فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
چکیده 1
مقدمه 2
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- 0 بیان مسئله 5
1-2-0 سؤالات تحقیق 5
1-3- 0 فرضیه‌های تحقیق 5
1-4- 0اهداف تحقیق 6
1-5- 0روش تحقیق 6
1-6- 0 پیشینه تحقیق 6
فصل دوم: نگاهی به شخصیت امام علی(ع)
2-1- 0 زندگی‌نامه‌ی امام علی(ع) 8
2-2-0 فضایل امام علی(ع) 10
2-3- 0 بلاغت امام علی(ع) 12
2-4- 0 آشنایی با کتاب نهج‌البلاغه 14
2-5- 0تدوین نهج‌البلاغه 15
2-6-0 جامع نهج‌البلاغه 17
2-7- 0 اعتبار نهج‌البلاغه 18
فصل سوم: بلاغت و انواع آن
3-1 0 بلاغت 22
3-2 0 تاریخچه بلاغت 24
3-3 0 فایده علم بلاغت 25
3-4 0 علم معانی، فایده آن، موضوع و واضع آن 25
3-5 0 تاریخچه علم معانی 26
3-6 0 خبر و انشاء 26
3-7 0 اغراض خبر 27
3-8 0 أغراض ثانویه خبر (اغراض دیگر خبر) 27
فصل چهارم: بررسی اغراض جملات خبری در خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه
4-1-0 مدخل 31
4-2 0 خطبه 50 32
4-3 0خطبه 51 33
4-4 0خطبه 52 34
4-5 0خطبه 53 36
4-6 0خطبه 54 36
4-7 0خطبه 55 37
4- 8 0خطبه 56 38
4- 9 0 خطبه 57 39
4-10 0خطبه 58 40
4- 11 0خطبه 59 41
4- 12 0خطبه 60 41
4-13 0خطبه 61 42
4-14 0خطبه 62 42
4- 15 0خطبه 63 42
4-16 0خطبه 64 43
4-17 0خطبه 65 45
4-18 0 خطبه 66 47
4-19 0خطبه 67 48
4-20 0 خطبه 68 49
4-21 0 خطبه 69 49
4-22 0 خطبه 70 50
4-23 0 خطبه 71 51
4-24 0 خطبه 72 52
4-25 0خطبه 73 53
4-26 0 خطبه 74 54
4- 27 . خطبه 75 55
4-28 0خطبه 76 56
4-29 0خطبه 77 56
4-30 0خطبه 78 57
4-31 0خطبه 79 58
4-32 0خطبه 80 59
4-33 0خطبه 81 59
4-34 0خطبه 82 60
4-35 0خطبه 83 61
4-36 0خطبه 84 71
4-37 0خطبه 85 72
4- 38 0خطبه 86 74
4-39 0 خطبه 87 76
4-40 0 خطبه 88 80
4-41 0 خطبه 89 81
4-42 0 خطبه 90 83
4-43 0 خطبه 91 85
4-44 0 خطبه 92 98
4-45 0 خطبه 93 99
4- 46 0 خطبه 94 102
4-47 0 خطبه 95 103
4-48 0 خطبه 96 104
4-49 0 خطبه 97 105
4-50 0 خطبه 98 108
4-51 0 خطبه 99 109
4-52 0 خطبه 100 110
نتیجه‌گیری و پیشنهادات 112
ملخص البحث 114
فهرست منابع و مأخذ 116
فهرست اعلام 118
چکیده به انگلیسی II
عنوان به انگلیسی I
چکیده
علوم بلاغی که مجموعه معانی، بیان و بدیع را در برمی‌گیرد نقش مهمی در بیان کلام دارد. با توجه به قواعد و اصول علم معانی، جمله‌ها به دو بخش خبری و انشائی تقسیم می‌شوند. جملات خبری گاه غرض‌های اصلی(اولیه) و گاه غرض‌های ثانویه را می‌رسانند. غرض‌های اصلی(اولیه) شامل فائده خبر و لازم فائده می‌شود. جملات خبری گاه از اغراض اصلی و اولیه که برای آن وضع شده خارج می‌گردد و در معانی ثانویه به کار می‌رود. اغراض ثانویه شامل رحم‌خواهی و مهرجویی، اظهار اندوه و حسرت، برانگیختن همت، سرزنش و نکوهش کردن، ترساندن، تحقیر و کوچک کردن، نصیحت و ارشاد، ابراز ناتوانی و فروتنی، به خود بالیدن، ستایش کردن، شادمانی کردن، یادآوری کردن تفاوت بین مراتب می‌باشد، که اغلب در کتاب‌های بلاغی آمده‌اند، همان طور که می‌دانیم نهج‌البلاغه امام علی(ع) در اوج فصاحت و بلاغت قرار دارد. به‌گونه‌ای که درباره‌ی سخنان امام علی(ع) گفته‌اند: «فوق کلام المخلوقِ وَ دونَ کلامِ الخالق» و سخنان آن حضرت کام تشنگان معرفت و حکمت و حقیقت را سیراب می‌سازد. لذا در پژوهش حاضر تلاش شده با استفاده از کتب مختلف بلاغت و ترجمه و شرح‌های گوناگون نهج‌البلاغه به بررسی توصیفی و تحلیلی اغراض جملات خبری در خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه پرداخته شود با بررسی‌های صورت گرفته روشن گردید که جملات خبریه در بیشتر این خطبه‌ها از اغراض اولیه و اصلی خود خارج شده و به منظور تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و رعایت مقتضای حال و مقام در معانی ثانویه بکار رفته‌اند.
کلیدواژه: امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، خطبه‌ها، اغراض خبر
مقدمه
اگر بلاغت در زبان عربی را به تمامی مدیون قرآن کریم بدانیم و بزرگ‌ترین عامل در شکل‌گیری عملی تا بدین حد گسترده را نزول وحی به حساب آوریم سخنی به گزاف نگفته‌ایم و به جرأت می‌توان گفت اگر قرآن نازل نمی‌شد چه بسا که علوم بلاغت و صرف و نحو و بسیاری دیگر از معارف در میان اعراب شکل نمی‌گرفت.
شکی نیست که قرآن در زمینه‌ی زیبایی و آرایش سخن هنرنمایی کرده است در حدی که با هیچ سخن زیبا و فصیحی قابل مقایسه نیست. هرگاه بحث از فصاحت و سخنوری می‌شود ناخودآگاه نام نهج‌البلاغه بر اذهان تداعی می‌شود.
آری نهج‌البلاغه پس از قرآن جامع‌ترین منبع فکری اسلامی به خصوص تشیع به شمار می‌آید و طی قرن‌های متمادی خواستگاه اندیشه‌های والا از جهت معنا و سخنان بلیغ از جهت لفظ برای ملل عرب و عجم بوده است.
امام علی(ع) پس از پیامبر(ص) عابدترین و زاهدترین و دانشمندترین و فاضل‌ترین مردم روزگار خود بود آن حضرت دارای عالی‌ترین صفات انسانی است و نمادی از شخصیت جامع اضداد است و به گواهی تاریخ در همه‌ی ابعاد و عرصه‌های اندیشه و عمل مرشدی خبره و رهروی ممتاز بوده و به اقتضای تربیت وجودی از همه‌ی آحاد مردم و نیز در تمام امور اجتماعی و فردی، از جنبه‌ی عبادی و نیایش با پروردگار گرفته، تا پهنه‌ی مدیریت سیاسی و اجتماعی، از میدان جهاد و پیکار با دشمنان دین خدا گرفته تا میدان ادب و حکمت، پیشتاز و ممتاز بوده و در همه‌ی جوانب انسانیت و آفاق اخلاق، یگانه مرد عمل و تاثیر بوده و خرد و شمشیر و زبان را یکسان در اهداف الهی به کار گرفته است. وی که در جنبه‌ی ادبی و بلاغی در اوج درجات قرار گرفته، نبوغ خود را در این زمینه با انتقال معانی و مفاهیم سترگ، در قالب اسالیب جاذب و جالب فنی و بلاغی به مخاطبین متبلور نموده است.
برای پیروی از امیرالمؤمنین(ع) بهترین راه و برترین کار، شناخت نهج‌البلاغه و عمل به سخنان ایشان است. شاید بتوان ادعا کرد که شاهکارهای ادبی و فنی آن حضرت در مجموعه‌ی کتاب نهج‌البلاغه ساطع و درخشان است. این کتاب فاخر حاوی گزیده‌ای از سخنان و آثار امام‌علی (ع) است که به وسیله‌ی یکی از بزرگان دین یعنی سید محمد شریف رضی از میان کتب سابقین پیش از خود گردآوری و تدوین شده و همچنان که گردآورنده در مقدمه‌ی اثرش تصریح کرده آن را نهج‌البلاغه یا راه روشن زیبایی و بلاغت سخن نامیده است. زیرا هرکس در آن کتاب نظر کند ابواب بلاغت و سخنوری به رویش گشوده می‌شود و جویندگان را به مقصد نزدیک می‌کند. این کتاب شامل منتخباتی از بلیغ‌ترین خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌هایی است که حاوی معارف عظیم بشری بوده و در کنار قرآن کریم، راه سعادت را در پیش‌روی بشریت می‌گشاید و همان‌گونه که در وصیت نامه‌ی امام خمینی (ره) ذکر شده آن را «أخ القرآن» و دومین کتاب زندگی بشری از منظر شیعه معرفی کرده‌اند. مباحث ذکر شده فوق، انگیزه رساله حاضر را فراهم آورده که نگارنده اغراض جملات خبری خطبه‌های به کار رفته در نهج‌البلاغه را شناسایی و بررسی کرده و آن را در چهار فصل ارائه نماید:
در فصل اول به بررسی کلیات تحقیق پرداخته شده است: کلیاتی پیرامون بیان مسأله، سؤالات و فرضیه‌ها تحقیق، اهداف تحقیق، روش تحقیق، پیشینه تحقیق بیان شده است. در فصل دوم با نگاهی به زندگی نامه و فضایل شخصیتی امام‌علی(ع) به معرفی چهره‌ی بلاغی وی و مسائلی پیرامون کتاب نهج‌البلاغه و جامع آن و اعتبار نهج‌البلاغه پرداخته شده است. در فصل سوم با گذری مختصر بر علم بلاغت و تاریخچه و فایده‌ی این علم و علم معانی و تاریخچه‌ی آن و سپس خبر و انشاء و اغراض خبر بیان شده است. در فصل چهارم خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه بیان شده است و اغراض جملات خبری در آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در ضمن در این نوشتار کلام امام (ع) براساس نسخه صبحی صالح آمده است.
امید است مورد قبول واقع گردد و از درگاه خداوند متعال مسألت دارم که همه‌ی ما را در این مسیر مورد لطف و رحمت خود قرار داده و ما را جهت دستیابی به کمالات هر چه افزون‌تر یاری دهد. انشاءالله.
بنت الهدی دهنوی
مردادماه 1394
فصل اوّل
کلّیّات تحقیق
1-1- 0 بیان مسأله
نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم، مهم‌ترین کتاب دینی شیعیان می‌باشد که از لحاظ لفظ و معنا شگفتی همگان را برانگیخته است. و پیوسته مورد توجه ادیبان و دانشمندان مسلمان وغیر مسلمان قرار گرفته است و هر کسی از منظری به آن نگریسته است.
با توجه به این که نهج‌البلاغه از نظر بلاغی یکی از شاهکارهای آثار موجود می‌باشد و امام علی(ع) خود اسطوره بلاغت هستند و خطبه‌های خود را در مواقف یاد شده و پیشامدهای وارده ایراد فرمودند و از بیان هر خطبه‌ای هدفی داشتند. می‌توان یکی از مباحث مهم علم معانی که بررسی اغراض جملات خبری است را در خطبه‌های آن حضرت بررسی نمود. لذا در این پژوهش به اغراض جملات خبری خطبه‌های 50 تا 100 را در منظر مخاطبین ترسیم می‌نماییم.
1-2-0 سؤالات تحقیق
الف: خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه بیشتر بر اساس کدام یک از اغراض اولیه جملات خبری(فائدۀ الخبر- لازم‌الفائدۀ) است؟
ب: بارزترین وجوه اغراض ثانویه جملات خبری در خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه کدامند؟
1-3- 0 فرضیه‌های تحقیق
الف: خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه بیشتر بر اساس غرض فائدۀ‌الخبراست.
ب: بارزترین وجوه اغراض ثانویه جملات خبری در خطبه‌های 50 تا 100 نهج‌البلاغه تحریک‌الهمۀ، توبیخ، تذکیر، تحذیر و … است.
1-4- 0اهداف تحقیق
از آنجا که نهج‌البلاغه اخ القرآن است بنابراین پس از قرآن بایستی به مطالعه‌ی این کتاب ارزشمند بپردازیم. نهج‌البلاغه کتابی سرشار از نکات بلاغی است. هر چقدر از زوایای مختلف راجع به این کتاب کار شود باز هم این کتاب جای بررسی دارد. لذا یکی از مباحث مهم علم معانی در پنجاه خطبه از خطبه‌های این کتاب مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته شده است تا هدف امام علی(ع) از بیان هر خطبه مشخص شود.
1-5- 0روش تحقیق
روش موجود در این تحقیق روش کتابخانه‌ای با استفاده از منابع و مآخذ مختلفی که در مورد نهج‌البلاغه نوشته شده است، می‌باشد. و با استفاده از شروح مختلف و بررسی اغراض جملات خبری خطبه‌ها و فیش‌برداری و بررسی اطلاعاتی می‌باشد.
1-6- 0 پیشینه تحقیق
درباره‌ی نهج‌البلاغه از نظر محتوایی و مفهومی، پژوهش‌های زیادی صورت گرفته است، مثل شرح‌های مختلف ابن میثم، فیض الاسلام، ابن ابی الحدید و … و نیز پایان‌نامه‌ها و مقالاتی نوشته شده و سمینارهایی برپا شده است. اما در مورد اغراض جملات خبری در خطبه‌های نهج‌البلاغه پژوهش‌های زیادی صورت نگرفته و تنها پژوهشی که در این مورد صورت گرفته اغراض جمله‌های خبری در پنجاه خطبه اول نهج‌البلاغه اثر مرضیه نجفیان بروجنی (دانشگاه سیستان و بلوچستان سال 1392) بوده است. لذا به بررسی خطبه‌های 50 تا 100 پرداخته شد تا شاید شیفتگان ادب را از این کتاب شریف بیشتر بهره‌مند سازد. و بیشتر به موضوعات دینی پرداخته شود. به جز پایان‌نامه‌ای که در آن پژوهنده‌ی محترم به بررسی اغراض جملات خبری در پنجاه خطبه‌ی اول نهج‌البلاغه پرداخته است. پژوهش دیگری در این زمینه صورت نگرفته است. لذا نظر به احساس کمبود در این موضوع ویژه و در تکمیل اقدام ارزشمند فرد مذکور شایسته است که اقدام مؤثر در این زمینه صورت گیرد تا امکان بهره‌مندی عموم علاقه‌مندان از وجوه بلاغی نهج‌البلاغه فراهم گردد.
فصل دوم
نگاهی به شخصیت امام علی(ع)
2-1- 0 زندگی‌نامه‌ی امام علی(ع)
پدر امام علی(ع)، ابوطالب عمران و مادرش فاطمه بنت اسد می‌باشد و نسبش به هاشم بن عبد مناف سپس به اسماعیل پسر ابراهیم خلیل‌ا… می‌رسد. امام در روز جمعه سیزدهم ماه رجب سال 601 در خانه‌ی کعبه، در شهر مکه که بعدها قبله ی مسلمانان شد به دنیا آمد.(فارسی؛ 1376: 17 و 18)
آری شریف‌ترین جای
