انجام این پژوهش بدون یاری اساتید، و دوستان امکان‌پذیر نبود. از استاد محترم سرکار خانم دکتر فاطمه زندیان که همواره با راهنمایی‌های مفید، و پیگری‌های مداوم، دلسوزانه مرا یاری نمودند تشکر می‌کنم. همچنین از استاد محترم جناب آقای دکتر حسن‌زاده که در راستای بهبود هر چه بیشتر این پژوهش مرا از مشورت‌های سودمند خویش بهره‌مند نمودند قدردانی می‌کنم.
مسئولین کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران همکاری بسیاری با اینجانب به عمل آوردند، لطف آنان شایسته تقدیر است. در این راستا به ویژه از جناب آقای بهمن مختاری دیزجی، مسئول محترم کتابخانه ایپکو سپاسگزارم.
از سرکار خانم مهناز ملکی معیری، مدیر محترم کتابخانه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، که در طول دوران تحصیل و انجام این پژوهش همکاری زیادی با بنده داشتند کمال تشکر را دارم. همچنین از دوست عزیزم سرکار خانم الهام خیام‌دار، به دلیل راهنمایی‌های آماری حین پژوهش تشکر می‌کنم. از سرکار خانم زینت بابایی روشندل که در صفحه‌آرایی پایان‌نامه کمک شایانی نمودند بی‌اندازه سپاسگزارم.
در انتها از همسر عزیزم، که این پایان‌نامه بدون یاری و همدلی او به پایان نمی‌رسید، کمال تشکر و قدردانی را دارم.
چکیده
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان استفاده‌ی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از کتابخانه‌های تخصصی این مراکز می‌باشد. در این راستا چگونگی برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان و میزان رضایت آنها از کتابخانه‌های وابسته به سه مرکز اصلی تحقیق و توسعه صنعت خودرو، یعنی ایپکو، ان.پی.دی (ایران خودرو)، و سایپا بررسی شده است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام گرفته است و جامعه‌ی مورد بررسی شامل کلیه متخصصان آن سه مرکز که در فرایندهای تحقیق و توسعه نقش دارند می‌باشد. کل جامعه مورد پژوهش 855 نفر هستند که بر طبق جدول مورگان حجم نمونه برابر با 265 نفر می‌باشد. از این تعداد پرسش‌نامه‌ی توزیع شده، 178 عدد (1/67 درصد) عودت داده شد. نتایج نشان می‌دهد:
بیشتر متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران (52.8 درصد) کمتر از یک ساعت در هفته از کتابخانه استفاده می کنند، و مهمترین هدف آنها در استفاده از کتابخانه، افزایش معلومات تخصصی (80.8 درصد)، و روزآمد کردن اطلاعات (47.7 درصد) می باشد. همچنین، از نتایج به دست آمده می‌توان نتیجه گرفت که پرکاربردترین روش تامین اطلاعات در میان متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودرو جستجو از طریق اینترنت (96.1 درصد)، و استفاده از کتابخانه محل کار (66.9 درصد) است.
متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران برای برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی خود بیشتر از کتاب لاتین (11.6 درصد)، مقاله لاتین (11.3 درصد)، و استانداردها (9.7 درصد) استفاده می‌کنند.
میزان رضایت بیشتر متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران (49.4 درصد) از کتابخانه‌های وابسته متوسط است، و تا 50 درصد متخصصان از کارکنان کتابخانه رضایت زیادی دارند. مهمترین مشکلاتی که متخصصان در استفاده از کتابخانه با آن روبه‌رو هستند به ترتیب عبارتند از: کمبود تعداد منابع (73.6 درصد)، روزآمد نبودن منابع (67.4 درصد)، عدم آگاهی از وجود منابع (55.1 درصد)، و محدود بودن ساعت کار کتابخانه (51.7 درصد).
در آخر پیشنهاداتی به منظور بهبود وضعیت کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران ارائه شده است.
واژگان کلیدی: استفاده‌کنندگان، کتابخانه‌های تخصصی، تحقیق و توسعه، صنعت خودرو
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: مقدمه و کلیات طرح پژوهش
1-1 مقدمه و بيان مساله 1
1-2 اهداف 3
1-3 تعاریف عملیاتی 3
1-4 پرسش‌های اساسی 4
1-5 فرضيه‌ها 5
فصل دوم: مباني نظري و پيشينه پژوهش
2-1 مقدمه 7
2-2 تعاریف و مفاهیم کتابخانه‌هاي تخصصي 8
2-2-1 تاریخچه‌ی کتابخانه‌های تخصصی در جهان و ایران 9
2-2-2 انواع کتابخانه‌های تخصصی 10
2-2-3 اهداف و وظايف کتابخانه‌هاي تخصصي 11
2-2-4 جامعه‌ی استفاده‌کننده از کتابخانه‌هاي تخصصي 13
2-2-4-1 انواع استفاده‌کنندگان 14
2-2-4-2 اطلاعات و استفاده‌کنندگان 15
2-2-5 خدمات کتابخانه‌هاي تخصصي و ارزيابي آن 19
2-2-5-1 فراهم‌آوری و انتخاب مواد 21
2-2-5-2 سازماندهی اطلاعات 22
2-2-5-3 اشاعه‌ی اطلاعات 24
2-2-6 استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی در ایران 25
2-3 بررسي استفاده‌کنندگان 27
2-3-1 تعاریف، اهداف و اهمیت بررسی استفاده‌کنندگان 27
2-3-2 تاریخچه بررسی استفاده‌کنندگان در جهان و ایران 30
2-3-2-1 مرکز تحقیقات بررسی استفاده‌کنندگان 33
2-3-3 روش‌های بررسی استفاده از کتابخانه 35
2-3-4 انواع بررسی استفاده‌کنندگان 36
2-3-5 كتابخانه‌هاي تخصصي و بررسی استفاده‌كنندگان 36
2-4 تحقيق و توسعه 37
2-4-1 تعریف تحقیق و توسعه 40
2-4-2 نقش اطلاعات در تحقیق و توسعه 41
2-4-3 کتابخانه‌هاي مراکز تحقيق و توسعه 43
2-4-4 اطلاعات صنعتی 44
2-5 صنعت خودرو 46
2-5-1 تاریخچه صنعت خودرو در جهان و ایران 47
2-5-2 نقش تحقیق و توسعه در صنعت خودرو 49
2-5-2-1 مرکز طراحی و توسعه محصولات جدید ایران خودرو 50
2-5-2-2 شرکت تحقیق، طراحی و تولید موتور ایران خودرو (ایپکو) 51
2-5-2-3 تحقیقات و نوآوری سایپا 52
2-6 پيشينه‌ي پژوهش 53
2-6-1 پيشينه‌ي پژوهش در ايران 53
2-6-2 پيشينه‌ي پژوهش در خارج از ايران 60
2-6-3 استنتاج از پیشینه پژوهش 63
فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش
3-1 مقدمه 65
3-2 روش پژوهش 65
3-3 جامعه 65
3-4 حجم نمونه 66
3-5 ابزار گردآوری داده‌ها 66
3-6 اعتبار پرسشنامه 67
3-7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 67
فصل چهارم: يافته‌هاي پژوهش
4-1 مقدمه 69
4-1-1 اطلاعات جمعیت شناختی 69
4-1-1-1 جنسیت 69
4-1-1-2 سن 70
4-1-1-3 مقطع تحصیلی 70
4-1-1-4 رشته تحصیلی 71
4-1-1-5 سابقه کار 72
4-1-2 انگیزه، منابع و روش‌های کسب اطلاعات 72
4-1-2-1 میزان استفاده از کتابخانه 72
4-1-2-2 میزان امانت 74
4-1-2-3 هدف متخصصان از استفاده از کتابخانه 75
4-1-2-4 روش‌های تامین اطلاعات 77
4-1-2-5 جدید و روزآمد بودن منابع کتابخانه 78
4-1-2-6 شکل منابع اطلاعاتی 79
4-1-2-7 روش‌های جستجوی منابع چاپی 80
4-1-2-8 روش‌های جستجوی منابع الکترونیکی 81
4-1-2-9 میزان استفاده از انواع منابع اطلاعاتی 84
4-1-2-10 میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان 86
4-1-3 خدمات کتابخانه 88
4-1-3-1 کافی بودن خدمات کتابخانه برای رفع نیازهای اطلاعاتی 88
4-1-3-2 سرعت خدمات اطلاع‌رسانی 93
4-1-3-3 تامین نیازهای اطلاعاتی با کمک کتابدار 94
4-1-3-4 میزان استفاده از سایت داخلی کتابخانه 95
4-1-3-5 میزان آسان‌سازی کار با سایت به دلیل نحوه طراحی آن 96
4-1-3-6 میزان تطابق سایت با نیازهای اطلاعاتی متخصصان 97
4-1-3-7 دلایل استفاده از سایت داخلی کتابخانه 98
4-1-3-8 میزان تاثیر خدمات اطلاع‌رسانی در فرایند کاری متخصصان 99
4-1-3-9 میزان رضایت از اجزای خدمات کتابخانه 100
4-1-3-10 میزان رضایت متخصصان از کتابخانه 101
4-1-3-11 مشکلات استفاده از کتابخانه 101
4-2 پرسش‌های اساسی 104
4-3 آزمون فرضیه‌ها 120
فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پیشنهادها
5-1 مقدمه 128
5-2 نتیجه‌گیری 128
5-3 تحلیل نتایج 131
5-4 پیشنهادهای اجرایی 134
5-5 پیشنهادها برای پژوهش‌های آینده 135
منابع و مآخذ 137
پیوست الف پرسشنامه 144
پیوست ب معرفی کتابخانه ایران خودرو 149
پیوست پ معرفی کتابخانه ایپکو 151
پیوست ت معرفی کتابخانه سایپا 153
پیوست ث جداول و نمودارهای اولویت متخصصان در استفاده از منابع 154
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 نقش برخي از خدمات اطلاعاتي در کاهش مشکلات استفاده‌کنندگان از اطلاعات 19
جدول 3-1 توزیع فراوانی پرسشنامه‌های توزیع شده و جمع‌آوری شده 66
جدول 4-1 جنسیت به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 70
جدول 4-2 سن متخصصان به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 70
جدول 4-3 مقطع تحصیلی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 71
جدول 4-4 رشته تحصیلی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 71
جدول 4-5 سابقه کار متخصصان به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 72
جدول 4-6 میزان استفاده از کتابخانه به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 73
جدول 4-7 میزان امانت به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 74
جدول 4-8 هدف متخصصان از استفاده از کتابخانه به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 76
جدول 4-9 روش‌های تامین اطلاعات به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 78
جدول 4-10 جدید و روزآمد بودن منابع کتابخانه به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 78
جدول 4-11 شکل منابع اطلاعاتی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 79
جدول 4-12 روش‌های جستجوی منابع چاپی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 80
جدول 4-13 روش‌های جستجوی منابع الکترونیکی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 82
جدول 4-14 میزان وزنی استفاده از هر منبع 85
جدول 4-15 درصد میزان وزنی استفاده از هر منبع 85
جدول 4-16 میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان 86
جدول 4-17 میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان به تفکیک مراکز 87
جدول 4-18 میزان برآورده شدن نیازهای متخصصان ایپکو با استفاده از خدمات کتابخانه 89
جدول 4-19 میزان برآورده شدن نیازهای متخصصان ان.پی.دی با استفاده از خدمات کتابخانه 90
جدول 4-20 میزان برآورده شدن نیازهای متخصصان سایپا با استفاده از خدمات کتابخانه 92
جدول 4-21 مناسب بودن سرعت خدمات اطلاع‌رسانی به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 93
جدول 4-22 تامین نیازهای اطلاعاتی متخصصان با کمک کتابداران 94
جدول 4-23 میزان استفاده از سایت داخلی کتابخانه به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 95
جدول 4-24 میزان آسان‌سازی کار با سایت به دلیل نحوه طراحی آن 96
جدول 4-25 میزان تطابق سایت با نیازهای اطلاعاتی متخصصان 97
جدول 4-26 دلایل استفاده از سایت داخلی کتابخانه 98
جدول 4-27 میزان تاثیر خدمات اطلاع‌رسانی در فرایند کاری متخصصان 99
جدول 4-28 میزان رضایت متخصصان از اجزای کتابخانه 100
جدول 4-29 میزان رضایت متخصصان از اجزای کتابخانه به تفکیک مراکز تحقیق و توسعه 100
جدول 4-30 میزان رضایت متخصصان از کتابخانه 101
جدول 4-31 مشکلات متخصصان در استفاده از کتابخانه 103
جدول 4-32 پیشنهادات متخصصان ایپکو 117
جدول 4-33 پیشنهادات متخصصان ان.پ.دی 118
جدول 4-34 پیشنهادات متخصصان سایپا 119
جدول 4-35 همبستگی بین میزان برآورده شدن نیاز و سطح تحصیلات 120
جدول 4-36 همبستگی بین میزان برآورده شدن نیاز و سابقه‌ی کار 121
جدول 4-37 همبستگی میان میزان رضایت و میزان استفاده از کتابخانه 122
جدول 4-38 همبستگی بین سطح تحصیلات و میزان استفاده از کتابخانه 123
جدول 4-39 همبستگی میان سابقه کار و میزان استفاده از کتابخانه 124
جدول 4-40 اطلاعات توصیفی آزمون کروسکال والیس 124
جدول 4-41 آزمون کروسکال والیس 125
جدول ث-1 اولویت متخصصان در استفاده از کتاب فارسی 154
جدول ث-2 اولویت متخصصان در استفاده از کتاب لاتین 154
جدول ث-3 اولویت متخصصان در استفاده از نشریه فارسی 157
جدول ث-4 اولویت متخصصان در استفاده از نشریه لاتین 157
جدول ث-5 اولویت متخصصان در استفاده از مقالات فارسی 160
جدول ث-6 اولویت متخصصان در استفاده از مقالات لاتین 160
جدول ث-7 اولویت متخصصان در استفاده از گزارش فنی 163
جدول ث-8 اولویت متخصصان در استفاده از پایان‌نامه 163
جدول ث-9 اولویت متخصصان در استفاده از مواد دیداری و شنیداری 166
جدول ث-10 اولویت متخصصان در استفاده از استانداردها 166
جدول ث-11 اولویت متخصصان در استفاده از پایگاه اطلاعاتی 169
جدول ث-12 اولویت متخصصان در استفاده از نقشه فنی 169
جدول ث-13 اولویت متخصصان در استفاده از کاتالوگ و بروشور 172
جدول ث-14 نمونه‌ای از محاسبه‌ی میزان وزنیِ استفاده از منابع اطلاعاتی مختلف 174
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1 نقش اصلی تحقیق و توسعه در پیشرفت فناوری 39
نمودار 4-2 میزان امانت به تفکیک
