وزارت علوم، تحقيقات و فناور…………………………………………………………………………27
عنوان صفحه
فصل سوم :روش شناسي پژوهش
3-1)مفاهيم و تعاريف ………………………………………………………………………………………………………31
3-2) مزاياي روش تحليل محتوا ……………………………………………………………………………………. 33
3-3) معايب روش تحليل محتوا ……………………………………………………………………………………..28
3-4)مراحل و اجزاء روش تحليل محتوا …………………………………………………………………………..34
3-5) روش پژوهش در اين تحقيق …………………………………………………………………………………..35
فصل چهارم : يافته هاي پژوهش
4-1) كتاب فارسي اول راهنمايي
• 4-1-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي ……………………………………..37
• 4-1-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن ……………………………………………………………………38
• 4-1-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارد…………………..39
• 4-1-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………..39
• 4-1-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد……………………………………………………………..40
• 4 -1-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب فارسي اول راهنمايي……………………………….40
• 4-1-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب فارسي اول راهنمايي………………………….46
4-2) كتاب فارسي دوم را هنمايي
• 4-2-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي……………………………………….55
• 4-2-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن……………………………………………………………………..55
• 4-2-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارند…………………..56
• 4-2-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………..56
• 4-2-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد……………………………………………………………..57
عنوان صفحه
• 4 -2-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب فارسي دوم راهنمايي………………………………..58
• 4-2-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب فارسي دوم راهنمايي ………………………63
4-3) كتاب فارسي سوم را هنمايي
• 4-3-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي……………………………………….68
• 4-3-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن……………………………………………………………………..69
• 4-3-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارند …………………69
• 4-3-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………..70
• 4-3-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد……………………………………………………………..70
• 4 -3-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب فارسي سوم راهنمايي……………………………….71
• 4-3-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب فارسي سوم راهنمايي ……………………..73
4-4) كتاب ادبيات فارسي اول دبيرستان
• 4-4-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي……………………………………….77
• 4-4-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن……………………………………………………………………..77
• 4-4-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارند…………………..78
• 4-4-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………..78
• 4-4-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد …………………………………………………………….79
• 4 -4-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب ادبيات فارسي اول دبيرستان …………………..79
• 4-4-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب ادبيات فارسي اول دبيرستان …………….84
4-5) كتاب ادبيات فارسي دوم دبيرستان
• 4-5-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي……………………………………….93
• 4-5-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن……………………………………………………………………..94
• 4-5-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارند …………………94
• 4-5-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………..95
• 4-5-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد……………………………………………………………..95
عنوان صفحه
• 4 -5-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب ادبيات فارسي دوم دبيرستان……………………96
• 4-5-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب ادبيات فارسي دوم دبيرستان…………..101
4-6) كتاب ادبيات فارسي سوم دبيرستان
• 4-6-1) مقايسه ي تعداد مولفان و اعضاي شوراي برنامه ريزي…………………………………….112
• 4-6-2) مقايسه ي تعداد تصا وير مرد و زن…………………………………………………………………..112
• 4-6-3) مقايسه ي تعداد اسامي و كلماتي كه دلالت بر جنسيت فرد دارند………………..113
• 4-6-4) مقايسه ي تعداد شخصيت هاي مذكر و مونث حاضر در متن دروس………………113
• 4-6-5) اختصاص متن دروس براي معرفي افراد……………………………………………………………114
• 4 -6-6) تحليل محتواي كيفي تصاوير كتاب ادبيات فارسي سوم دبيرستان………………..114
• 4-6-7) تحليل محتواي كيفي متن دروس كتاب ادبيات فارسي سوم دبيرستان…………122
فصل پنجم : نتيجه گيري
• 5-1) نتايج به دست آمده از تحليل محتواي كمي…………………………………………………………131
• 5-2 ) نتايج به دست آمده از تحليل محتواي كيفي متن دروس و تصاوير………………….135
پيشنهاد پژوهش………………………………………………………………………………141
منابع فارسي……………………………………………………………………………………142
منابع انگليسي……………………………………………………………………………………146
فصل اول
كليات تحقيق
1-1- مقدمه
در جامعه ي حاضر بدون شك مدرسه دومين نهاد تاثيرگذار در شكل گيري شخصيت افراد و جامعه پذيري آنها بعد از خانواده است .
در جامعه ي فعليِ ايران بيش از نود وپنج درصد كودكان مدرسه را تجربه مي كنند ؛ آن هم در دوره اي از زندگيشان كه بيشترين استعداد و زمينه وكمترين مقاومت را در جهت فراگيري ، جامعه پذيري ، قبول ايدئولوژي تعليمي حاكم ، پذيرش هنجارها و ارزش ها دارند .
در پاره اي از عرصه ها مي توان مدرسه را حتي از نهاد خانواده نيز موثرتر دانست. دانش آموز در مدرسه با تجربه هاي ناب و بديع كه قبلاً با آنها روبرو نبوده است مواجه مي شود و بسيار از آنها را در وجود خود نهادينه و دروني مي كند .
مدرسه نقش نرم افزاريِ بازتوليد ايدئولوژي مسلط را ايفا مي كند و درعرصه ي روبنا (به تعبير ماركس ) از فع‍ّال ترين نهاد ها است .
اين نهاد مهم از بخش هاي مختلف تشكيل شده و از ابزارهاي مهمي سود مي جويد . بدون شك يكي از مهم ترينِ اين ابزارها ، كتاب هاي درسي مي باشد . كتاب هاي درسي محور اصلي تعليم و تربيت دانش آموزان را در مدارس شكل داده و باعث افزايش دانش علمي ، اجتماعي و جهت دهي بينش آنها نسبت به خود و ديگران در جهت اهداف تعيين شده ي سياست گذاران و مولفين مي شود.
كتاب هاي درسي در كنار آموزشِ دانش آموزان ، آنها را براي پذيرش نقش هاي متناسب با ويژگي هاي خودشان ( به زعم اولياي امور ) آماده مي كنند . بسياري از اين ويژگي ها نه واقعي ، بلكه القائي است. ويژگي هاي جنسيتي از مجموعه ي ويژگي هايي است كه در كتاب هاي درسي سعي در دروني كردن و شكل دادن به آنها شده است. هر چند كتاب هاي درسي تنها عامل در اين زمينه نيستند؛ اما از مهم ترينِ عوامل در اين زمينه ، به شمار مي آيند .
« كتاب هاي درسي در درون يك بافت قدرت ارائه مي شوند.اين بافت از يكسو نگرش كودكان درباره- ي نقش هاي جنسيتي را شكل مي دهد و از سوي ديگر به تقويت آن مي پردازد. به اين ترتيب پيام هاي ارائه شده توسط كتاب ها ، ذهن و افكار دانش آموزان را تحت تاثير قرار مي دهند و منجر به فراگيري نقش هاي جنسيتي مي شوند .(بلانت ، 1990) » (حجازي ، 1386، 125)
جامعه ي ايران در حال گذار از سنت به مدرنيته است و اين باعث تغيير در ايفاي نقش هاي جنسيتي و نوع نگرش به آنها شده است . در جامعه ي سنتي ايران زن ها حضور چنداني در اجتماع و ساختار قدرت (درون يا بيرون خانه ) نداشتند ؛ امّا در جامعه ي كنوني ما ، بيش از شصت درصد دانشجويان و بيش از سي در صد مشاغل خارج از خانه را زن ها در اختيار دارند و تغييرات زيادي در ساختار قدرت نيز شكل گرفته است ؛ هر چند اين به معناي برابري در فرصت ها ، امكان ها و قدرت نيست و زن ها هنوز هم در ساختار قدرت حضور چنداني ندارند.حال با توجه به اين وضعيت،چگونگي بازنمايي جنسيت در كتاب هاي درسي و تناسب آن با اهداف توسعه و شرايط جامعه مي تواند تاثير به سزايي در نحوه ي نقش آفريني جنس هاي مختلف در آينده داشته باشد .
پژوهش هاي گسترده اي در ايران و كشور هاي ديگر راجع به نحوه ي باز نمايي جنسيت دركتاب هاي درسي دوره ي ابتدايي صورت گرفته است . اين پژوهش جهت تكميل تحقيقات قبلي، كتاب هاي فارسي مقطع راهنمايي و دبيرستان را از منظر چگونگي بازنمايي جنسيت مورد بررسي قرار مي دهد .
كتاب هاي فارسي به دليل برخوردار بودن از ظرفيتي بالقوه جهت درج مقاصد ايدئولوژيك در متون نوشتاري و تصويري از اهمّيّت فوق العاده اي بر خوردار هستند .
1-2- بيان مساله
نمایش نادرست یا عدم نمایش هر جنس (مرد يا زن ) در کتاب های درسی علاوه بر این که نشانگر نوعی نابرابري است ؛ باعث بازتولید کلیشه های جنسیتی می شود . کلیشه هایی که براي کودک درونی شده و در آینده نوع رفتار او را مشخص خواهد کرد . رفتار هر فرد در رابطه ی مستقیم با تعریفی که دیگران از او دارند (بر مبنای آموزش هایی که به او داده اند ) و تعریفی که او از خود دارد ( بر اساس آنچه که در خود درونی کرده و الگو برداری نموده است) تعیین می شود. حال اگر چهره ای که ازشخص به او نشان داده شده است و او آن را پذیرفته و طبیعی می داند، منفعل و ضعیف باشد ؛ رفتار هایش در آینده نیز منفعلانه و نا کارآمد بوده و او را دچار از خود بیگانگی خواهد کرد .
انسان با مشاهده و سپس تقلید ( الگو برداری ) دست
