روایت ابن سعد 33
سعد بن ابی وقاص 34
ابراهیم بن سعد 34
روایت حسن بن بدر 35
روایت ابن المغازلی 36
روایت ابن عساکر 36
روایت نَسائی 37
روایت سیوطی 39
روایت ابن کثیر 39
گوناگونی الفاظ روایت 40
راویان حدیث منزلت 41
تواتر حدیث منزلت 42
مشهورترین راویان حدیث منزلت 44
طرق حدیث منزلت 48
موارد بیان حدیث منزلت 49
فصل سوم: نگاهی به دلالتهای حدیث منزلت 56
مقدمه 57
دلالتهای حدیث منزلت 57
مقامات حضرت هارون در قرآن 57
1) خلافت 58
2) وزارت 58
3) شراکت در امر 59
4) نبوّت 61
5) اصلاح امر 61
6) اخوت و برادری و مقام پشتیبانی 62
منزلتها و مقام‌های امیرالمؤمنین علی 62
1) خلافت و جانشینی 62
2) شراکت در امر 64
3) وزارت 66
4) اصلاح امر 68
5) اخوت و برادری 69
6) مقام پشتیبانی 69
1-6. جنگ احد 69
2-6. جنگ احزاب 70
3 -6. جنگ خیبر 71
7) خویشاوندی و اهل بیت بودن 72
8) مقام علم و آگاهی 73
9) مقام عصمت 76
سایر ویژگی‌های مشترک هارون و علی 77
کوشش‌های پیامبر برای رهبری علی 78
1. حدیث یوم الإنذار 81
2. حدیث وصایت 81
3. احدیث وراثت 82
4. احادیث خلافت 82
5. احادیث منزلت 82
6. احادیث امارت 82
7. احادیث امامت 83
8. احادیث ولایت 83
9. احادیث هدایت 83
10. احادیث عصمت 84
11. احادیث علم 84
دلالت حدیث منزلت بر خلافت امیر مؤمنان علی 85
جانشینی پیامبر در اوج فضایل 85
احراز شایستگی 86
مقام فرض الطاعه 88
دلالت حدیث منزلت و دیدگاههای علمای شیعه، اهل تسنن 88
فصل چهارم: نقد و بررسی شبهات و اشکالات به حدیث منزلت 96
مقدمه 97
شبهه اول 97
نقد و بررسی شبهه اول 99
شبهه دوم 102
نفی اعتبار مفهوم عام از یک حادثه خاص 102
نقد و بررسی شبهه دوم 102
الف) تفسیر نادرست از جایگاه خلافت الهی پیامبران و جانشینان آنان 102
ب) اعتبار علمی قاعده العبره بعموم اللفظ لا بخصوص المورد 104
شبهه سوم 105
نقد و بررسی شبهه سوم 105
الف) ظهور معنای عام از واژه بمنزله 106
ب) دلالت مستثنی و مستثنی منه برعام بودن حدیث 108
شبهه چهارم 110
نقد و بررسی شبهه چهارم 111
تلاش‌های دروغین و غیر علمی جهت خدشه‌دار کردن دلالت حدیث منزلت 113
1- تحریف حدیث 113
2- جعل حدیث منزلت برای شیخین 114
3- رد حدیث منزلت 115
نتیجه گیری 116
منابع و مآخذ 120
مقدمه
از احادیث قطعی نزد محدثان شیعه و اهل سنت که نشان‌گر جایگاه والای امیر مؤمنان علی و بیان‌گر امامت و خلافت آن جناب است، حدیث منزلت می‌باشد. این حدیث شریف در کهن‌ترین نوشته‌های حدیثی، تاریخی، رجالی و در پی آن‌ها کلامی یادداشت شده و به یادگار مانده است.
در این حدیث شریف، پیامبر خطاب به امام علی فرمود: «أمَا تَرْضَی أن تَکونَ مِنِی بِمَنزِلَة هَارُونَ مِن مُوسی» (آیا راضی نیستی که برای من، همانند هارون نسبت به موسی باشی؟)
در این حدیث پیامبر اشاره به مقام هارون برای موسی دارند و خداوند متعال از زبان موسی فرمود: «وَقَالَ مُوسَی لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ»1 و فرمود: «وَاجْعَل لی وَزِیرًا منْ أَهْلِی هَارُونَ أَخِی شْدُدْ بِهِ أَزْرِی وَأَشْرِکهُ فِی أَمْرِی کی نُسَبحَک کثِیرًا وَنَذْکرَک کثِیرًا إِنک کنتَ بِنَا بَصِیرًا»2 و فرمود: «وَ أَخِی هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنی لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِی رِدْءًا یصَدقُنِی»3 و مانند آن آیاتی دیگر. لذا حدیث منزلت، تمام این موقعیت‌ها را که برای حضرت هارون نسبت به موسی ثابت شده است، برای امیرالمؤمنین نسبت به خاتم پیامبران حضرت رسول اکرم به جز نبوت، ثابت می‌کند. پس این حدیث از جهت دلالت و سند، دلیل قطعی دیگر بر امامت بلافصل حضرت علی بعد از پیامبر اکرم و یکی از مهم‌ترین فضیلت‌های حضرت امیرالمؤمنین و یکی از برهان‌های قاطع و دلایل تابان بر جانشینی و امامت امام علی است.
این حدیث در نهایت درستی و استواری و شهرت است که به طور مستفیض، بلکه متواتر از پیامبر نقل شده است. حتی بخاری و مسلم که همواره در جهت پوشاندن فضیلت‌ها و منقبت‌های والای امیرالمؤمنین می‌کوشند، آن را نقل کرده‌اند و به تبعیت از آن دو، دیگر محدثان اهل سنت نیز بر آن اتفاق نظر داشته و در صحیح و مسندها و جوامع خود آورده‌اند. لکن اهل سنت، بعد از آن که نتوانستند حدیث منزلت را از حیث سند مخدوش کنند، در دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل امام علی بعد از رسول اکرم ایراداتی گرفته و شبهاتی را مطرح می‌کنند و تلاش کرده‌اند تا دلالت این حدیث را زیر سؤال ببرند.
در این تحقیق، حدیث از حیث سند و راویان و طرق آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس دلالت حدیث بر امامت و خلافت امام علی بیان می‌شود و در پایان، برخی از شبهات را که در دلالت حدیث مطرح شده، پاسخ می‌دهیم.
بیان مسأله
یکی از اعتقادات اصیل و مستدل مذهب شیعه آن است که رسول خدا به فرمان خدا جانشین خود را برای این آیین الهی به مسلمانان معرفی کرد و از آنان برای خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی بیعت گرفت و حجت خدا را برای همگان به پایان رساند و رسالت خویش را به بهترین شکل انجام داد. آری پیامبر خدا به بهترین شکل مأموریت و رسالت خویش را انجام داد و جانشینان خود را به امت معرفی کرد و از آنان بیعت گرفت.
رسول خدا یعنی همان بزرگ مرد که «ما ینطق عن الهوی» «ان هو الا وحی یوحی» «علمه شدید القوی» حضرت علی را نسبت به خویش چون جایگاه حضرت هارون نسبت به موسی قرار داده‌اند که این حدیث به جایگاه‌هایی که برای حضرت هارون در قرآن کریم ثابت شده اشاره دارد. سخنان پیامبر درباره حضرت علی و بیان فضیلت‌ها و منقبت‌هایش چنین بود. بیش‌تر این سخنان در تأکید بر این حقیقت است که در کتاب عظیم خداوند در مورد مقام‌های حضرت علی اصول ثابتی بیان شده است. به طور مثال وقتی که در غدیر خم فرمود: «الست اولی بالمؤمنین من انفسهم» – به این آیه مبارکه تذکر داده که فرمود: «النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم»4. سپس می‌فرماید: اینک هر که من مولای اویم این علی مولای اوست.
یکی از دلایل اثبات امامت امام علی حدیث صحیح و متواتر منزلت است که در بسیاری از کتب حدیثی، تاریخی، تفسیری… مذهب تشیع و اهل سنت موجود است و تعداد قابل توجهی از آن‌ها از دیدگاه مذهب تشیع و اهل سنت صحیح است و از احادیث متواتر به حساب می‌آید.
علمای شیعه، همواره معتقد بوده‌اند که حدیث منزلت دلالت بر خلافت و امامت امام علی دارد. اما با ظهور فرقه سلفیت دوباره به نقد سندی و محتوائی این حدیث پرداخته‌اند، در این رساله به بیان سند حدیث و نقد ایرادات سلفیت پرداخته و از نظر محتوا ثابت می‌کنیم که این حدیث قابلیت اثبات امامت امام علی را دارد و ایرادات ابن تیمیه و به تبع آن دیگر دانشوران اهل سنت وارد نیست.
ضرورت و اهمیت تحقیق
حدیث منزلت از احادیث متواتر است که در کتب معتبر روایی شیعه و اهل سنت نقل شده و اکثر اهل سنت اعتراف دارند که این حدیث متواتر است و در سند آن ایراد و نقدی مطرح نکرده‌اند اما در دلالت آن بر اثبات خلافت و امامت امام علی خدشه وارد و شبهاتی را مطرح کرده‌اند. در حال حاضر فرقه ضاله وهابیت مشغول به فعالیت و ایجاد شبهه پراکنی پیرامون مسائل اعتقادی مذهب تشیع از جمله ولایت امام علی و جذب جوانان به خود هستند، لذا ضروری است در تمام زمینه‌های اعتقادی از جمله این حدیث شریف پاسخ‌های مناسب به شبهات آنان داده شود چرا که بحث امامت از سوی عالمان شیعه همواره حساسیت مخالفین را برانگیخته تا آنجا که کار به قتل و کشتار انجامیده است. از این رو امروزه برخی پرداختن به مسأله امامت را موجب بروز تنش و اختلال در امر زندگانی مسالمت‌آمیز بین مسلمین تلقی کرده و معتقدند که باید از طرح این مسأله اختلافی خودداری گردد. اما بسیار روشن است که تحقیق درباره‌ی مذاهب و ادله و آرای هر مذهب یکی از راههای نزدیک شدن دیدگاههای مذاهب مختلف به یکدیگراست. در نتیجه بحث و نظر پیرامون مسائل مورد اختلاف جهت روشن شدن حقایق امری است که کسی نمی‌تواند در ضرورت و اهمیت آن تردید کند.
اهداف تحقیق
هدف از این تحقیق:
1) اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی بعد از پیامبر درحدیث منزلت است.
2) از آنجایی که اهل سنت این حدیث را فضل برای امیرالمؤمنین علی می‌دانند اما در دلالت آن بر امامت و خلافت امام علی شبهاتی مطرح کرده‌اند، در این تحقیق برخی از آن شبهات مطرح می‌شود و با پاسخ به آن شبهات، دلالت حدیث منزلت را بر ولایت و خلافت امام علی، ثابت می‌نماییم.
سؤال اصلی
مهم‌ترین پرسمان در تحقیق پیش رو آن است که:
آیا حدیث منزلت دلیل بر ولایت بلافصل امام علی پس از پیامبر اسلام می‌باشد؟
سؤالات فرعی
1) آیا حدیث منزلت در منابع اهل سنت نقل شده است و آیا در حد تواتر است؟ موارد بیان و طرق آن چگونه است؟
2) آیا وزارت و خلافت و امارت هارون -که مشبه به است- نیز برای امام علی ثابت می‌شود؟
3) آیا این حدیث شاهد برتری و افضلیت امام علی بر دیگران است؟
4) آیا حدیث منزلت اختصاص به زمان حیات رسول الله دارد یا بعد از آن را نیز شامل می‌شود؟
فرضیه‌ی اصلی تحقیق
محور اصلی تحقیق این است که حدیث منزلت دلیل معتبری برای اثبات امامت و خلافت امام علی بعد از پیامبر می‌باشد.
فرضیه‌های فرعی
1) حدیث منزلت، از احادیث متواتر است که هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنت نقل شده است و موارد محل صدور آن، متعدد است.
2) حدیث منزلت شاهدی بر دلالت افضلیت و برتری امام علی بر دیگران است.
3) این حدیث اختصاص به حیات رسول اکرم ندارد و بعد از حیات ایشان را نیز در بر می‌گیرد.
پیشینه تحقیق
اولین مقاله در پیشینه تحقیق بررسی تطبیقی حدیث منزلت از نگاه مذهب اهل بیت و اهل سنت نوشته ایلقار اسماعیل زاده است. (پژوهش‌نامه‌ی حکمت و فلسفه اسلامی، ش 25، 1387) ایشان در فصل اول به ذکر منابع حدیث منزلت پرداخته و پنج مورد از منابع مذهب اهل بیت را نقل می‌کند و سپس نگاهی به حدیث منزلت در منابع اهل سنت دارد و هفت روایت را بیان می‌کند.
در فصل دوم نگاهی به راویان حدیث منزلت می‌کند و بیست و پنج نفر را به عنوان راویان حدیث منزلت نام می‌برد. سپس به محل صدور این حدیث از دیدگاه مذهب اهل بیت و اهل سنت می‌پردازد که از نظر مذهب اهل بیت بیش از نُه محل برای حدیث منزلت آورده شده است و از نظر اهل سنت نیز پیش از نُه مورد و محل حدیث نقل شده است. البته معروف‌ترین محل صدور حدیث منزلت را درسال نهم هجرت هنگام ترک مدینه توسط رسول خدا و جانشین کردن علی به جای خود می‌داند.
در فصل سوم، تشبیه حضرت علی به هارون را بررسی می‌کند و با استفاده از آیات قرآن، چند ویژگی مهم هارون نسبت به موسی مانند وزارت و برادری و جانشینی را بیان می‌کند و آن ویژگی‌ها را برای امام علی می‌داند.
درفصل چهارم و پایانی به نتیجه گیری بحث می‌پردازد و از مقام و منزلت امام علی و جانیشینی ایشان بعد از رسول اکرم سخن می‌گوید.
از آنجا که موضوع مقاله، بررسی تطبیقی حدیث منزلت از نگاه اهل مذهب اهل بیت و اهل سنت است لازم بود که بعد از ذکر منابع و محل صدور حدیث، به نحوه‌ی دلالت و چگونگی اثبات امامت امام علی می‌پرداخت و اثبات می‌نمود که این حدیث فقط جنبه‌ی تاریخی ندارد و یکی از ادله‌ی اثبات امامت بلافصل امام علی می‌باشد. ما در تحقیق پیش‌رو به بررسی محتوا و دلالت حدیث منزلت بر ولایت بلافصل امام علی پرداخته و سپس به شبهات و اشکالات فرقه‌ی ضاله‌ی وهابیت پاسخ داده می‌شود.
مقاله دوم: حدیث منزلت در منابع روایی اهل سنت نوشته یاسر جهانی پور است. (فرهنگ کوثر، ش 78، تابستان 1388) ایشان در فصل اول حدیث منزلت و داستان آن را نقل و سپس در فصل دوم این روایت را در آثار اهل سنت بررسی می‌کند و فقط شش منبع روایی حدیث را بیان می‌نماید. در فصل سوم به بررسی اشکالات وارده از سوی اهل
