تاریخ قدیم تهران
این منطقه زیستگاه جانورانی همچون کل و بز، قوچ و میش، خرگوش، سمور، خرس قهوه‌ای، پلنگ، روباه، گراز، گربه وحشی، کبک، عقاب، سارگپه، درنا، فلامینگو، دلیجه، افعی، افعی دماوندی، افعی البرزی، مارمولک، بزمجه، لاک‌پشت و قورباغه می‌باشد. قزل‌آلای خالدار از نادرترین گونه‌های آبزی جهان است که وجود آن در این زیستگاه، به اهمیت این منطقه افزوده است.
پوشش گیاهی این منطقه به طور کلی علف‌زار است که در این میان گیاهان صنعتی، دارویی و غذایی همچون قارچ، کاسنی، گلپر، آویشن، شیرین بیان، باریجه، چای کوهی، بارهنگ، شنگ و … نیز دیده می‌شود. از این منطقه به علت وجود پوشش گیاهی مرتعی و همچنین تنوع زیاد گیاهان و گل‌ها، جهت زنبورداری استفاده می‌گردد که زمان آن از اوایل خرداد تا اواخر شهریور ماه می‌باشد.
به علت وجود کوه‌ها و دریاچه لار در منطقه حفاظت شده لار، بسیاری از کوهنوردان و صیادان (صید ورزشی) به این منطقه مراجعه می‌نمایند. فصل مجاز صید ماهی معمولاً از اوایل خرداد تا شهریور ماه است که البته برای پرداختن به این فعالیت، کسب مجوز از واحدهای محیط زیست قوشخانه، پلور و دلیچای الزامی می‌باشد.
منطقه حفاظت شده وَرجین: منطقه حفاظت شده ورجین با مساحت 27 هزار هکتار، در محدوده البرز مرکزی در شمال شرقی شهر تهران و در شهرستان شمیرانات واقع شده است (بخش‌هایی از آن در استان مازندران قرار دارد). این منطقه از شمال با پارک ملی لار و از شرق با منطقه حفاظت شده البرز مرکزی هم‌مرز است.
این منطقه از دیرباز مورد توجه بوده و به عنوان یکی از شکارگاه‌های سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است تا این که در سال 1358 خورشیدی به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار شد و در سال 1361 خورشیدی به عنوان «منطقه حفاظت شده» معرفی و حتی در روزنامه‌های رسمی نیز عنوان شد.
این منطقه دارای سیمای کوهستانی است و در ارتفاع 3930 تا 1560 متر قرار گرفته است. در این منطقه حدود 600 گونه گیاهی و 170 گونه جانوری وجود دارند.
چهره عمومی پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده ورجین را گندمیان و گون‌ها تشکیل می‌دهند. در محدوده کوچکی از ارتفاعات جنوب غرب و غرب این منطقه نیز درخت‌های ارس (سرو کوهی) و جامعه درختچه‌ای بادام تلخ (بادام کوهی) قابل مشاهده است. از دیگر گیاهان این منطقه می‌توان به زرشک، گل گاوزبان، بومادران، درمنه کوهی، گل گندم، کنگر، شکرتیغال، شنگ، بابونه، پیچک صحرایی، خاکشیر تلخ، ریش بز، پونه، مریم گلی، چای کوهی، لاله کوهی، جغجغک، ختمی و پنیرک اشاره نمود.
این منطقه به لحاظ شرایط خاص توپوگرافیک و آب و هوایی، پرتراکم‌ترین جمعیت قوچ و میش را دارا می‌باشد. از حیات وحش شاخص منطقه حفاظت شده ورجین می‌توان از گونه‌هایی همچون کل و بز، پلنگ، خرس قهوه‌ای، گراز، گرگ، خرگوش، تشی، گربه وحشی، سیاه گوش، شغال، روباه، راسو، سمور، شنگ، کفتار، حواصیل، خوتکا، اردک سر سبز، آبچلیک، کاکایی، عقاب، شاهین، کبک دری، کبک معمولی، بلدرچین، لاک‌پشت مهمیزدار، مار آبی، مار آتشی، مار جعفری، گرگ مار، افعی پلنگی، گرزه مار، افعی البرزی، آگاما، قورباغه و وزغ نام برد. پهنه‌های آبی این منطقه زیستگاه آبزیانی همچون قزل‌آلای خال قرمز، سیاه ماهی، عروس ماهی و زرده پر (زردک) می‌باشد.
به لحاظ جاذبه‌های اکوتوریستی، این منطقه یکی از زیباترین و پرجاذبه‌ترین مناطق در مجاورت کلانشهر تهران است. از جمله جاذبه‌های این منطقه می‌توان به آب و هوای دلنشین، گونه‌های گیاهی و جانوری غنی و زیبا، چشمه‌ها و رودخانه‌های پرآب و ارتفاعات سرسبز اشاره نمود. ورود به این منطقه نیز همچون سایر مناطق حفاظت شده، مستلزم کسب مجوز از سازمان محیط زیست استان می‌باشد.
منطقه حفاظت شده البرز مرکزی: این منطقه با مساحت 410790 هکتار، در محدوده سه استان مازندران، تهران و البرز واقع شده است. این منطقه به دلیل موقعیت طبیعی خاص خود و نزدیکی به مراکز حکومتی، همواره مورد توجه حاکمان وقت بوده و از سال 1346 خورشیدی بر اساس مصوبه شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید، به عنوان «منطقه حفاظت شده» معروفی شد. در حال حاضر قسمت جنوبی این منطقه که در حدود یک سوم از کل مساحت آن را شامل می‌شود، تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران قرار دارد. قسمت جنوبی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی بیشتر به صورت کوهستانی با کوه‌های سر به فلک کشیده و دره‌های فراوان و سرسبز، چشم‌اندازهای زیبا، رودخانه خروشان کرج و آبشارها و چشمه‌های متعدد می‌باشد.
تنوع اقلیمی و شرایط خاص اکولوژیکی و توپوگرافی منطقه البرز جنوبی، شرایط زیست‌محیطی مساعدی را برای حیات انواع جانداران فراهم آورده است. در این منطقه حدود 48 گونه پستاندار، 156 گونه پرنده، 26 گونه خزنده، 7 گونه دوزیست و 17 گونه ماهی شناسایی شده است. از جانوران این منطقه می‌توان از خرس قهوه‌ای، کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، گربه وحشی، گرگ، گراز، تشی، سمور سنگی، عقاب طلایی، کبک، کبک دری، تیهو، شاهین، دلیجه، افعی قفقازی، افعی البرزی و مار جعفری نام برد.
حدود 1100 گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده است که بیشتر آن را گندمیان، بوته‌زارها، گراس‌ها، درختچه‌ها و درختان تشکیل می‌دهند. گونه‌های شاخص گیاهی این منطقه عبارتند از ارس، گون، درمنه، گل گندم البرز مرکزی، کاسنی، توسکا، زبان گنجشک، آویشن و گلپر.
ویژگی‌های جمعیتی استان تهران
بر اساس مطالعاتی که تاکنون انجام شده، کهن‌ترین نشانه از حضور انسان در سطح استان تهران فعلی، در ناحیه اطراف کیلان (از توابع شهرستان دماوند) یافت شده است که به 14 هزار سال پیش بازمی‌گردد. انسان در این منطقه غارنشین بوده و در مرحله گردآوری غذا و سپس مرحله شکار به سر می‌برده است.
در دوره باستان ری (یا به نوشته یونانیان؛ راگا) که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده، اهمیت زیادی می‌یابد به طوری که داریوش هخامنشی در کتیبه بیستون، از این ولایت نام برده است. نام و آوازه ری در دوره ساسانیان، به اوج خود می‌رسد و وجود آثار متعدد متعلق به این دوره، خود تأییدی بر این مطلب می‌باشد. ری تا قرن چهارم هجری قمری، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای مشرق زمین بود ولی در اثر حمله مغول به کلی ویران شد.
تا قبل از ویرانی ری، تهران روستایی نسبتاً بزرگ بود که میان ری و کوهپایه‌های البرز قرار داشت. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده است اما حفاری‌های باستان‌شناسی در سال 1321 خورشیدی در روستای درّوس در شمیران، نشان می‌دهد که در این ناحیه در هزاره دوم پیش از میلاد، مردمی متمدن زندگی می‌کرده‌اند. پس از حمله مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و عده‌ای از اهالی ری که در اثر این حمله کاشانه خود را از دست داده بودند، به این محل نقل مکان کردند. مساحت تهران در این دوران 106 هکتار بود. این منطقه در زمان سلسله صفوی به علت آن که بقعه سید حمزه؛ جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار داشت و تهران نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجه قرار گرفت. شاه طهماسب اول صفوی در سال 916 خورشیدی هنگامی که از تهران گذر می‌کرد، باغ و بوستان‌های فراوان آن مقبول شاه افتاد و دستور داد تا بارو و خندقی به دور آن بکشند. در دوره شاه عباس اول نیز توجهات زیادی به تهران شد و در آن پل، کاخ و کاروانسراهای بسیاری بنا شد. مساحت تهران در این دوران به 440 هکتار رسید. در اواخر دوره فرمانروایی شاهان صفوی که افغان‌ها به نواحی مرکزی ایران حمله کردند (که منجر به سقوط سلسله صفوی شد)، اهالی تهران در برابر ایشان ایستادگی زیادی نشان دادند و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرف تهران، این شهر را ویران کرده و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند. در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنّی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.
روند گسترش تهران همچنان ادامه یافت تا این که آقا محمدخان قاجار در سال 1166 خورشیدی آن را به پایتختی برگزید. در این زمان شهر تهران 15000 نفر جمعیت داشت. در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار جمعیت تهران به 90000 نفر رسیده و از چهار مـحله قدیمی به نام‌های عودلاجـان (محله اعیـــان‌نشین) چال‌میدان، بازار و سنگلج تشکیل شده بود. هر یک از این محله‌ها به وسیله یک دروازه به خارج از شهر ارتباط می‌یافتند. دروازه ارگ را که در شمال دیوار ارگ واقع شده بود «دروازه دولت» نامیدند. در سال 1250 خورشیدی (دوره سلطنت ناصرالدین شاه) با انجام تشریفات رسمی و مفصل، مراسم احداث خندق و بنیاد دروازه‌های جدید تهران صورت گرفت. کار توسعه شهر 5 سال به طول انجامید و تهران به تقلید از پاریس، به شکل هشت گوش و مستحکم ساخته شد. با این نقشه زمین‌های وسیعی داخل محدوده شهر قرار گرفت و دور تا دور تهران خندق حفر شد و این بار شهر تهران دارای 12 دروازه گردید.
با توجه به روند افزایش جمعیت در تهران، عملاً شتاب جمعیت برای تبدیل شدن به یک کلانشهر از ابتدای حکومت پهلوی (حدود سال 1300 خورشیدی) شروع و طی مدت 40 سال بالغ بر 10 برابر (یعنی حدود 2 میلیون نفر در سال 1340) شد. در آغاز حکومت پهلوی خیابان سپه (امام خمینی فعلی)، بهترین و مهمترین خیابان شهر به شمار می‌رفت، میدان توپخانه تنها گردشگاه عمومی شهر بود، خیابان لاله‌زار وضع و حالت اروپایی داشت و خیابان اسلامبول به منزله مرکز خرید شمال شهر به شمار می‌آمد.
جمعیت تهران در 40 سال بعد (1340-1380) به 7 میلیون نفر رسید.
بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن که در سال 1390 خورشیدی انجام گرفت جمعیت تهران 12183391 نفر گزارش شد. بر اساس این سرشماری جمعیت شهرستان‌های استان تهران به شرح زیر می‌باشد:
نام شهرستان
جمعیت شهری
جمعیت روستایی
جمعیت غیرساکن
اسلامشهر
435401
50287
ـــ
بهارستان
473310
50309
7
پاکدشت
233259
58138
ـــ
پیشوا
47253
28201
ـــ
تهران
8244759
48374
7
دماوند
73497
27192
1
ری
100045
219260
ـــ
رباط کریم
105032
90885
ـــ
شمیرانات
23700
20361
ـــ
فیروزکوه
21485
17227
ـــ
ورامین
415482
110798
14
در نتیجه مهاجرت‌های صورت گرفته به استان تهران، ترکیب جمعیتی این استان از اقوام مختلفی همچون ترک، کرد، لر، بلوچ، فارس، گیلک، عرب، ارمنی، آشوری و گرجی تشکیل شده است.
زبان در استان تهران
ساکنان اصلی تهران اقوام فارسی‌زبان بوده‌اند که زبان فارسی را با لهجه تهرانی تکلم می‌کردند. امروزه با وجود آن که ترکیب جمعیتی این استان از اقوام مختلفی تشکیل شده است اما همچنان زبان فارسی در این استان رواج دارد. البته ناگفته نماند که متنوع بودن ترکیب جمعیتی این استان سبب شده است تا کلماتی از دیگر زبان‌ها (به ویژه ترکی) به زبان مردم استان تهران راه یابد.
دین و مذهب در استان تهران
بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بیشتر ساکنان استان تهران مسلمان شیعه می‌باشند و از آنجا که این استان از تنوع قومیتی برخوردار می‌باشد در این منطقه می‌توان پیروان سایر ادیان الهی را نیز شاهد بود. مسلمانان سنّی مذهب، مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان از اقلیت‌های دینی و مذهبی ساکن در این استان می‌باشند.
نگاهی به محله های شهری، و نقش شهروندان در رشد فرهنگ و هویت محله ای
در جامعه امروز شهری برای دستیابی به توسعه پایدار، محله بنیادی ترین عنصر شهری و حلقه واسط بین شهر و شهروندان است. از گذشته های دور محله های شهرها در شکل دهی و سازماندهی امور شهری جایگاه ویژه داشتند . هر محله با ارایه خدمات روزمره مورد نیاز و با ایجاد نمادهای محله ای و ویژگی های خاص موجب می شد ساکنان آن نوعی احساس تعلق و نوعی هویت داشته باشند تا جایی که هر شهروند با نام محله ای که در آن می زیسته شناخته میشد.
با تحولات سریع دوران معاصر ورود به مرحله گذار و تغییر زیربناهای معیشتی و روابط اجتماعی ، این فعالیت به هم ریخت . در گذشته
