عنوان: ارزیابی تحقق‌پذیری کاربری اراضی در منطقه 7 کرج و میزان نیاز به کاربری‌ها در محدوده مورد مطال
پیشبینیرشدجمعیتشهرکرجبرایسال 1400 104
استخوانبندیشهر 105
فصلسوم: ارزیابیمنابعآبوخاککرج 109
جریانآبهایسطحیشهرستانکرج 110
وضعیتخاکشناسی 111
وضعیتکاربریاراضیشهرکرج 115
منطقه 7 شهرکرج 117
فصلچهارم: متدولوژیتحقیق 119
مقدمه 120
روشانجامتحقيق: 120
روشوابزارگردآورياطلاعات: 122
روشتجزیهوتحلیلداده‌ها: 122
مدلAHP 123
مدلSWOT 124
فصلپنج 126
ارزيابيتحققپذیریكاربرياراضيشهری 126
درمنطقه 7 کرج 126
مقدمه 127
شمایکلیکاربریها 128
کاربریاراضیمسکونی 131
ارزیابیکاربریتجاری 133
ارزیابیکاربریآموزشی 134
ارزیابیکاربریآموزشعالی 135
کاربریفضایسبز 135
ارزیابیکاربریاداری- انتظامی 137
ارزیابیکاربریورزشی 138
ارزیابیکاربریصنعتی 139
ارزیابیکاربریفرهنگیومذهبی 139
ارزیابیکاربریبهداشتیودرمانی 140
ارزیابیکاربریتأسیساتوتجهیزاتشهری 141
ارزیابیکاربریمعابر(شبکهارتباطی) 141
ارزیابیسایرکاربریها 142
ماتریسسازگاریکاربریهادرمنطقه 7 کرج 144
اولویتبندیکاربریهایمنطقه 7 کرجبااستفادهازتحلیلسلسلهمراتبی (AHP) 146
تجزیهوتحلیلبااستفادهازمدلSWOT 152
نتیجهگیری 158
فصلپنجم:آزمونفرضیات،نتیجهگیریوارائهپیشنهادها 160
آزمونفرضیات 161
نتیجهگیری 162
پیشنهادات 163
منابع 164
چکیده
امروزه در اثر شهرنشینی بدون برنامه نابسامانی‌هایی در کاربری اراضی شهری به وجود آمده است. لذا تهیه طرح‌های شهری برای هدفمند کردن توسعه شهری امری اجتناب‌ناپذیر است. یکی از وظایف مهم طرح‌های شهری، مشخص کردن نوع کاربری زمین، برای استفاده در زمینه‌های گوناگون مورد نیاز زندگی شهری در محدوده قانونی شهرهاست. تنوع پراکندگی وپیچیدگی قوانین و همچنین عدم نظارت کافی بعد از تهیه طرح‌های شهری و در زمینه کاربری اراضی شهری سبب شده است که تعداد قابل‌توجهی از اشخاص با تخطی از مقررات مربوط به کاربری و زیر پا گذاشتن طرح‌های شهری مبادرت به تغییر کاربری نمایند. هدف از این پژوهش ارزیابی تحقق‌پذیری کاربری اراضی در منطقه 7 کرج و میزان نیاز به کاربری‌ها در محدوده مورد مطالعه است. روش تحقیق به صورتتوصیفی-تحلیلی بوده است که علاوه بر استفاده از اطلاعات کتابخانه‌ایداده‌های مورد نیاز با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف از جمله ArcGIS، و تکنیک هایی چون AHP، SWOT،به بررسی کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان‌دهنده‌ی عدم تحقق کاربری و کمبود آن‌ها با توجه به استانداردهای موجود شهرسازی می‌باشد. در انتها پیشنهاد‌هایی جهت حل مشکلات ارائه گردیده است.
واژگان کلیدی: کاربری اراضی، تحقق‌پذیری، GIS، منطقه 7 کرج
فصل اول
مقدمه و کلیات تحقیق
مقدمه
تفكر در خصوص تهيه طرح براي شهر و بررسي ابعاد مختلف توسعه آتي آن از قدمت زيادي برخوردار نيست و واقعيت آن است كه با هر یک از تقسیم‌بندی‌هایانجام‌گرفته در اين خصوص مقايسه شود، مشخص می‌گردد كه مدت زمان قابل تصور براي تفكر و تهيه طرح شهري حداكثر دو قرن است كه از اوايل قرن نوزدهم به بعد را شامل می‌شود. بنابراين شهرسازي نسبت به برخي علوم ديگر از عمر كوتاهي برخوردار است و خصوصاً در جريان تحولات انجام‌گرفته در طول دو سده اخير نيز با نوساناتي مواجه بوده است كه بعضاً دگرگون‌کننده برخي بنیان‌های اساسي اين علم شده است. بنا به همين سابقه، شهرسازي از نظریه‌پردازی صرف در باب مباحث اجتماعي، اقتصادي و يا ايده آل گرايي و تخيل پردازي شروع و قريب يك قرن با اين شيوه تفكر تداوم می‌یابد. (اوايل قرن نوزدهم با نظريات رابرت اوئن، شارل فوريه، ژول‌ورن، ژان باتيست گودن و ديگران).
همه‌ساله صدها طرح توسعه‌ای در شهرها و بسیار بیش از آن در کل کشور طراحی و اجرا می‌شود. این طرح‌ها در واقع نوعی مداخله‌یتوسعه‌ای نهادهای عمومی و خصوصی در محیط زندگی اجتماعی و طبیعی انسان‌ها به شمار می‌آیند . هر چند که طرح‌هایتوسعه‌ایمعمولاً با نیت خیر به اجرا در می‌آیند و می‌توانند منافع بسیاری به همراه داشته باشند، اما نمی‌توان از آثار ناخواسته اجتماعی و احتمالاً تخریبی آن‌هاچشم‌پوشی کرد. برای افزایش آثار مثبت این طرح‌ها بر منابع طبیعی و اجتماعات انسانی چاره‌ای جز ارزیابی آن‌ها نداریم.
جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، جهان شهری است که متأسفانهنتیجه‌ی آن دوری از محیط طبیعی و پذیرش ناخواسته‌ی عدم تعادل‌هایی است که از روابط ناموزون انسان‌ها و فضای شهری نشأت می‌گیرد(فرید،8:1375). مسلماً از آن جا که فعالیت شهر، انعکاسی از مجموعه عوامل اجتماعی، اقتصادی یک جامعه‌ی به هم پیوسته در یک قلمرو جغرافیایی است، لزوماً تغییرات ظاهری بافت شهری و رشد آن در تبعیت از مجموعه‌ی عوامل، به خصوص مکانیزم های تصمیم‌گیری، سیاست شهری، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی انسان، شکل خواهد گرفت. در این میان چگونگی کاربری اراضی، در پیوستگی با روند تاریخ تحول شهر و تغییرات فضای ساخته‌شده با کالبد شهر، از عواملی هستند که شهر منظر و سیمای خود را طی زمان در ارتباط با آن‌ها به دست می‌آورد(شالین،9:1372). درعین‌حال از مهم‌ترین مسائل زندگی امروزی، نحوه استفاده از زمین شهری است، و نظارت بر چگونگی تفکیک اراضی، موثرترین عامل در اجرای منطقه بندی شهرها به مناطق مسکونی، صنعتی، تجاری، اداری و ضوابط مربوطه به استفاده اراضی می‌باشد. ارزیابی چگونگی تقسیم کار و کاربری اراضی شاید منعکس‌کننده‌ی تصویری گویا از منظر و سیمای شهری و همچنین چگونگی تخصیص فضای شهری بهکاربری‌های مختلف شهر در طی زمان و در جهت رسیدن به اهداف توسعه شهری باشد. درعین‌حال ارزشیابی در برنامه‌ریزی به طور ویژه به فرایند واکاوی شماری از طرح‌ها یا پروژه‌هاباهدف تعیین سود و زیان‌هایمقایسه‌ای هر کدام و قرار دادن یافته‌های چنین واکاوی‌هایی در چارچوبی منطقی گفته می‌شود(سیف‌الدینی،161:1381).
فرایند ارزیابی باید به صورت آشکار و آگاهانه انجام گیرد تا برخورد گروه‌های مختلف با مسائل به طور روشن نشان داده شود و برای طراحان و برنامه‌ریزان شهری و گروه‌هایذینفع به خوبی قابل‌فهم باشد؛ زیرا فرایند ارزیابی، ماهیت رفت و برگشتی فرایند طراحی شهری را نشان می‌دهد. به این مفهوم که نتیجه ارزیابی مستلزم برگشت به مراحل قبلی است، به طوری که آمار و اطلاعات و ضوابط به دست آمده مورد بررسی مجدد قرارگرفته و در صورت لزوم در تعریف نیازها و راه‌حل‌هاتجدیدنظر به عمل خواهد آمد (مشکینی،15:1385).
از آن جایی که ارزیابی به معنی تعیین تغییرات اتفاق افتاده به عنوان نتایج برنامه‌هایطراحی‌شدهمی‌باشد که از طریق مقایسه تغییرات عملی (نتایج) با تغییرات مورد انتظار (اهداف) و تعیین میزان تغییراتی که بر اثر برنامه‌هاحاصل‌شده انجام می‌گیرد(Bonovetz,1971:31) و به عبارت دیگر نتایج حاصل از پیاده شدن اهداف مورد نظر در برنامه‌ریزی‌هایانجام‌گرفته را با دقت عملی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد پس در فرایند نوین برنامه‌ریزی شهری و تهیه طرح‌های کاربری زمین، ارزیابی یکی از مراحل اساسی فرایندهای مذکور به شمار می رود و کاربرد آن ضمن اصلاح الگوهای فضایی شهر و کاهش خطاهای برنامه‌ریزی به انطباق هر چه بیشتر برنامه‌ها و طرح‌ها با شرایط زمان و مکان می‌انجامد.
اصولاً جهت برنامه مند کردن فعالیت‌های اقتصادی شهر، هدایت توسعه فیزیکی آن و قانونمند کردن مکان گزینی کاربری‌های شهری به نسبت این توسعه که هدف‌های هر نوع برنامه‌ریزی برای شهر محسوب می‌شوند، انجام ارزیابی و تجدیدنظر و احیاناً تصحیح چارچوب مکان‌یابیکاربری‌ها برای رسیدن به اهداف مذکور، لازم و ضروری می‌گردد، در اصل لازم است ارزیابی و تجزیه تحلیل به عنوان جزیی از فرایند برنامه‌ریزی و تدوین طرح‌های کاربری اراضی در بطن طرح‌های شهری و نگرش‌های شهرسازی نوین قرار گیرد تا رفاه هرچه بیشتر ساکنان از طریق اصلاح اشتباهات، مطابق با نیازهای آنان تأمین‌شده و از خسارات و زیان‌های احتمالی وارده بر جامعه از این بابت جلوگیری شود(یوسفی،4:1380).
بیان مسئله
موضوع تحقیق در این رساله ارزیابی تحقق‌پذیریکاربری اراضی منطقه 7 کرجمی‌باشد. اولین مؤلفه در این بررسی زمین است. زمین در حقیقت ثروتی است ملی (و البته محدود) و متعلق به آحاد جامعه، چه این زمین جزء منابع ملی مثل جنگل‌ها و مراتع باشد و چه زمین شهری(هاشم زاده همایونی،1377: 88).
زمین به عنوان بوم انسان و فضای زندگی او ، پگاه زندگی و مرگ او به شمار می‌آید. زمین همواره به صورت یک اکوسیستم از موجودات زنده و محیط طبیعی آن‌ها عمل می‌کند . از این رو کارایی هر اکوسیستم به نوع و کیفیت کاربری زمین وابسته است (شکوهی،1385: 253).
تا قبل از تهیه طرح‌های شهری برای شهرها، شهروندان برای استفاده گوناگون از زمین خود، هیچ‌گونه محدودیتی جزء عرف نداشتند و مالک هر قطعه در چگونگی عمران زمین خود که از احتیاجات عمومی وی نشأت می‌گرفت اختیار کامل داشت (سعیدنیا،1383: 13). اما در دو قرن اخير به علت نياز شديد به زمين و جهت پاسخگويي به شرايط زمانه و جلوگيري از مشكلات در آينده از طرف مجامع علمي و دولت‌ها يك سري راه‌حل‌ها و قوانین وضع گرديده كه با نام قانون كاربري اراضي ازآن ياد می‌شود. یکی از بزرگ‌ترینآفت‌هایی که کلیه طرح‌ها را تهدید می‌نماید، عدم تحقق‌پذیریآن‌هاست سالانه صدها طرح در سطوح مختلف تهیه، صدها هزار ورق گزارش و هزاران شیت نقشه تولید می‌گردند، ولی به دلایل نسبتاً معلوم به بایگانی سپرده می‌شوند.
موضوع کاربری اراضي از مباحث کلیدی واصلی در برنامه‌ریزی شهری به شمار می‌آید تا جایی که از یک سو برخی آن را به عنوان هسته اصلی و عملی برنامه‌ریزی شهری می‌دانند(سیف‌الدینی،1381: 164). از سوی دیگر نیز در ادبیات بسیاری از کشورها از جمله انگلستان آن را مساوی برنامه‌ریزی شهری می‌دانند(صابری فر،1387: ).
منظور از مطالعه کاربری زمین تهیه اطلاعات اساسی درباره ویژگی‌های زمین و فعالیت‌های مختلفی است که در آن صورت می‌پذیرد. از این اطلاعات برای تجزیه و تحلیل نحوه‌ی استفاده از زمین در وضع موجود و تهیه نقشه‌ایکه در آینده،نحوه‌ی استفاده از زمین را معین نماید؛ استفاده می‌شود(شعیه،1381: 120).چاپین1برنامه‌ریزی کاربری اراضی را نحوه‌ی تقسیم زمین و مکان بهینه برای مصارف و کاربری‌های متنوع زندگی تعریف می‌کند(,1978,pp10-15Chapin).در مجموع برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری عبارت است از «ساماندهی مکاني و فضاییفعالیت‌ها و عملکردهای شهری براساس نیازها و خواسته‌های مردم شهر(زیاری،1386: 5).
همان‌گونه که از این تعاریف برداشت می‌شود با توجه به برنامه‌ریزی صحیح کاربری اراضی شهری که خود جزئی از برنامه‌ریزی شهری است و با توجه به ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطیمی‌توان در جهت تأمین رفاه و حفظ توسعه پایداری‌ها و محیط اطراف آن قدم برداشت تا محیطی امن و سالم برای شهروندان داشته باشیم(مشهدی زاده دهاقانی،1378: 452).
همان‌گونه که در ابتدای این مطلب عنوان گردید موضوع این رساله بررسی و ارزیابی کاربری‌هایمنطقه 7 کرج است. علت انتخاب منطقه 7 به عنوان موضوع این رساله، توزیع نامناسب کاربری‌ها با توجه به معیارها و شاخص‌هایبرنامه‌ریزی شهری و کمبود بعضی از کاربری‌ها در سطح منطقهمی‌باشد تا شاید این تحقیق گامی در شناسایی و کمک به مدیران شهر در جهت برنامه‌ریزی مناسب و رفع کمبودها باشد. لذا در اين زمينه با استفاده از سيستم هاي اطلاعات مكاني2 (GIS) و سنجش از راه دور3 (RS)، اين امكان را فراهم آورده تا بتوان با استفاده از عکس‌های هوايي و تصاوير ماهواره‌ای در كنار داده‌هایطرح‌های تفضيلي و نقشه‌های رقومي در نحوه شكل‌گيري و مديريت اعمال‌شده در منطقه 7 كرج به نتايج و مقايسات بين طرح‌های پيشنهادي و شرايط وضع موجود رسيد.
سؤالات تحقیق
سؤالات اساسي اين پژوهش عبارت‌اند از:
– وضعیت تحقق‌پذیریطرح‌های کاربری اراضی چگونه است؟
– آیا برنامه‌ریزی و مدیریت شهری پاسخگویی به تمام نیازهای موجود را دارد؟
– آيا با استفاده
