامی نوبت چاپ دوم 1386 چاپ وفا
این کتاب دارای چهار بخش است که راویان سند روایات را در سه بخش بررسی کرده و در بخش چهارم به ازدواج ام کلثوم با عمردر روایات امامیه پرداخته است ودر نهایت به این نتیجه رسیده که عمر از ام کلثوم دختر امیرالمومنین علی(عليه السلام) خواستگاری کرد و با تهدید و ارعاب و با کمال بی میلی واکراه صرف عقد انجام گرفت و او از عمر فرزندی نداشت
6ـ مقاله «ازدواج عمر با ام کلثوم از نگاه فریقین» ـ نوشته محمد الله اکبری، مجله طلوع سال ششم ـ شماره 23، پاییز1386
این مقاله به‌طور مفصل به این ازدواج پرداخته و در صدد اثبات تحقق این ازدواج بوده است این مقاله نیز جزو تک نگاری‌ها می‌باشد.
7ـ کتاب جانشینی محمد نوشته مادلونگ.
این کتاب در دو بخش به ازدواجهای امام حسن و عثمان بن‌عفان به طور مفصل پرداخته است اما به ازدواجهای سایر ائمه و فرزندان آن‌ها با خلفا اشاره‌ای نکرده است
8ـ کتاب امهات الائمه(علیهم السلام) نوشته حازم الخاقانی
این کتاب از همسر پیامبر حضرت خدیجه آغاز شده و به فاطمه بنت اسد مادر امام علی، فاطمه زهراء مادر امام حسن و حسین، فاطمه دختر امام حسن مادر امام محمد باقر، فاطمه دختر قاسم محمد بن‌ابوبکر، حمیده مغربیه مادر امام کاظم، تکتم الطاهره مادر امام رضا،سکینه مادر امام جواد، سمانه المغربیه مادر امام علی الهادی، حدیثه مادر امام حسن عسکری، نرجس مادر امام زمان پرداخته است در این کتاب ازدواج‌هایی که محل اختلاف است اشاره نشده همچنین به ازدواجهای فرزندان ائمه نپرداخته است.
9ـ کتاب معمای ازدواج عمر با حضرت ام کلثوم نوشته استاد علی شهرستانی نویسنده روایات مربوط به این ازدواج را در منابع و متون حدیثی، فقهی، تاریخی، مورد بررسی قرار داده است و به این نتیجه رسیده که چنان‌چه چنین ازدواجی هم صورت گرفته باشد از روی میل و علاقه نبوده و زشتی‌های عمر و هوس‌های سرکش او با این ازدواج نمایان شده چرا که در سخن عمر است که گفته از جاهلیت چیزی در وجودم باقی نمانده مگر این‌که پروا ندارم به که زن دهم و از چه کسی زن بگیرم.
10ـ کتاب سکینه بنت الام الحسین(عليه السلام) نوشته علی محمد علی دخیل
ابتدا به معرفی سکینه دختر امام حسین می‌پردازد و این‌که سکینه در کربلا به همراه عمه‌اش زینب رسالت سنگین، پیام عاشورا را بر دوش داشته کرده است. و سپس به ازدواجهای سکینه پرداخته از نظر نویسنده حضرت سکینه جز با پسر عمویش عبدالله بن‌حسن با کس دیگری ازدواج نکرده است. وی ازدواجهای دیگر سکینه را مردود دانسته است.
11ـ کتاب از تبار محدثان نوشته علی اکبر مهدوی پور،
در بخش‌های ابتدایی کتاب در صدد اثبات دختری بنام سکینه برای امام حسین است که در کربلا حضور داشته و هم‌سنگر حضرت زینب(سلام الله عليها) بوده است و جزو روایان حدیث هم بوده است اما در خصوص ازدواجهای سکینه سخنی به میان نیاورده و در پایان به آرامگاه حضرت در شام می‌پردازد.
12ـ کتاب سکینه بنت الحسین نوشته دکترعایشه عبدالرحمن بنت الشاطی، به طور مفصل به ازدواجهای حضرت سکینه پرداخته است این کتاب اگر چه مساله محور است اما تک نگاری است و مشمول تمام ازدواجهای ائمه و فرزندان آنان نمی‌شود.
13ـ کتاب آمنه بنت الحسین نوشته سید محمد علی الحلو،
نویسنده دو افتراء را که، تاریخ نویسان زبیری به حضرت سکینه از خاندان مطهر اهل بیت زده‌اند بررسی کرده و بی اساس بودن آن‌ها را با اسناد تاریخی اثبات کرده است یکی از این افتراءها ازدواج حضرت سکینه با مصعب بن‌زبیر است که اولین بار در تاریخ توسط زبیربن بکار و پسر عمویش مصعب نقل شده است و دشمنی آل زبیر با اهل بیت برای مورخین محرز است آل زبیر با هدف کسب اعتبار سعی داشتند خود را به هر نحوی به اهل بیت نزدیک کنند لذا با ساختن این شایعات اذهان را به این سمت سوق دهند که بین اهل بیت و آل زبیر خصومت نبوده است. این کتاب در پایان نتیجه می‌گیرد که حضرت سکینه بعد از همسرش عبدالله بن‌حسن با هیچ کس دیگری ازدواج نکرده است.
14ـ کتاب داستان ازدواج چهارده معصوم نوشته سید هادی میر اشرفی با نثری ساده و شیوا داستان ازدواج ائمه را بیان کرده است اما هیچ اشاره‌ای به ازدواج فرزندان ائمه یا همسرانی که در منابع محل اختلاف است نپرداخته.
15ـ کتاب خاندان عصمت نوشته سید تقی واردی تلاش کرده است به سبکی تازه به طبقه بندی اطلاعات و دسته بندی موضوعات در خصوص زندگی اهل بیت بپردازد ایشان در ابتدای هر قسمت مشخصاتی از قبیل نام، کنیه، تاریخ ولادت، محل تولد، نسب پدری، و…، نام همسران و فرزندان آن امام را ذکر کرده است. اما به ذکر آنان بسنده کرده و وارد بحث و نقد روایات نشده است همچنین به ازدواج‌هایی کهدر منابع محل اختلاف است اشاره نکرده.
16ـ کتاب تحریف اسماء اولاد المعصومین نوشته علامه المحقق الدکتور نجاح الطایی،
این کتاب حدودا 250 صفحه است که هشت صفحه از آن به ازدواج عمر با ام کلثوم پرداخته است. مولف این ازدواج را خیالی و ساخته راویان کذاب دانسته است وی معتقد است که ام کلثوم کنیه زینب دختر فاطمه است برای این‌که حضرت فاطمه فقط حسن و حسین و زینب را به‌دنیا آورد و محسن در شکم مادرش (فاطمه(سلام الله عليها)) بدست عمر کشته شد.
کتاب‌های دسته سوم:
1ـ النسب المصاهره بین اهل بیت والصحابه مع الرویه فی السیره الاجتماعیه والاحداث التارخیه فی صدر الاسلام نوشته علاء الدین المدرس
این نویسنده کتاب رادر سه بخش تالیف کرده است.
بخش اول: به معرفی قبایل عرب در عصررسالت می‌پردازد.
بخش دوم: به معرفی قبایل و نسب اهل بیت و صحابه می‌پردازد.
بخش سوم: به ازدواجهای صحابه با اهل بیت می‌پردازد.
بخش سوم این کتاب مورد بحث این پایان نامه هم می‌باشد با این تفاوت که:
اولا این نویسنده تعداد کمی از صفحات بخش سوم را به ازدواج علویان اختصاص داده در ثانی ازدواج علویان را با صحابه گزارش کرده است و از ازدواج‌هایی که با غیر صحابه انجام گرفته گزارشی نیاورده ثالثا به ازدواج‌هایی که از نظر شیعه مردود دانسته شده اشاره نکرده است در حالی‌که هدف از نوشتن این پایان نامه بررسی ازدواج‌هایی است که بین دو نسل از (ائمه، فرزندان، نوادگان) علویان با کسانی که نسب آنان به خلفای نخستین، خلفای بنی‌امیه با دو شاخه مروانیـ سفیانی، آل زبیر می‌رسد را با ازدواجهای دیگرکه علویان با خاندان‌هایی غیر از خلفا انجام داده‌اند مقایسه و بررسی کند.
2-الاسماءوالمصاهرات بین اهل بیت و الصحابه تالیف ابی‌معاذ السید بن‌احمدبن ابراهیم، فهرسة مکتبة الکویت الوطنیة، الطبع الثانی، 1427ه/2007م
این کتاب ابتدا به علویانی که نام خلیفه ابوبکر را انتخاب کرده‌اند و اسامی آنان را برگزیدند اشاره کرده و در ادامه کسانی از اهل بیت که نام عمر و عثمان و طلحه و عایشه را انتخاب کردند را آورده است.همچنین به ازدواج فرزندان اهل بیت و دیگر صحابه با خلفا اشاره کرده است.
این کتاب مانند کتاب قبل به نقد و بررسی روایات نپرداخته و فهرستی بلند بالا به همراه نمودارهای رنگی و جذاب آورده است و در آخر به ازدواجهای علویان با عباسیان اشاره می‌کند.از نقاط ضعف کتاب آوردن گزارشات صرف است درحالیکه بعضی از اسامی برای دو نفر، و گاهی یک اسم به چند بخش تقسیم شده و هر بخش آن یک فرد حقیقی در نظر گرفته شده که بعضأ با چند نفر ازدواج کرده است شاهد مثال ازدواجهای حضرت سکینه دختر امام حسین است که به اشتباه نام عبدالله بن‌عثمان بن‌عبدالله بن‌حکیم بن‌حزام دو بخش می‌شود و دو شوهر به نامهای عبدالله بن‌عثمان و عمروبن حکیم بن‌حزام ذکر کرده‌اند.این کتاب به نام خویشاوندی آل بیت و صحابه توسط اسحاق بن‌عبدالله بن‌دبیری در سال 1429ه/ترجمه شده است از ویژگی ممتاز این قبیل کتابهاداشتن نمودارهای رنگی و جذاب است.
آقای محمد رضا هدایت پناه در کتاب زبیریان و تدوین سیره نبوی روایات آل زبیر را در سیره نبوی و تأثیر این روایات بر منابع دیگر را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده که بیشتر روایات خاندان آل زبیر به عایشه که روابط سببی نزدیک با این خاندان دارد(عایشه خاله عبدالله بن‌الزبیر و مورد علاقه و حمایت خاص عایشه قرار داشته است.) می‌رسد و منابع دیگر مانند ابن‌سعد روایات خود را از روایات زبیری گرفته‌اند.همچنین حاکمبت تفکر عثمانی و دفاع از خلفای سه گانه بویژه خلیفه اول و دوم، حمایت از سران جنگ جمل، موضع گیری
