چکیده
در بين تمام نهاد‌ها و سازمان‌ها، خانواده از اهميت به سزايی برخودار است. پشرفت و انحطاط هر قوم و ملتی تا حدود زيادی به خانواده مربوط میشود و هيچ جامعه‌ای نمیتواند ادعای سلامت كند، در صورتی كه از خانواده سالمی برخوردار نباشد.
كودک شكوفه درخت زندگی است و خانواده تأثير مستقيم و بسيار زيادی در تربيت كودک دارد. دوران كودكی از حساس‌ترين و سرنوشت سازترين دوره زندگی انسان است. كودک صفحه سفيدی است در دست نقاش، و پذيرنده هر رنگی كه بر آن رقم میخورد، شخصيت انسان و اساس خصوصيات اخلاقی وی در ابتدای كودكی خصوصاً در سنين اوليه عمر پی‌ريزی میشود.حضانت، حراست و نگهبانی از گل باغ خانواده و پرورش و تربيت آن است. حضانت، پايه گذاری و مهندسی شخصيت خردسال است، مهمترین مسئله در این زمینه، مسئله حضانت كودک است. حضانت مصدر است و در لغت به معنای حفظ و نگهداری، درکنار قرار گرفین کودک، پرورش و پرستاری کردن از کودک و در اصطلاح فقها ولایت بر تربیت کودک، حفظ و نگهداری و رعایت مصحلت اوست. این مسئله زمانی خود را نشان می‌دهد که کانون خانواده به دلایلی ازجمله طلاق یا فوت یکی از والدین از هم می‌پاشد و در اینجاست که ضرورت حضانت کودک و اولویت والدین مطرح میشود. اما ممکن است شخصی که حضانت کودک را به عهده می‌گیرد این وظیفه را به خوبی به انجام نرساند و از این حق سوء استفاده کرده و به ضرر کودک اقدام نماید مثل این‌که اقدام به آزار و اذیت کودک نماید یا مانع از تحصیل وی شود و … که در این صورت این شخص (که هم شامل والدین میشود و هم اشخاص دیگر) به تعبیر فقهی آن حاضن دارای مسئولیت مدنی و کیفری و ضمانت اجراهایی از جمله سلب حق حضانت، محدودیت اعمال حق حضانت، زندان، حبس و… می‌باشد.
کلید واژه: حضانت، حق، سوء استفاده، مسولیت، ضمانت اجرا.
فهرست
عناوین صفحه
فصل اول: کلیات و مفاهیم 13
1. کلیات و مفاهیم 14
1. 1. کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………14
1 .1 .1. بیان مسئله تحقیق 14
2. 1. 1. سؤالات تحقيق 14
3. 1. 1. فرضيات تحقيق 15
4. 1. 1. ضرورت و اهداف 15
5. 1 .1. پيشينه تحقيق 15
6. 1. 1.نتايج 16
2. 1. مفاهیم 17
1. 2. 1. معنا شناسی حضانت 17
1. 1. 2. 1. معنای لغوی حضانت 17
2. 1. 2. 1. تعمیم در معنای لغوی 18
3. 1. 2. 1. تعریف حضانت در اصطلاح فقها 21
4. 1 2. 1. حضانت در قانون مدنی 23
5. 1. 2. 1. حضانت در قران و روایات 23
6. 1. 2. 1. مباشرت در حضانت 26
3. 1. ماهيت شناسی حضانت 27
1. 3. 1. معنای حق و تفاوت آن با حكم 27
1. 1. 3. 1. حق و معنای اصطلاحی آن 27
2. 1. 3. 1. تفاوت حق و حکم 30
3. 1. 3. 1. حق یا تکلیف 30
فصل دوم: دوران، شروط و موارد سوء استفاده از حق حضانت 33
1. 2. دوران حضانت و اولویت پدر و مادر 34
2. 1. 2. جدایی پدر و مادر از فرزند 34
1. 1. 2. حضانت در صورت جدایی پدر و مادر 35
1. 1. 1. 2. نظریه اول عدم تفاوت میان پسر و دختر 35
2. 1. 1. 2. نظریه دوم تفاوت میان پسر و دختر 37
2. 1. 2. حضانت در صورت فوت والدین 41
1. 2. 1. 2. حضانت در صورت فوت يكی والدین 41
2. 2. 1. 2. حضانت طفل در صورت فوت هر دو 43
3. 1. 2. پایان حضانت 45
2. 2. شروط حضانت 46
1. 2. 2. شروط مشترک 46
1. 1. 2. 2. عقل و قدرت 46
2. 1. 2. 2. اسلام 49
3. 1. 2. 2. صلاحیت اخلاقی 51
4. 1. 2. 2. عدم اعتیاد 52
5. 1. 2. 2. عدم ابتلا به بیماری‌های خطرناک 54
2. 2. 2. شرایط ویژه مادر 55
1. 2. 2. 2. فارغ بودن از حقوق زوجیت 55
1. 1. 2. 2. 2. موقعیت زمانی ازدواج مادر 59
2. 1. 2. 2. 2. تجدید پذیری حق مادر 61
2. 2. 2. 2. اقامت مادر 63
3. 2. 2. 2. آزادگی (برده نبودن) 64
3. 2. معیار و مبنای سوء استفاده از حق حضانت 65
1. 3. 2. معیار سوء استفاده از حق 67
2. 3. 2. نتیجه بحث در حقوق کنونی 68
1. 2. 3. 2. قلمرو اجرای نظریه در حقوق کنونی 69
3. 3. 2. معیار سوء استفاده از حق در فقه 70
1. 3. 3. 2. دلایل اثبات نظریه منع سوء استفاده از حق 71
4. 3. 2. در حقوق کنونی ایران 71
4. 2. موارد سوء استفاده از حق حضانت 73
1. 4. 2. بکار گیری کودک در فعالیتهای مجرمانه 73
2. 4. 2. آزار و اذیت کودک 73
3. 4. 2. منع از بازی و سرگرمی 75
4. 4. 2. عدم استرداد طفل 76
5. 4. 2. عدم پرداخت هزینه نگهداری طفل 76
6. 4. 2. ممانعت از تحصیل کودک 76
7. 4. 2. ممانعت از ملاقات طفل 77
8. 4. 2. عدم مواظبت از طفل 79
فصل سوم: مسئولیت‌ها و ضمانت‌های اجرایی 80
1. 3. مفهوم و مصادیق سرپرست در قانون 82
1. 1. 3. مفهوم سرپرست 82
2. 1. 3. تقسیم سرپرست از حیث ماهیت 83
1. 2. 1. 3. سرپرست قانونی 83
2. 2. 1. 3. سرپرست قراردادی 84
2. 3. مسئولیت 85
1. 2. 3. اقسام مسئولیت 87
1. 1. 2. 3. مفهوم و ماهیت مسئولیت قراردادی 87
1. 1. 1. 2. 3. شرایط تحقق مسئولیت قراردادی 88
2. 1. 2. 3. مفهوم مسئولیت مدنی 88
1. 2. 1. 2. 3. مقایسه مسئولیت مدنی و مسئولیت جزائی 90
2. 2. 1. 2. 3. مقایسه مسئولیت مدنی و مسئولیت قراردادی 91
3. 2. 1. 2. 3. مبانی نظری مسئولیت مدنی 91
4. 2. 1. 2. 3. منابع مسئولیت مدنی در فقه اسلامی و کلام فقها 93
5. 2. 1. 2. 3. شرایط تحقق مسئولیت مدنی 95
1. 5. 2. 1. 2. 3.. عناصر مسئولیت 95
2. 5. 2. 1. 2. 3. آثار ایجاد مسئولیت مدنی 96
3. 1. 2. 3. مفهوم مسئوليت كيفری 98
1. 3. 1. 2. 3. مبانی كلی مسئوليت كيفری از ديدگاه حقوق عرفی 99
2. 3. 1. 2. 3. زير بنای مسئوليت در نظام كيفری اسلام 99
3. 3. 1. 2. 3. اركان مسئوليت كيفری در قوانين وضعی 101
4. 3. 1. 2. 3. شرايط عمومی تحقق مسئوليت كيفری 101
3. 3. ضمانت‌های اجرایی حقوقی مسئولیت‌های ناشی از سوء استفاده از حق حضانت 102
1. 3. 3. سلب حق حضانت 102
2. 3. 3. ممنوعیت آزار و اذیت کودک 104
1. 2. 3. 3. کودک آزاری جنسی 104
3. 3. 3. بکار‌گیری کودک در فعالیتهای مجرمانه 105
4. 3. 3. الزام به استرداد طفل 106
5. 3. 3. الزام به پرداخت هزینه نگهداری طفل 107
6. 3. 3. محدودیت صلاحیت اعمال حق حضانت 108
7. 3. 3. الزام به تحصیل کودک 108
8. 3. 3. ترتیب لازم برای ملاقات طفل 111
9. 3. 3. ضمانت اجرای عدم مواظبت طفل 112
نتايج 113
پیشنهادات 114
ضمایم و پیوست‌ها 115
فهرست منابع 119
فصل اول
کلیات و مفاهیم
1. کلیات و مفاهیم
1.1. کلیات
1 .1 .1. بیان مسئله تحقیق
طفل از دو جهت باید حمایت شود یکی نگهداری و تربیت و دیگری حفظ و اداره اموال است. مورد اول بر عهده حاضن و مورد دوم بر عهده ولی طفل است. م 1169 قانون مدنی در همین مورد است و تا چند ماده بعد از آن هم به این بحث پرداخته است. از سوی دیگر از جنبه فقهی هفت شرط برای حاضن شمرده شده که عدم تدارک هر یک از آنها می‌تواند سبب سقوط حضانت شود و حتی باعث سوء استفاده حاضن شود. موارد سوء استفاده هم از قدیم الایام مطرح بوده است هم اشکالی امروزی‌تر دارد و به خصوص بعضاً دارای فروعاتی در نگه داری و تربت طفل هستیم که ضرورت آن در سطور دیگر خواهد آمد.
2. 1. 1. سؤالات تحقيق
1. موارد سوء استفاده از حق حضانت کدامند؟
2. چنانچه حضانت کننده از حق خود سوء استفاده کند چه مسئولیت‌هایی برای او متصور است؟
3. ضمانت‌های اجرایی سوء استفاده کدامند؟
3. 1. 1. فرضيات تحقيق
1. موارد سوء استفاده از حق حضانت متعدد است از جمله : ممانعت از ملاقات طفل با یکی از والدین، ممانعت از تحصیل، بکار گیری کودک در فعالیتهای مجرمانه مانند حمل و فروش مواد مخدر، واداشتن کودک به تکدی تگری و…
2. حاضنی که با سوء استفاده از حق حضانت به کودک ضرر زده است باید آن را جبران کند یعنی مسئولیت مدنی او را به جبران خسارت فرا می‌خواند.
3. سلب حق حضانت، الزام به استرداد طفل، الزام به پرداخت هزینه نگهداری طفل، محدود کردن صلاحیت اعمال حق حضانت، تعییین ناظر، الزام به تحصیل کودک از جمله ضمانت‌های اجرایی حقوقی و بازداشت، مجازات نقدی از جمله ضمانت‌های اجرایی کیفری در کنترل اعمال حق حضانت به شمار می‌آید.
4. 1. 1. ضرورت و اهداف
ضرورت این بحث تنها جنبه نظری و کنکاش علمی صرف ندارد، در زمان ما ضروری‌ترین مصداق بحث در محاکم است و شاهد مثال ما جز پرونده‌های مطروحه، مشکل خود قضات در حل مسائل حضانت و مسئولیت‌های آن باعث شده که سوء استفاده از حضانت که در لایه‌های معنایی پایین‌تر از حضانت و مسئولیت آن است مغفول ومبهم شود و ما بر اساس این ضرورت وارد در بحث خواهیم شد و هدف گذاری بر این اساس خواهد بود که با تلاش علمی راهکار علمی ارائه کنیم.
5. 1 .1. پيشينه تحقيق
حضانت از قديم الايام مورد توجه فقها در كتب ايشان بوده است، اما فقط احکام حضانت کودک و اولویت پدر و مادر را به اختصار بیان کرده‌اند، «علامه حلی» یوسف بن مطهر (م 721) اولین فقیهی است که در کتاب قواعد الاحکام به طور واضح و صریح، حضانت را تعریف می‌کند، و بعد از وی تقريباً همه فقها تعريف وی را در مورد حضانت به كار برده‌اند.
در کتب قوانین ما مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی در باب پنجم و مسئولیت مدنی هم در قانون مدنی پیش‌بینی شده و ذیل همین مواد در کتب شروح و محشا بحث شده، بعضاً کتبی نیز وجود دارند که به طور خاص در مورد حقوق کودک نوشته شده‌اند اما مطالبشان عمق ندارد، در کل مقالات دقیق تر و بهتر وارد بحث شده‌اند همان‌طور که گفته شده کتابهای حقوق مدنی و مقالات مورد اشاره وبه خصوص آراء و نظریات خود پرونده‌ها که کتبی تحت عناوین نشست‌های قضایی و یا مشاوره‌های قضایی منعکس کننده آنهاست پیشینه اصلی تحقیق ماست. کتاب: سوءاستفاده از حق، بهرامی.
پایان نامه های مرتبط: حضانت در حقوق ایران و حقوق اسلام، فرحناز اویسی، حضانت مادر از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، فاطمه بستاکی، حضانت کودک در قانون مدنی و بررسی تطبیقی آن با فقه، خدیجه فتوحی اردکانی.
آن‌چه که نوشتار حاضر را از پایان‌نامه‌های مذکور متمایز می‌نماید علاوه بر تعمق و گستردگی مباحث، طرح مسئله مهم مسئولیت‌های ناشی از سوء استفاده از حضانت و ضمانت‌های اجرایی آن است.
6. 1. 1.نتايج علمی و عملی تحقيق(استفاده‌كنندگان از نتيجة پايان‌نامه،اعم از مؤسسات آموزشی پژوهشی و دستگاه‌های اجرای)
نتیجه علمی آن بحث از امور کمتر توجه شده است در این باب که رویکردی جدید و به روز خواهد داشت از لحاظ علمی هم بحث پویاست برای مثال یکی از قوانین پرسر وصدا که در سال 1364 تصویب شد و آن هم واگذاری حضانت به مادران (به خصوص به خاطر مادرانی که همسرانشان شهید شدند) بازتاب نیاز علمی جامعه بود، هر چند در زمان کوتاهی که گذشته است عملاً مسائل جدید در مسئولیت‌ها و ضمانت اجراء این مسئولیت‌ها هنوز کهنه نیست.
2. 1. مفاهیم
در ابتدای اين بخش به بيان مفاهيم می‌پردازيم.
1. 2. 1. معنا شناسی حضانت
در ابتدا معنای حضانت را از نظر لغوی و اصطلاحی و سپس در قانون و قرآن مورد بررسی قرار می‌دهيم.
1. 1. 2. 1. معنای لغوی حضانت
«حضانت» که از نظر ساختاری می‌تواند مصدر1 یا اسم مصدر باشد2 عبارت است از «زیر بال گرفتن مرغ، تخم و جوجه را».
حضانت به کسر و فتح «حاء» از حضن گرفته شده است به معنی جانب و پهلو است.3
حضانت مصدر است و در لغت به معنای حفظ و نگهداری، درکنار قرار گرفتن کودک، دایه گری برای او، پرورش و پرستاری کردن از کودک است.4
در فرهنگ فارسی عمید آمده: حضانت در لغت به معنای در زیر بال گرفتن، در برداشتن، در دامن خود پروراندن، دایگی و پرستاری کودک ذکر شده
