دانلود پایان نامه درباره محیط زیست، مصرف انرژی، اقتصاد ایران، توسعه مالی

9
2-4 توسعه اقتصادی و محیط زیست 31
2-4-1 فرضیه پناهگاه آلودگی (PHH) 34
2-4-2 فرضیه موجودی عوامل 35
2-5 توسعه مالی و کیفیت محیط زیست 36
2-5-1 بازار مالی و جایگاه آن در اقتصاد 37
2-5-2 شکل عمومی بازارهای مالی در کشورهای در حال توسعه 38
2-5-3 مسائل بازار مالی در ایران 39
2-5-4 نظریات موجود در زمینه توسعه مالی و محیط زیست 40
2-5-5 کانال‌های اثرگذاری توسعه مالی بر محیط زیست 40
2-5-6 مهم‌ترین شاخص‌های توسعه مالی 41
2-6 مصرف انرژی وآلودگی محیط زیست 43
2-6-1 بررسی روند مصرف انرژی و تولید ناخالص داخلی در کشورهای صادر کننده نفت 44
2-6-2 روند مصرف انرژی در ایران 44
2-6-3 اثرات توسعه بخش انرژی بر محیط زیست 45
2-7 نفت، توسعه سیاسی و محیط زیست 47
2-8 تجارت خارجی و محیط زیست 48
2-8-1 آزادسازی تجاری و آلودگی زیست‌محیطی 51
2-9 مروری بر پیشینه تحقیق 54
فصل سوم روش‌شناسی تحقیق
3-1 مقدمه 67
3-2 الگوهای سری‌های زمانی، مانایی و نامانایی 67
3-2-1 فرایندهای مانا 70
3-2-2 فرایند یا الگوی خودتوضیح مرتبه اول 71
3-2-3 آزمون‌های تشخیص مانایی 72
3-2-3-1 آزمون ریشه واحد برای مانایی 73
3-2-3-1-1 آزمون دیکی-فولر (DF) و دیکی-فولر تعمیم‌یافته (ADF) 74
3-2-3-1-2 آزمون فیلیپس-پرون 77
3-2-3-2 مشکلات آزمون‌های ریشه واحد و توصیه‌های مربوطه 78
3-3 هم‌انباشتگی 79
3-4 فرایند خودتوضیح برداری (VAR) 82
3-4-1 انتخاب طول وقفه در مدل‌های VAR 85
3-4-2 توابع واکنش-ضربه (عکس‌العمل-تحریک) 86
3-4-3 تجزیه واریانس 86
3-4-4 مانایی و هم‌انباشتگی در مدل‌های VAR 89
3-5 هم‌انباشتگی و الگوی تصحیح خطای برداری (VECM) 90
3-6 آزمون علیت گرنجر مبتنی بر VECM 94
3-7 آزمون هم‌انباشتگی یوهانسن-جوسیلیوس 96
3-7-1 تعیین تعداد بردارهای هم‌انباشتگی 96
3-7-2 آزمون اثر یوهانسن 97
3-7-3 آزمون حداکثر مقدار ویژه 98
3-8 تشخیص وجود روند در آمار 100
3-9 اعمال قیدهای خطی بر روابط هم‌انباشتگی 103
3-10 تعیین تعداد وقفه‎های بهینه در الگوی VAR و تشخیص شکل مناسب VECM 103
3-11 روش ARDL 105
3-12 الگوی تصحیح خطا (ECM) 108
فصل چهارم یافته‌های تحقیق
4-1 مقدمه 112
4-2 معرفی متغیرهای تحقیق 112
4-3 آزمون مانایی متغیرها 113
4-4 آزمون هم‌انباشتگی ARDL 114
4-4-1 آزمون‌های پایداری CUSUM و CUSUMSQ 121
4-5 آزمون هم‌انباشتگی یوهانسن-جوسیلیوس 123
4-6 آزمون علیت گرنجر مبتنی بر VECM 124
4-7 توابع عکس‌العمل-تحریک 127
4-8 تجزیه واریانس 129
فصل پنجم جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها
5-1 مقدمه 133
5-2 خلاصه تحقیق 133
5-3 تفسیر نتایج و پیشنهادها 135
5-4 توصیه‌های مطالعاتی برای تحقیقات آتی 141
منابع و مراجع 144

فهرست جداول
جدول 1-1 متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی 3
جدول 2-1 سرانه انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های 90-1386 (کیلوگرم به ازای هر نفر) 24
جدول 2-2 مطالعات داخلی 54
جدول 2-3 مطالعات خارجی 60
جدول 4-1 معرفی متغیرها 112
جدول 4-2 آزمون‌های ریشه واحد ADF و Phillips-Perron 113
جدول 4-3 نتایج آزمون هم‌انباشتگی ARDL 115
جدول 4-4 نتایج مدل‌ ARDL بهینه تخمین زده شده (با فرض Lco2 به عنوان متغیر وابسته) 117
جدول 4-5 نتایج آزمون خطایاب برای متغیر وابسته 118
جدول 4-6 نتایج تخمین رابطه بلندمدت به دست آمده از مدل ARDL بهینه 119
جدول 4-7 مدل تصحیح خطا و نتایج تخمین رابطه کوتاه‌مدت به دست آمده از مدل ARDL بهینه 120
جدول 4-8 تعیین وقفه بهینه در مدل VAR 123
جدول 4-9 نتایج آزمون اثر و آزمون حداکثر مقدار ویژه 124
جدول 4-10 خلاصه نتایج علیت در کوتاه‌مدت و بلندمدت 125
جدول 4-11 نتایج تجزیه واریانس 129

فهرست نمودارها
نمودار 1-1 روند مصرف انرژی سرانه در ایران (کیلوگرم معادل نفت) 5
نمودار 2-1 سهم گازهای آلاینده و گلخانه‌ای در هزینه‌های اجتماعی بخش‌های مصرف‌کننده انرژی 26
نمودار 2-2 انتشار دی‌اکسید کربن سرانه در ایران (تن مکعب) 28
نمودار 2-3 منحنی زیست‌محیطی کوزنتس 32
نمودار 2-4 روند سرانه تجارت حقیقی و سرانه تولید ناخالص داخلی حقیقی در ایران 36
نمودار 2-5 سرانه حقیقی اعتبارات پرداختی به بخش خصوصی در ایران 43
نمودار 4-1 مجموع تجمعی باقیمانده‌های تکراری 122
نمودار 4-2 مجموع تجمعی مربعات باقیمانده‌های تکراری 122
نمودار 4-3 توابع عکس‌العمل-تحریک 128

فصل اول

مقدمه و کلیات طرح تحقیق

1-1 مقدمه
توسعه، به مفهوم استفاده حداکثری از توان منابع طبیعی با اتکا به نوآوری‌های نوین و منابع ارزان‌قیمت انرژی تا کنون به پیشرفت‌های شگرفی نایل آمده است، اما پیامدهای این توسعه ناپایدار به صورت افزایش میزان انتشار انواع آلودگی‌ها در محیط زیست و تغییر اقلیم، کلیه ابعاد زندگی جوامع انسانی را تحت تأثیر قرار داده است. از این رو، دستیابی به مفهوم توسعه پایدار1 در تلاقی سه حیطه انرژی، اقتصاد و محیط زیست، در گرو برنامه‌ریزی در جهت حفظ محیط زیست خواهد بود (ترازنامه انرژی، 1389). در این فصل به بررسی مسئله، سؤالات، اهداف و ضرورت انجام این تحقیق می‌پردازیم. همچنین، اشاره‌ای خواهیم داشت بر روش‌ها و فنون اجرایی و جنبه نوآوری تحقیق.
1-2 بیان مسئله و سؤالات تحقیق
هیأت بین‌المللی بررسی تغییرات آب و هوایی (2IPCC) می‌گوید تغییرات جوی که در سراسر جهان مشاهده می‌شود، به احتمال خیلی زیاد ناشی از عواملی است که بشر در آن‌ها دست دارد. آکادمی ملی علوم3 امریکا نیز فعالیت انسان‌ها و تولید گازهای گلخانه‌ای را علت اصلی این پدیده معرفی می‌کنند (برزگری صدقیانی، 1389).
آلودگی هوا در شهرهای صنعتی ایران، از جمله تهران، عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعالیت وسایل نقلیه است که سهمی 80 درصدی در آلودگی هوای شهر دارند. ارائه یارانه سوخت و در نتیجه ارزان بودن آن، ورود سالانه انبوهی از خودروها و محصور بودن در بین کوه‌ها از 3 طرف، که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود، عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. همچنین، کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های اخیر علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده در فرایند تولید بنزین است، از دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.
بدین ترتیب، پرداختن به چگونگی کیفیت محیط زیست و عوامل تأثیرگذار بر آن در ایران با ویژگی‌های خاص اقتصادی آن، ضرورت می‌یابد.
شرایط کنونی اقتصاد ایران از وجود یک اقتصاد بی‌ثبات متکی به نفت حکایت می‌کند؛ ایران با حدود 76 میلیون نفر جمعیت، هجدهمین کشور پرجمعیت جهان شناخته شده است. وابستگی شدید به درآمدهای غیر قابل اعتماد نفتی، برنامه‌ریزی اقتصاد ایران را همواره شکننده کرده است. نوسان قیمت جهانی نفت و هم‌چنین نوسان مصرف، استخراج و تولید نفت را می‌توان از عوامل بی‌ثباتی اقتصاد تک‌محصولی متکی به صادرات نفت در ایران دانست.
با افزایش اهمیت نفت در اقتصاد ایران، به ویژه پس از عقد قرارداد با کنسرسیوم برای استخراج و فروش نفت در سال 1334، عملکرد اقتصاد کشور به شدت تحت تأثیر نوسانات درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام بوده است. جدول زیر نمایان‌گر تغییر نرخ رشد اقتصادی با نوسانات قیمت جهانی نفت، انقلاب اسلامی ایران، دوره هشت ساله جنگ تحمیلی و … است.
جدول 1-1 متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی
متوسط نرخ رشد GDP
دوره
11.27
1976-1966
(دوران شوک اول قیمت نفت)
5.3-
1979-1977
(التهاب انقلاب و کاهش قیمت نفت)
1.03-
1988-1980
(دوران جنگ تحمیلی و کاهش تولید نفت)
5.57
1996-1989
(پایان جنگ تحمیلی و افزایش قیمت جهانی نفت و صادرات نفت ایران)
3.37
2001-1997
(کاهش قیمت جهانی نفت)
6.05
2006-2002
(دوران شوک دوم قیمت جهانی نفت)
4
2009-2007
(بروز رکود اقتصاد جهانی)

منبع: بانک جهانی
بازار خصوصی با استفاده از ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری و مشاغل تولیدی و افزایش درآمدها موجبات رشد اقتصادی را فراهم می‌آورد. حال آن که، وفور منابع نفتی و مداخله دولت در اقتصاد ایران عملاً موجب تضعیف بخش خصوصی، تخصیص غیر بهینه منابع و کاهش کارایی گشته است و نتایج تصمیمات بخش خصوصی به گونه‌ای رقم خورده است که طی سالیان اخیر صاحبان واحدهای بزرگ اقتصادی تلاش کرده‌اند تا به منظور کسب رانت و قدرت هر چه بیشتر، خود را به مراکز تصمیم‌گیری دولتی نزدیک کنند.
اندازه نسبتاً محدود بازارهای کشور از یک سو و عدم دسترسی به بازارهای جهانی (به ویژه در شرایط اعمال تحریم‌های اخیر) از سوی دیگر، بسیاری از صنایع کشور را با محدودیت در اندازه بازار مواجه کرده است. این صنایع در مقیاس تولیدی خود برای بازارهای محدود داخلی زیان‌ده هستند. این امر سبب شکل‌گیری انحصار، به‌ویژه انحصارات دولتی شده است. مزیت‌های مربوط به معافیت‌های مالیاتی و گمرکی و دسترسی آسان به تسهیلات بانکی و ارز برای واردات در مؤسسات دولتی و بخش عمومی، امکان رقابت را از بخش خصوصی سلب کرده است.
قیمت پایین انرژی موجب شده است که خانوارها، الگوی مبتنی بر مصرف بالای انرژی را در زندگی پیش گیرند و بنگاه‌های اقتصادی ضمن سوق دادن تولید به محصولات انرژی‌بر، در فرایند تولید نیز به سمت جایگزین کردن انرژی با سایر نهاده‌ها، به ویژه سرمایه حرکت کنند. از سوی دیگر، بنگاه‌های تولیدکننده انرژی به دلیل عدم برخورداری از توجیه اقتصادی و در نتیجه عدم امکان تجهیز منابع نتوانسته‌اند اقدام به سرمایه‌گذاری مورد نیاز کنند که حاصل آن، عدم افزایش متناسب تولید بوده است. رشد بالای مصرف در کنار عدم رشد مناسب تولید، ما را به عنوان دومین کشور برخوردار از ذخایر نفت و گاز جهان، به میزان قابل توجهی به واردات فراورده‌های نفتی وابسته کرده است. این وابستگی منجر به آن شده است که سالانه بخش فزاینده‌ای از درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام را به واردات فراورده اختصاص دهیم که این امر به نوبه خود بر عدم تعادل بودجه اثر گذاشته است (نیلی، 1389).
پرداخت بالای یارانه انرژی، تبعات متعددی از جمله کاهش کارایی انرژی، افزایش مصرف انرژی و افزایش انتشار گاز دی‌اکسید کربن را به دنبال داشته است (کردونی، 1392).
روند مصرف انرژی سرانه در ایران در فاصله سال‌های 2011-1971 در نمودار (1-1) نمایش داده شده است.

نمودار 1-1 روند مصرف انرژی سرانه در ایران (کیلوگرم معادل نفت)
منبع: بانک جهانی
تحریم‌های اخیر علیه ایران از جانب ایالات متحده و اتحادیه اروپا و در جهت توقف در پیشرفت برنامه اتمی ایران شکل گرفت. از جمله تأثیرگذارترین این تحریم‌ها می‌توان به تحریم صادرات نفت ایران و بانک مرکزی ایران اشاره نمود. علت اعمال این تحریم‌ها اقتصاد تک محصولی ایران و نقش بانک مرکزی در وصول درآمد سهل حاصل از فروش نفت به کشورهای جهان بوده است که در پی آن، هر دو بخش نام‌برده اقتصاد ایران دچار مشکل جدی شده است.
این تحریم‌ها با ابزارهای مستقیمی چون تحریم خرید و یا خریداران، و نامستقیمی چون تحریم بیمه‌ای کشتی‌های نفتکش و یا تحریم بانکی و با هدف انصراف خریداران نفت این کشور و روی آوردن آن‌ها به دیگر عرضه‌کنندگان این کالا اعمال شده‌اند. در پی این تحریم‌ها و کم شدن خرید نفت از ایران به دلیل تلاش کشورهای خریدار برای جایگزین کردن نفت این کشور با نفت دیگر تولیدکننده‌ها، صادرات نفت ایران کاهش یافته است. کاهش صادرات نفت ایران، توسعه اقتصادی کشور را به عنوان یک اقتصاد تک‌محصولی صادرکننده نفت، محدود نموده است.
به طور کلی، در کشورهای صادرکننده منابع طبیعی، از جمله ایران، دولت نقش مهمی را در تعیین آزادی سایر بخش‌ها در فرایند توسعه‌شان ایفا می‌کند. معمولاً در جوامع دموکراتیک حفاظت از محیط زیست به عنوان یک کالای عمومی معرفی شده و قوانین زیست‌محیطی با جدیت بیشتری به اجرا گذاشته می‌شود. حال آن که در کشورهای برخوردار از ثروت منابع طبیعی، این ثروت جهت تحکیم مواضع سیاسی سیاست‌مداران و عدم توجه به بخش تولید و توسعه کشور می‌شود. و حفاظت از محیط زیست به عنوان یک کالای لوکس معرفی شده و