ب: سؤال اصلی 3
ج: سؤال فرعی 3
د: پیشینه‌ی تحقیق 4
هـ.: فرضیه‌های تحقیق 5
و: اهداف تحقیق 5
ز: قلمرو تحقیق 6
ح: اهمیت تحقیق 6
ط: فایده تحقیق 6
ظ:روش تحقیق 6
ع :مهندسی تحقیق 7
گفتار دوم: مفهوم شناسی 8
معنا و مفهوم صدقه و اقسام صدقات. 8
رابطه‌ِی بین صدقه و زکات 10
اقسام صدقات 10
زکات در لغت و اصطلاح 12
زکات در لغت 12
زکات در اصطلاح 13
رابطه بین معنای لغوی و اصطلاحی زکات 15
مصارف صدقات 16
مستحقین صدقه واجب (زکات مصطلح فقهی) 16
اول و دوم 17
سوم 17
چهارم 17
پنجم 18
ششم 18
هفتم 18
هشتم 19
اوصاف مستحقین زکات 20
مصارف زکات فطره 21
مقایسه مفهوم صدقه با واژه‌های مرتبط 21
1.معنای خمس در لغت و اصطلاح 22
تفاوت زکات با خمس 25
2.غنیمت 26
3. انفال در لغت و اصطلاح 26
4.فیئی 27
5. کفاره و یا کفارات 28
6. نذر 29
7. لقطه 29
8.مجهول المالک 29
9. رد مظالم 30
10.وصیت 30
11. وقف 31
واژه‌های مرتبط با مفهوم بنی‌هاشم 32
1.اهل‌بیت 32
2.عترت 33
3-معنای ذی القربی 33
4- معنای سید 34
5- معنای شریف 35
نتایج فصل اول 36
فصل دوم 37
مفهوم و مصداق بنی‌هاشم 37
مقدمه 38
نسب پیامبر اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله 38
بنی‌هاشم در گذر تاریخ 39
1- بنی‌هاشم قبل از اسلام 39
الف) هاشم کیست؟ 39
ب) کیفیت ولادت هاشم 40
ج) وجه‌تسمیه هاشم به این نام 40
2- بنی‌هاشم مقارن با بعثت پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) 41
3- بنی‌هاشم پس از پيامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله: 41
اول: مراد از ذوالقربی در روایات 43
دوم: بررسی شرایط مستحقین خمس 44
الف) انتساب به هاشم بن عبدمناف 44
ب) ایمان 44
ج) صدق عناوین هاشمی یا بنی‌هاشم بر فرد 45
مصادیق بنی‌هاشم 45
نظریه الحاق وعدم الحاق بنی‌مطلب به بنی‌هاشم 47
الف: ادله قول الحاق بنی‌مطلب به بنی‌هاشم 47
ب: ادله قول عدم الحاق بنی‌مطلب به بنی‌هاشم 48
راه‌های اثبات هاشمی بودن فرد 49
گفتار دوم: بنی‌هاشم از نگاه اهل سنت 49
روایات و کلمات فقهای اهل سنت درباره مصادیق بنی هاشم 50
روایت زید بن ارقم 50
برداشتهای علمای اهل سنت از «آل» 51
بنی‌هاشم از نگاه حنفی‌ها: 51
عدم الحاق، آل ابولهب به بنی‌هاشم از نظر مذهب حنفی 52
بنی‌هاشم از نگاه مالکی‌ها: 53
بنی‌هاشم از نگاه شافعی‌ها 53
استدلال شافعی بر الحاق بنی‌مطلب به بنی‌هاشم 53
بنی‌هاشم از نگاه حنبلی‌ها 54
الف: رأی اول الحاق: 55
ب) رأی دوم: عدم الحاق. 55
نقد و بررسی رأی و نظریه الحاق بنی‌مطلب به بنی‌هاشم 56
نتیجه فصل دوم 57
فصل سوم 59
حکم صدقه به بنی‌هاشم 59
مقدمه 60
گفتار اول: دیدگاه علمای امامیه درباره صدقه به بنی‌هاشم 60
دلایل قائلین به حرمت مطلق صدقه به بنی‌هاشم 60
الف) روایات دال بر حرمت 60
ب) اجماع 63
دلایل قائلین به جواز مطلق صدقه به بنی‌هاشم 64
دلیل اول 65
دلیل دوم 65
دلیل سوم 67
دلیل چهارم 67
دلایل قائلین به‌تفصیل در صدقه به بنی‌هاشم 69
صدقات مستحبی 69
ادله جواز صدقات مستحبی بر بنی‌هاشم 69
ادله قائلین حرمت صدقه مستحبی 70
حکم دادن دیگر صدقات واجب غیر از کات (مال و فطره) به بنی‌هاشم 71
فروع و ملحقات 74
فرع اول: حکم صدقه، صدقه هاشمی به هاشمی 75
فرع دوم: حکم صدقه به هاشمی که از راه زنا متولد شده است 76
فرع سوم: فرد هاشمی در چه شرایطی می‌تواند از غیرهاشمی صدقات واجبه دریافت کند؟ 77
فرع چهارم: حکم دادن صدقه به کسانی که فقط از ناحیه مادر به هاشم بن عبدمناف منسوب‌اند 80
فرع پنجم: حکم مطلق صدقات بر پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) 82
فرع ششم: حکم صدقه بر زن‌های پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله 84
فرع هفتم: حکم صدقه به موالی بنی‌هاشم. 85
فرع هشتم: حکم صدقه بر بنی‌مطلب 85
گفتار دوم دیدگاه علمای اهل سنت درباره صدقه به بنی‌هاشم 90
1. دلایل قائلین به حرمت مطلق، صدقات 90
2.دلایل قائلین جواز مطلق، صدقات 92
دلیل اول 92
دلیل دوم 92
دلیل سوم 93
دلیل چهارم 94
رد نظریه دلایل جمهور اهل سنت توسط قرضاوی 94
دلیل اول 94
دلیل دوم 96
جواز پرداخت صدقه به بنی‌هاشم تا روز قیامت از نگاه قرضاوی 96
1. عدم تسری معنای آل محمد به ذریه و نسل هاشم تا روز قیامت 97
2. رفع اتهام از پیامبر بعد حیات ایشان 98
3.ذلت پذیرش صدقه مستحبی بیشتر از صدقه واجب، است. 99
3. دلایل قائلین به تفصیل، حرمت صدقات به بنی‌هاشم 100
الف) تفصیل در واجب و مستحب 100
1. دیدگاه جمهور اهل سنت 100
2.دیدگاه ابن حجر 100
3.دیدگاه العیثمی 101
4.دیدگاه ابن صالح در مورد صدقه مستحبی 101
ب: تفصیل بین شخص پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله و بنی‌هاشم 102
1.دیدگاه ابن قدامه 102
2. دیدگاه احمد بن حنبل 102
3. دیدگاه صاحب کتاب تبین الحقائق 103
فروع یا ملحقات 104
فرع اول: صدقه دادن هاشمی به هاشمی 104
فرع دوم: حکم پرداخت زکات فطره؛ به بنی‌هاشم 106
الف: شروط استفاده هاشمی از زکات فطره 106
ب: فتوای ابن تیمیه در مورد زکات فطره 106
فرع سوم: حکم صدقه بر عمال از بنی‌هاشم 107
فرع چهارم: شرایط دریافت صدقه 108
1.دیدگاه حنفیه 108
2.دیدگاه مالکیه 109
3.دیدگاه شافعی 110
4.حنابله 110
فرع پنجم: حکم صدقه بر زن‌های بنی‌هاشم 110
الف) قول تحریم 111
ب) قول عدم تحریم و جواز بر زن‌های پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله 111
فرع ششم: حکم صدقه بر موالی بنی‌هاشم 112
الف ادله عدم جواز 112
ب: ادله مجوزین صدقه به موالی 113
فرع هفتم: حکم دادن صدقه به بنی ابی‌لهب 114
الف: قول به تحریم 114
ب: قول به عدم حرمت 115
فرع هشتم: حکم صدقه دادن به بنی‌مطلب 115
الف: روایتی که دلالت بر تحریم صدقه بر بنی‌مطلب دارد 115
ب: روایتی که دلالت بر جواز دادن صدقه و یا زکات بر بنی‌مطلب می‌کند 116
نتیجه فصل سوم 117
نتیجه‌گیری کلی 120
پی نوشتها: 125
منابع 125
فصل اول
کلیات
گفتار اول: طرح پژوهش
الف: تبیین موضوع
یکی از برنامه‌های عبادی مسلمانان پرداخت صدقات است. قرآن کریم در سوره‌ی حشر1 برای برقراری تعادل و توازن میان فقر و غنا در جامعه، به مؤمنان دستور داده تا از طریق پرداخت صدقه، سعی کنند شکاف طبقاتی را به حداقل برسانند. همچنین در سوره‌ی توبه2 می‌فرماید: این صدقات حق فقراء و نیازمندان جامعه است. بر اساس روایات متواتر که از پیامبر و ائمه هدی (علیهم‌السلام) و اجماع علما و فقهای امامیه و اهل سنت، پرداخت صدقات، بر بنی‌هاشم و سادات جایز نیست ؛ این در حالی است که عده‌ای از فقراء و مستضعفین جامعه اسلامی، از بنی‌هاشم و سادات هستند.
بنابراین، این‌گونه به نظر می‌رسد که بین دستور خداوند به دادن صدقات به مطلق فقراء و مستضعفین جامعه اسلامی (که بنی‌هاشم و سادات هم شامل آن جامعه هستند) و روایات متواتر تعارض و دوگانگی وجود دارد؛ زیرا در قرآن آیه‌ای که دادن صدقه را بر بنی‌هاشم و سادات حرام کرده باشد، نیست و روایات هم به علت حفظ شأن و مرتبه قشر بنی‌هاشم، آنها را از گرفتن صدقات منع کرده‌اند؛ چون این صدقات را چرک دست مردم می‌دانند و خداوند، خمس را عوض از آن (صدقات) قرار داده است و از سوی دیگر به تجربه ثابت شد که خمس، به‌تنهایی جوابگوی، فقرای بنی‌هاشم و سادات بزرگوار نیست؛ بنابراین باید برای رفع این تعارض و دوگانگی راه‌حلی پیدا کرد.
به نظر می‌رسد برای رسیدن به راه‌حلی مناسب، برای رفع این مشکل باید، روشن شود چه نوع صدقه‌ای بر بنی‌هاشم حرام است آیا مطلقاً حرام است یا بنا بر شرایط خاص، بر آنها مباح می‌شود؟
بنا بر آیات و روایات، صدقات در تقسیم‌بندی اولیه، به صدقه‌ی واجب و مستحب تقسیم می‌شوند. از آنجایی که در حرمت و حلیت این صدقات به بنی‌هاشم بین فقهای مذاهب فقهی، اختلاف است، باید به‌خوبی تبین شود که منظور از حرمت صدقات چه نوع صدقاتی است و دیگر اینکه منظور از بنی‌هاشم چه کسانی هستند.
ما در اینجا صدقه را به معنای عام گرفتیم ولی محور اصلی بحث ما صدقات واجب است؛ لذا از صدقه‌ی مستحبی کمتر بحث شده است؛ چراکه عده‌ی کمی از علما، صدقه‌ی مستحبی را بر بنی‌هاشم حرام می‌دانند و در حرمت و حلیت صدقات مستحبی، بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امام بعد از او بین فقها اختلاف‌نظر است.
بین علما در تعیین مصداق بنی‌هاشم اختلاف نظر است. این اختلاف دیدگاه‌ها، به‌طور مستقیم در بیان احکام اسلامی مؤثر است و هر دیدگاه، جهت‌گیری و توصیه‌های خاص خود را برای بیان شریعت دنبال می‌کند؛ لذا در این رساله به دنبال این هستیم که ادله‌ِی قول به حرمت مطلق، تفصیل و جواز مطلق، در مذاهب خمسه و مذهب زیدیه را بررسی کنیم تا زمینه‌ای برای یافتن، راه‌حلی برای این تعارض ظاهری بین آیات قرآن و روایات بیابیم؛ آیاتی که از یک سو که امر به پرداخت صدقات و کوشش برای از بین بردن شکاف طبقاتی بین می‌کند و روایاتی که دلالت بر حرمت پرداخت صدقات بر بنی‌هاشم دارد.
ب: سؤال اصلی
حکم صدقه به بنی‌هاشم از دیدگاه مذاهب فقهی چیست؟
ج: سؤال فرعی
1. معنا و مفهوم صدقه چیست؟
2. از نگاه امامیه و اهل سنت، بنی‌هاشم چه کسانی هستند؟
3. دیدگاه‌های علمای امامیه و اهل سنت درباره‌ی صدقه به بنی‌هاشم، چیست؟
د: پیشینه‌ی تحقیق
در این زمینه تحقیق مستقلی انجام نشده ولی در طی بحث‌های دیگری مثل بحث فقهی زکات، این موضوع بیان شده است؛ ازجمله کتابی بنام عقیدة فی اهل البیت بین افراط و التفریط از گروه وهابیون در عربستان تألیف شده که طی معرفی اهل‌بیت و اینکه اهل‌بیت چه کسانی هستند و صدقه بر آنها حرام است، به بحث و بررسی این موضوع پرداخته است.
محتوای پژوهش حاضر از مجموعه‌هایی تشکیل شده است که نسبت به بعضی از فصل‌های تحقیق، قدمت طولانی دارد؛ برای مثال منابعی که به‌طور کلی این بحث را در ضمن بحث‌های دیگر مثل کتاب زکات مطرح کرده‌اند عبارت‌اند از:
کتب امامیه: خلاف، نهایه و مبسوط شیخ طوسی، شرایع و معتبر محقق حلی، مختلف الشیعه علامه حلی، البیان و لمعه شهید اول، الروضه شهید ثانی و جواهر الکلام و تحریر الوسیله و شروحی که بر شرایع و عروة‌الوثقی و تحریر الوسیله وجود دارد. مستند الشیعه نراقی و مدارک الاحکام و… نیز از جمله آثاری‌اند که این بحث پرداخته‌اند.
کتب اهل سنت: المبسوط الاصل محمد بن حسن شیبانی، المنتفی حاکم شهید، الموطا مالک، الام شافعی، مغنی ابن قدامه، فقه الزکاه یوسف قرضاوی؛ اما با این حال کتاب مستقلی با موضوع پرداخت صدقه به بنی‌هاشم نوشته نشده و بیشتر کتاب‌های ذکرشده، به ادله‌ی وجوب زکات و همچنین حرمت صدقه بر سادات بنی‌هاشم و … پرداخته‌اند.
هـ.: فرضیه‌های تحقیق
1. صدقه، اعطای چيزي به ديگري به‌قصد تقرب به خدا و بدون هيچ چشم‌داشتی است که شامل صدقه‌ی مستحبي و واجب می‌شود. صدقه‌ی واجب، خود به زکات مال، فطره، کفارات و نذورات، تقسيم می‌شود.
2. مراد از بنی‌هاشم بنا بر نظر مشهور علماي اماميه و اهل سنت، به افرادى گفته مىشود كه از طريق پدر به هاشم بن عبدمناف منتسب هستند؛ که عبارت‌اند از آل ابوطالب، آل عباس، آل ابولهب و آل حارث.
3. قول اکثر قريب به‌اتفاق فقهاي اماميه، حرمت پرداخت زکات واجب غيرهاشمي به هاشمي است؛ مگر در زمان اضطرار و ناکافي بودن خمس.
4. اکثر علماي اماميه و اهل سنت، در حرمت و عدم حرمت صدقات بين واجب و مستحب بر بنی‌هاشم، قول به‌تفصیل را پذیرفته‌اند. صدقه‌ی واجب را حرام و صدقه‌ی مستحبي را جايز می‌دانند؛ و صدقه واجب، در چند صورت فرد هاشمي، می‌تواند از صدقات واجب استفاده کنند که اين امور عبارت‌اند از عارض شدن حالت
