2-2-2 وظايف و کارکردها 12
2-2-3 چالش‌های پیش روی کتابخانه‌های ملی 15
2-2-4. ارزيابي كتابخانه‌هاي ملي 17
2-3. مطالعات تطبیقی در کتابداری 18
2-3-1 تعریف 21
2-3-2 دامنه مطالعات تطبیقی در کتابداری 22
2-3-3. هدف پژوهش‌های تطبیقی در کتابداری 23
2-3-4. روش‌شناسي پژوهش‌های تطبیقی در کتابداری 23
2-4 پیشینه پژوهش 24
2-4-1. پیشینه در ایران 26
2-4-2 پیشینه در خارج از کشور 28
2-4-3. جمع‌بندی 32
روش پژوهش 33
3-1 مقدمه: 34
3-1. گروه هدف 34
3-3. گردآوری داده‌ها 35
3-4. سازماندهی و تحلیل اطلاعات 36
یافته‌های پژوهش 38
4-1. مقدمه 39
4-2. بخش اول: کتابخانه ملی کانادا 39
4-2-1. کانادا 39
4-2-1-1. تاریخچه 40
4-2-1-2 ساختار حکومتی 41
4-2-1-3. ویژگی‌های جمعیتی 42
4-2-1-4. ارتباطات 42
4-2-1-5. وضعیت اقتصادی 42
4-2-2. شکل‌گیری کتابخانه ملی 43
4-2-3. انتقال به ساختمان جدید 45
4-2-4. برنامه‌های بازنگری دولت و کتابخانه ملی 46
4-2-5. ادغام با آرشیو ملی 50
4-2-5-1. آرشیو ملی کانادا قبل از ادغام 50
4-2-5-2. روند ادغام کتابخانه ملی و آرشیو ملی 51
4-2-6. کتابخانه و آرشیو کانادا 52
4-2-7. کتابخانه ملی کانادا: دیروز، امروز، فردا 55
4-3. بخش دوم: کتابخانه ملی استرالیا 56
4-3-1 استرالیا 56
4-3-1-1 تاریخچه 57
4-3-1-2 ساختار حکومتی 59
4-3-1-3 ویژگی‌های جمعیتی 59
4-3-1-4 وضعیت اقتصادی 60
4-3-2. خدمات کتابخانه ملی قبل از تأسیس کتابخانه ملی 60
4-3-3. تصویب قانون کتابخانه ملی استرالیا (تأسیس کتابخانه ملی استرالیا) 64
4-3-4. ساماندهی فعالیت‌های کتابخانه ملی بعد از تصویب قانون 65
4-3-4-1. ساماندهی خدمات کتابشناختی 66
4-3-4-2 تخصصی شدن دامنه وظایف 67
4-3-4-3. تمرکز بر روابط عمومی 69
4-3-5. کتابخانه ملی استرالیا و تحولات عصر اطلاعات 70
4-3-6. کتابخانه ملی استرالیا: دیروز، امروز، فردا 74
4-4. بخش سوم: کتابخانه ملی ایران 75
4-4-1. ایران 75
4-4-1-1. تاریخچه 76
4-4-1-2 ساختار حکومتی 77
4-4-1-3 ویژگی‌های جمعیتی 78
4-4-1-4. وضعیت اقتصادی 78
4-4-2. تأسیس کتابخانه ملی ایران 79
4-4-3. کتابخانه ملی در نخستین سال‌های تأسیس 80
4-4-4. ادغام مرکز خدمات کتابداری با کتابخانه ملی 82
4-4-5. تدوین اساسنامه 83
4-4-6. احداث ساختمان جدید 84
4-4-7. ادغام سازمان اسناد ملی و کتابخانه ملی ایران 85
4-4-7-1. سازمان اسناد ملی ایران قبل از ادغام با کتابخانه ملی 86
4-4-7-2. روند ادغام 87
4-4-8. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران 88
4-4-9. استفاده از فناوری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی 89
4-4-10. چشم‌انداز سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران 90
4-5. بخش چهارم: پاسخگویی به سوالات پژوهش 91
4-5-1. سوال اول: جايگاه كتابخانه‌هاي ملي استراليا، كانادا و ايران در ساختار سياسي و اجتماعي كشورشان چيست؟ 92
4-5-2. سوال دوم: سه كتابخانه ملي مقایسه شده چگونه رهبري مي‌شوند؟ 93
4-5-2-1. ریاست 93
4-5-2-2. مدیریت و گزارش‌دهی 94
4-5-2-3. ادغام 95
4-5-3. سوال سوم: ساختار سازماني اين كتابخانه‌ها چگونه است؟ 96
4-5-3-1. ساختار سازمان 96
4-5-3-2. مراکز منطقه‌ای 98
4-5-4. سوال چهارم: اهداف و خط مشي اين كتابخانه‌ها از چه قرار است؟ 99
4-5-4-1. مبنای شکل‌گیری 99
4-5-4-2. کتابخانه ملی و میراث ملی 100
4-5-5. سوال پنجم: چه خدمات و فعاليت‌هايي در اين كتابخانه‌ها ارائه و اجرا مي‌شود ؟ 102
4-5-5-1. دسترس پذیر کردن منابع 102
4-5-5-2. رهبری خدمات کتابخانه‌ای در سطح کشور 104
4-5-5-3 خدمات به گروه‌های ویژه 105
4-5-5-4. مدیریت و ارائه منابع دیجیتالی 107
4-5-5-5. روابط عمومی 108
4-5-6. جمع‌بندی 109
نتیجه‌گیری و پیشنهادات 110
5-1. مقدمه 111
5-2. خلاصه پژوهش 111
5-3. پیشنهادات 112
5-3. جمع بندی 114
5-4. پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آتی 115
منابع 116
پیوست 1: سیاهه وارسی به نقل از دستنامه كتابداري تطبيقي 129
پیوست 2: ساختار سازمانی کتابخانه و آرشیو کانادا 134
پیوست 3: ساختار سازمانی کتابخانه ملی استرالیا 135
پیوست 4: ساختار سازمانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران 136
پیوست 5: سیاهه وارسی کتابخانه ملی کانادا 138
پیوست 6: سیاهه وارسی کتابخانه ملی استرالیا 154
پیوست 7: سیاهه وارسی ایران 165
پیوست 8: تصاویر ساختمان های کتابخانه های ملی کانادا، ایران و استرالیا 181
پیوست 9: تصاویر وب سایت‌های کتابخانه های ملی کانادا، ایران و استرالیا 184
فصل اول:
کلیات پژوهش
1-1. مقدمه و بیان مساله تحقیق :
سازمان‌ها، به ویژه در بخش عمومی و در سطح ملی، موجودیت‌های پیچیده‌ای هستند که پیدایش و تحول آن‌ها تحت تأثیر شرایط و مناسبات بی‌نهایت متنوع رخ می‌دهد. این شرایط و مناسبات در فرآیندهای تصمیم‌گیری مرتبط با آن‌ها تبلور می‌یابد. مقایسه روند رشد و توسعه پدیده‌های مشابه در بستر جوامع مختلف، به شرط آنکه واجد قدر کافی مشابهت باشند، می‌تواند منتهی به شناخت عمیق‌تر و دست یافتن به بصیرت در خصوص آن‌ها شود (در مورد پایه‌های معرفت شناختی مقایسه در فصل دوم بحث شده است).
سازمان مورد مطالعه در پژوهش حاضر کتابخانه ملی ایران است. کتابخانه‌ها و آرشیوهای ملی هر کشور حافظ میراث مستند ملت خود هستند و در کنار آن به پیشرفت خدمات کتابخانه‌ای و آرشیوی در کشور نیز کمک می‌کنند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز با عهده‌گیری این وظایف به عنوان اصلی‌ترین عنصر خدمات کتابداری و آرشیوی در کشور به شمار می‌رود. کتابخانه ملی و سازمان اسناد ملی ایران طی دو دهه گذشته شاهد تحولات عظیم بوده‌اند. از بیش از هفتاد سالی که از تأسیس کتابخانه ملی ایران می‌گذرد، جایگاه و کمیت و کیفیت خدمات آن ثابت و بدون تغییر نبوده است. ارتقای جایگاه کتابخانه ملی از بخش بالنسبه کوچک در وزارتخانه فرهنگ و آموزش عالی به معاونت ریاست جمهور بعد از تصویب اساسنامه در 1369، آن را به سازمانی بزرگ و خودمختار تبدیل کرد. به علاوه با جدا شدن سازمان اسناد ملی از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و پیوستن آن به کتابخانه ملی (1381)، کتابخانه ملی و اسناد ملی به سازمان بزرگتری به نام سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تبدیل شدند. افزایش چشمگیر شمار نیروی انسانی سازمان جدید و ساخته شدن دو بنای عظیم برای دو بخش آرشیو و کتابخانه، مقدمات توسعه این سازمان بزرگ و خودمختار بود. جایگیری دو سازمان کتابخانه ملی و اسناد ملی در پوسته جدید و هماهنگی آن‌ها با تحولاتی چون توسعه تکنولوژی اطلاعات و تغییر اشکال منابع اطلاعات، در عین گستراندن چشم انداز حیطه عمل، آینده پرچالشی را برای آن‌ها رقم می‌زند. مرور فعالیت‌های گذشته و بررسی و ارزیابی روند توسعه سازمان می‌تواند به برنامه‌ریزی درست در چنین شرایط متغیری کمک کند.
یکی از راه‌های سنجش عملکرد هر سازمان آگاهی از عملکرد سازمان‌های مشابه است. در مورد کتابخانه ملی ایران نیز مقايسه روند توسعه، ساختار و برنامه‌ها، با كتابخانه‌هاي ملي ديگري (به ویژه از نمونه‌های موفق در کشورهای توسعه يافته) مي‌تواند رهنمودهاي مناسبي در اختيار ما قرار دهد. در اين ميان، مقايسه با كتابخانه‌هاي ملي پيشرو نظير كتابخانه كنگره آمريكا و كتابخانه ملي انگلستان به دليل وسعت و سابقه بلند مدت اين كتابخانه کمتر احتمال دارد به نتایج کاربردی منجر شود. اما مقايسه كتابخانه ملي كشور با كتابخانه‌هايی که شرایط مشابهی نظیر تاریخ تأسیس و اندازه کم وبیش مشابه دارند، مي‌تواند جنبه‌هايي از روند توسعه آن‌ها را به نحوی به تصوير بكشد که براي الهام‌گیري قابل استفاده باشد. به همین دلیل کتابخانه‌های كانادا و استراليا به دليل شباهت‌هايي چون تاريخ تأسيس، اندازه و همچنین برخورداري از امتيازاتي چون بهره بردن از ارتباط با پيشگامان كتابداري (امريكا و انگليس) نمونه‌هاي مناسبي براي مقايسه به نظر رسیدند. علاوه براین، سه کشور ایران، کانادا و استرالیا دارای شباهت‌هایی نظیر تنوع قومی و پراکندگی جغرافیایی هستند؛ وجود این شباهت‌های زمینه‌ای می‌تواند راهکارهای زیادی برای هماهنگی با شرایط موجود در کشور به دست دهد. لازم به ذکر است کتابخانه ملی کانادا علاوه بر شباهت‌هايي چون نزدیکی تاريخ تأسيس، مانند کتابخانه ملی ایران در سال‌های اخیر ادغام با آرشیو ملی را تجربه کرده است. بنابراین بررسی روند ادغام در دو سازمان، مدیریت، ساختار و فعالیت‌های‌آن‌ها می‌تواند نکات قابل توجهی را برای برنامه‌ریزی‌های آینده به دست دهد.
2-1 ضرورت انجام تحقیق:
جایگاه و ساختار مناسب هر نظام سازمانی شرط پایه‌ای برای کارائی و اثرگذاری آن است و کمک بزرگی به تحقق اهدافش می‌کند. یکی از راهکارهای شناخته شده برای ارتقای یک نظام سازمانی، مقایسه آن با نظام‌های مشابه است. سازمان کتابخانه‌ها و خدمات کتابداری نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
با در نظر گرفتن بعضی وظایف کتابخانه‌های ملی نظیر صیانت از میراث ملی، رهبری خدمات کتابخانه‌ای در کشور و شرکت در مجامع بین‌المللی کتابداری، می‌توان این سازمان را در بین کتابخانه‌های یک کشور بی‌همتا دانست. به بیان دیگر هیچ کتابخانه دیگری در سطح و اندازه کتابخانه ملی در کشور وجود ندارد که بتوان عملکرد را با آن مقایسه کرد.
مقایسه فعالیت‌های کتابخانه ملی ایران با سازمان‌های مشابه در کشورهای دیگر با به تصویر کشیدن اهداف، رویکرد، مسائل و مشکلات و برنامه‌ها، می‌تواند معیاری برای سنجش عملکرد به دست دهد که استفاده از نتایج آن تأثیر مثبتی در برنامه‌ریزی‌های آینده خواهد داشت.
1-3. سوالات:
1- جايگاه كتابخانه و آرشیو ملی كانادا، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ايران و کتابخانه ملی استرالیا در ساختار سياسي و اجتماعي كشورشان چيست؟
2- اين سازمان‌ها چگونه رهبري مي‌شوند؟
3- ساختار سازماني آن‌ها چگونه است؟ ( از چه زير بخش‌هايي تشكيل شده‌اند؟ به صورت متمركز اداره مي‌شوند يا غير متمركز؟)
4- اهداف و خط مشي سازمان‌ها از چه قرار است؟
5- چه خدماتي و فعاليت‌هايي در آن‌ها ارائه و اجرا مي‌شود ؟
1-4. هدف‌ها:
هدف این تحقیق بررسی ساختار، عملکرد و روند توسعه کتابخانه ملی در سه کشور ایران، کانادا و استرالیا با استفاده از رویکرد مقایسه‌ای است تا با کشف شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها، راه هایی برای توسعۀ کیفی خدمات کتابخانه ملی ایران ارائه شود.
1-5. چه کاربردهایی از انجام این تحقیق متصور است:
شیوه بررسی‌ای که در هدف به آن اشاره شد، کتابداری تطبیقی1 خوانده می‌شود. مطالعات تطبیقی در کتابداری مقايسه نظر و عمل كتابخانه در كشورهاي مختلف جهان است با هدف گسترش و تعميق ادراك از مسائل حرفه كتابداري و راه حل‌هاي آن‌ها (سیمسوا و مک‌کی2، 1970، ص.15). نتايج اين تحقيق مي‌تواند با مقایسه روند پیدایش، توسعه، و موقعيت کنونی كتابخانه ملي ايران، كانادا و استرالیا به توسعه بصیرت خواننده برای ارتقا و بهبود عملکرد آن‌ها مدد رساند.
1-6. استفاده‌کنندگان از نتیجه این پایان نامه (اعم از موسسات آموزشی، پژوهشی، دستگاههای اجرایی و غیره):
اداره کل برنامه‌ریزی و توسعه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران می‌تواند استفاده‌کننده اصلی از نتایج این تحقیق باشد .
1-7. جنبه جدید بودن و نوآوری طرح در چیست؟
در كشور تا كنون هيچ گونه كار جدي براي مقايسه جامع كتابخانه ملي ايران با ساير كتابخانه‌ها انجام نشده است.
1-8. روش تحقیق
پژوهش مورد نظر در دسته مطالعات تطبیقی جای می‌گیرد و در آن برای مقایسه کتابخانه‌های ملی در سه کشور مورد نظر- ایران، کانادا و استرالیا- از روش مطالعات تطبیقی در کتابداری استفاده می‌شود. طبق تعریف دانتون3: «تطبیق در کتابداری رويكردي پژوهشي است براي تحليل كتابخانه‌ها، سيستم‌هاي كتابخانه‌اي، جنبه‌هاي مختلف كتابداري و مسائل كتابداري در دو يا چند محيط متفاوت اجتماعي، فرهنگي، ملي با زمينه‌هاي مختلف سياسي، اقتصادي،
