سرشار و گرماي اميدبخش وجودشان که در اين سردترين روزگاران بهترين پشتيبان است
به پاس قلب هاي بزرگشان که فريادرس است و سرگرداني و ترس در پناهشان به شجاعت مي گرايد
و به پاس محبت هاي بي دريغشان که هرگز فروکش نمي‌کند
و
با سپاس بيکران بر همدلي و همگامي خواهران و برادران دلسوز و مهربانم
که سجده ايثارشان گل محبت را در وجودم پروراند.
و
تقديم به روح بزرگوار مادربزرگ عزيزم
که تا هميشه مرا در حسرت نگاه مهربان خود باقي گذاشت
با تقدير و تشکر شايسته
بدون شک جايگاه و منزلت استاد، اجّل از آن است که در مقام قدرداني از زحمات بي شائبه ي او، با زبان قاصر و دست ناتوان، چيزي بنگاريم. اما از آنجايي که تجليل از استاد، سپاس از انساني است که هدف و غايت آفرينش را تامين مي‌کند و سلامت امانت هايي را که به دستش سپرده اند، تضمين؛ بر حسب وظيفه و از باب
” من لم يشکر المنعم من المخلوقين لم يشکر اللَّه عزّ و جلّ”
از استاد فرهيخته و فرزانه سرکارخانم زهرا امامي مقدم که با نکته هاي دلاويز و گفته‌هاي بلند ، صحيفه‌هاي سخن را علم پرور نمود و همواره راهنما و راه‌گشاي نگارنده در اتمام واکمال پايان نامه بوده است.
از استاد با کمالات و شايسته؛ جناب آقاي حميدرضا بهنام وشاني که در کمال سعه صدر، با حسن خلق و فروتني، از هيچ کمکي در اين عرصه بر من دريغ ننمودند ؛
از استاد صبور و متعهد ، جناب آقاي دکتر سيدامير امين يزدي که زحمت مشاوره اين رساله را در حالي متقبل شدند که بدون مساعدت ايشان، اين پروژه به نتيجه مطلوب نمي رسيد؛
کمال تشکر و قدرداني را دارم.
باشد که اين خردترين، بخشي از زحمات آنان را سپاس گويد .
و
با امتنان بيکران از مساعدت‌هاي بي شائبه
جناب آقاي دکتر عباس حيدري رياست محترم دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي مشهد
جناب آقاي دکتر سيد رضا مظلوم معاونت محترم آموزشي دانشکده پرستاري و مامايي مشهد
سرکارخانم دکتر ربابه لطيف نژاد رودسري معاونت محترم پژوهشي دانشکده پرستاري و مامايي مشهد
جناب آقاي مسعود زارع معاونت محترم اداري – مالي دانشکده پرستاري و مامايي مشهد
جناب آقاي غلامحسين ظريف نژاد معاونت محترم فرهنگي دانشکده پرستاري و مامايي مشهد
سرکارخانم معصومه کردي مسئول محترم واحد تحصيلات تکميلي و کليه کارشناسان محترم واحد فوق
از کليه اساتيد محترم دانشکده پرستاري و مامايي که از راهنمائي‌هاي ارزنده ايشان بهره‌مند بودم و در انجام اين تحقيق بنده را ياري نمودند، تشکر و قدرداني مي‌نمايم.
همچنين از کليه مسئولان، مديران و مربيان آموزش و پرورش شهر مشهد و دبيرستانهاي دولتي دخترانه شهر مشهد که در طول تحقيقات همکاري صميمانه‌اي داشتند، تقدير و تشکر مي نمايم.
از کليه واحدهاي پژوهش که همکاري لازم را در طول انجام اين پژوهش داشتند و نتايج بدست آمده در اين تحقيق مديون همکاري صميمانه آنان است، کمال تشکر و قدرداني را دارم .
همچنين مراتب تشکر و سپاسگذاري خود را از کليه پرسنل واحد کتابخانه و واحد کامپيوتر اعلام مي‌دارم.
اللهم عجل لوليک الفرج
بهمن 1391
به نام خدا
فرم تاييديه صحت پايان نامه
اينجانب مليحه داودي دانشجوي رشته آموزش پرستاري مقطع کارشناسي ارشد به شماره دانشجويي 8915040004 تاييد مي‌نمايم که کليه نتايج اين پايان‌نامه کار اينجانب و بدون هرگونه دخل و تصرف است و موارد نسخه برداري شده از آثار ديگران را با ذکر کامل مشخصات آورده‌ام. در صورت اثبات خلاف مندرجات فوق به نشخيص دانشگاه مطابق ضوابط و مقررات حاکم (قانون حمايت از حقوق مولفان و مصنفان و قانون ترجمه و تکثير کتب و نشريات و آثار صوتي، ضوابط و مقررات آموزشي، پژوهشي و انضباطي…) با اينجانب رفتار خواهد شد و حق هر گونه اعتراض در خصوص احقاق حقوق مکنسب و تشخيص و تعيين تخلف و مجازات را از خويش سلب مي‌کنم. در ضمن مسئوليت هرگونه پاسخگويي به اشخاص اعم از حقيقي و حقوقي و مراجع ذي صلاح (اعم از اداري و قضايي) برعهده خودم خواهد بود و دانشگاه هيچ مسئوليتي در اين‌باره نخواهد داشت.
نام و نام خانوادگي دانشجو: مليحه داودي
امضا و تاريخ:
حق برداشت
نسخه برداري (به هر روش) چه از متن کامل يا از استخراج‌ها با هماهنگي استاد راهنما و نويسنده ثبت شده و براساس دستورالعمل ارائه شده توسط کتابخانه مرکزي دانشگاه علوم پزشکي مشهد امکان پذير است. جزئيات از طريق دانشکده مربوط قابل دسترسي است. تکثير نسخه‌هاي بيشتر به هر شکل از کپي‌هاي موجود براساس اين دستورالعمل بدون اجازه کتبي نويسنده امکان پذير نيست.
مالکيت حقوق معنوي ذکر شده در اين پايان‌نامه، متعلق به دانشگاه علوم پزشکي مشهد است. در صورت هرگونه توافق قبلي بر خلاف اين مالکيت با شخص سوم امکان استفاده بدون اجازه کتبي دانشگاه که شرايط چنين توافقي را تعيين مي‌نمايد مجاز نمي‌باشد.
استفاده از پايان‌نامه در مقاله‌ها يا هر نوشته علمي منوط به ذکر منبع و با رعايت ضوابط انتشارات دانشگاه علوم پزشکي مشهد مي‌باشد.
مليحه داودي
بهمن ماه 1391
بررسي تاثير برنامه آموزشي مهارتهاي هوش هيجاني بر استرس تحصيلي دختران نوجوان
زهرا امامي مقدم1، مليحه داودي2، حميدرضا بهنام وشاني3، سيد امير امين يزدي4
مقدمه و هدف: مسايل خانوادگي و تحصيلي از عمده‌ترين علل استرس نوجوانان مي‌باشد. بطوري که يک سوم دانش‌آموزان استرسي بيش از متوسط را تجربه ميکنند. استرس در موسسات تحصيلي موضوع مهمي در دوران تحصيل فرد مي‌باشد. در صورتي که به خوبي کنترل نشود، مي‌تواند اثرات مثبت و منفي زيادي داشته باشد. يکي از مهارتهاي مفيد جهت مديريت استرس مهارتهاي هوش هيجاني است. هدف از اين مطالعه تعيين تأثير برنامه آموزشي مهارتهاي هوش هيجاني بر استرس تحصيلي دختران نوجوان بوده است.
مواد و روش‌ها: مطالعه از نوع تجربي همراه با پيش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. دو دبيرستان دخترانه از بين هر طبقه در دسته‌بندي آموزش و پرورش به صورت تصادفي انتخاب و در گروه آزمون و کنترل قرار گرفتند. در مجموع 50 دانش‌آموز که داراي معيار ورود به مطالعه بودند در گروه آزمون و 50 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند و به پرسشنامه استرس تحصيلي گادزلا پاسخ گفتند. سپس واحدهاي گروه مداخله به مدت 6 جلسه 90 دقيقه‌اي تحت آموزش مهارتهاي هوش هيجاني قرار گرفتند. 2 هفته پس از پايان مداخله، مجددا دانش‌آموزان هر دو گروه پرسشنامه مذکور را تکميل نمودند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمونهاي من‌ويتني، تي‌زوج و مستقل، مجذور کاي و …. مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
نتايج: ميانگين نمرات عوامل استرس‌زاي تحصيلي در بعد استرس ناشي از تعارضات فشارها تغييرات و استرس خودتحميلي پس از مداخله در گروه آ زمون کاهش معني‌داري داشت (05/0 p). ميانگين نمرات در گروه آزمون بعد از مداخله افزايش معني‌دار داشت. در بعد واکنش به استرس ميانگين نمرات دختران گروه آزمون بعد مداخله کاهش معني‌داري يافت(05/P<0 )
نتيجه‌گيري: از آنجا که برنامه بهداشت مدارس يک بخش تلفيقي از بهداشت جامعه است، جنبه اصلي اين برنامه ها، توسط پرستار بهداشت جامعه در زمينه‌هاي نظارت، مشاوره و آموزش بهداشت انجام مي‌شود . پرستاران بهداشت جامعه نقشي محوري جهت تامين سلامت و بهداشت جسمي و رواني دانش‌آموزان در قالب مربي بهداشت مدرسه، دارند. لذا مي‌توان نتايج اين مطالعه را به پرستاران بهداشت مدرسه بازخورد نمود.
کليدواژه‌ها: استرس تحصيلي، دختران نوجوان، مهارتهاي هوش هيجاني، بهداشت روان دانش‌آموز
فهرست مطالب
عنوان
صفحه
فصل اول: معرفي پژوهش
بيان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………………….
1
اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….
11
فرضيات پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..
12
تعريف واژه‌هاي کليدي …………………………………………………………………………………………………………………
12
پيش‌فرض‌هاي پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..
14
فصل دوم: دانستني‌هايي پيرامون پژوهش ……………………………………………………………………………….
چارچوب نظري ……………………………………………………………………………………………………………………………
16
مروري بر مطالعات ………………………………………………………………………………………………………………………..
35
فصل سوم: روش‌شناسي پژوهش
طرح پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………
52
جامعه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..
52
محيط پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..
52
حجم نمونه …………………………………………………………………………………………………………………………………
52
روش نمونه گيري و روش کلي اجراي طرح ………………………………………………………………………………………
53
معيارهاي ورود و خروج …………………………………………………………………………………………………………………
54
متغيرها و نحوه کنترل آنها ………………………………………………………………………………………………………………
54
ابزار گردآوري اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………..
56
روايي و پايايي ابزار ……………………………………………………………………………………………………………………….
57
روش اجراي طرح …………………………………………………………………………………………………………………………
58
روش تجزيه و تحليل داده‌ها ……………………………………………………………………………………………………………
66
ملاحظات اخلاقي …………………………………………………………………………………………………………………………
67
محدوديت‌هاي پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….
67
فصل چهارم: يافته‌هاي پژوهش
توصيف واحدهاي پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………..
68
يافته‌هاي اصلي پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….
83
يافته‌هاي جانبي پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….
93
فصل پنجم: بحث و نتيجه‌گيري
بحث و بررسي يافته‌هاي پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..
102
نتيجه‌گيري نهايي ………………………………………………………………………………………………………………………….
119
پيشنهادات جهت بکارگيري يافته‌هاي پژوهش ……………………………………………………………………………………
120
پيشنهاداتي براي پژوهش‌هاي بعدي …………………………………………………………………………………………………..
120
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………
121
پيوست‌ها
پيوست1: فرم انتخاب واحد پژوهش
پيوست 2: پرسشنامه اطلاعات دموگرافيک
پيوست3: پرسشنامه استرس تحصيلي گادزلا
پيوست 4: محتواي آموزشي مهارتهاي هوش هيجاني
پيوست 5: فرم رضايت آگاهانه شرکت در مطالعه
پيوست 6: کدهاي اخلاقي
چکيده انگليسي
صفحه عنوان به انگليسي
فهرست جداول
عنوان
صفحه
جدول1-4 : نتايج آزمونهاي آماري براي بررسي برخورداري متغييرهاي کمي تحقيق از توزيع طبيعي
69
جدول2-4 :ميانگين سن دانش‌آموزان مورد مطالعه در دو گروه آزمون و کنترل
71
جدول 3-4: مقايسه ميانگين تعداد فرزندان خانواده در دو گروه آزمون و کنترل
72
جدول 4-4: مقايسه ميانگين تعداد اعضاي خانواده دانش آموزان در دو گروه آزمون و کنترل
73
جدول5-4: مقايسه ميانگين رتبه تولد دانش آموزان در دو گروه آزمون و کنترل
73
جدول6-4: مقايسه ميانگين آخرين معدل تحصيلي در دو گروه آزمون و کنترل
78
جدول7-4: مقايسه ميانگين نمرات بعد استرس ناشي از ناکامي در دو گروه آزمون و کنترل
78
جدول8-4: مقايسه ميانگين نمرات بعد استرس ناشي از تعارضات در دو گروه آزمون و کنترل
79
جدول9-4 : مقايسه ميانگين نمرات بعد فشارهاي تحصيلي در گروه آزمون و کنترل
79
جدول10-4: مقايسه ميانگين نمرات بعد استرس ناشي از تغييرات در گروه آزمون و کنترل
80
جدول11-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس خود تحميلي در گروه آزمون و کنترل
80
جدول12-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش فيزيولوژيک به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل
81
جدول13-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش هيجاني به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل
81
جدول14-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش رفتاري به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل
81
جدول15-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش شناختي به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل
82
جدول16-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش به استرس در گروه آزمون و کنترل
82
جدول17-4 : مقايسه ميانگين نمرات استرس تحصيلي کل در گروه آزمون و کنترل
83
جدول18-4: مقايسه ميانگين نمره استرس ناشي از ناکامي قبل و بعد مداخله در گروه آزمون و کنترل
84
جدول 19-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس ناشي از تعارضات قبل و بعد از مداخله در گروه آزمون و کنترل
85
جدول20-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس ناشي از فشارها در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
86
جدول21-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس ناشي از تغييرات در گروه آزمونو کنترل قبل و بعد مداخله
87
جدول 22-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس خودتحميلي در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
88
جدول23-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش فيزيولوژيک به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
89
جدول24-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش هيجاني به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
90
جدول 25-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش رفتاري به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
91
جدول26-4: مقايسه ميانگين نمرات واکنش شناختي به استرس تحصيلي در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
92
جدول 27-4: مقايسه ميانگين نمرات استرس تحصيلي کل در در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله
93
جدول28-4: مقايسه ميانگين تغييرات استرس تحصيلي به تفکيک کيفيت ارتباط در گروه دريافت‌کننده مداخله
94
جدول 29-4: مقايسه ميانگين تغييرات استرس تحصيلي به تفکيک سطح تحصيلات پدر در گروه آزمون
95
جدول30-4: مقايسه ميانگين تغييرات استرس تحصيلي به تفکيک سطح تحصيلات مادر در گروه آزمون
96
جدول31-4: مقايسه ميانگين تغييرات استرس تحصيلي به تفکيک شغل مادر در دانش‌آموزان گروه آزمون
96
فهرست نمودارها
عنوان
نمودار 1-2: چارچوب پنداشتي
صفحه
نمودار1-4: درصد دانش‌آموزان شرکت کننده در دو گروه برحسب پايه تحصيلي
34
نمودار 2-4: توزيع فراواني سطح تحصيلات پدران در دو گروه مورد مطالعه
72
نمودار3-4: درصد نوع اشتغال پدران در دو گروه مورد مطالعه
74
نمودار4-4: توزيع فراواني سطح تحصيلات مادران در دو گروه مداخله و کنترل
74
نمودار 5-4: درصد نوع اشتغال مادران در دو گروه مداخله و کنترل
75
نمودار6-4: توزيع فراواني کيفيت ارتباط با والدين در دو گروه مداخله و کنترل
76
نمودار7-4: خط رگرسيون و ميزان همبستگي بين آخرين معدل تحصيلي و تغييرات استرس ناشي از تعارضات
99
نمودار 8-4: خط رگرسيون و ميزان همبستگي بين آخرين معدل تحصيلي و تغييرات استرس تحصيلي کل
99
نمودار9-4: خط رگرسيون و ميزان همبستگي بين کيفيت ارتباط دانش‌آموز با والدين و تغييرات استرس تحصيلي کل
100
فصل اول
معرفي پژوهش
> بيان مسئله
اهداف پژوهش
فرضيه پژوهش
تعريف متغيرها
پيش‌فرض‌هاي پژوهش
بيان مسأله :
در قرن حاضر “استرس” يکي از مهمترين زمينه‌هاي پژوهش در علوم مختلف به شمار مي‌آيد و اهميت رويدادهاي استرس‌زا در بروز مشکلات متعدد فردي و اجتماعي بر کمتر کسي پوشيده است (1). سازمان بهداشت جهاني انتظار دارد که اختلالات مرتبط استرس در سال 2020 بعنوان دومين علت شايع ناتواني در ميان ملت‌ها تبديل شود (2). استرس بخش انکارناپذير زندگي روزانه است که مي‌تواند بهداشت جسم و روان را متاثرکند(1) و شايد عمومي‌ترين مساله زندگي روزمره انسان باشد، بطوري که گروهي از صاحب نظران آن را بيماري شايع قرن نامگذاري کرده‌اند. دوران ما، عصر استرس و فشارهاي عصبي است، دوره‌اي که در آن انسان بيش از هر زمان ديگري در معرض عوامل ايجاد‌کننده استرس قرار گرفته و مسائل و مشکلات بيشماري از هر طرف او را احاطه کرده است (3). نقش استرس‌هاي رواني – اجتماعي، همواره به عنوان يکي از مهمترين عوامل پيدايش و شکل گيري بيماري‌هاي مختلف جسماني، رواني و مرگ و مير افراد مطرح بوده است(4).
در بسياري از پژوهش‌ها، مواردي از قبيل زخم معده، ديابت، آسم، اختلالات پوستي، بي خوابي، سندرم روده تحريک پذير، اضطراب، بيماري‌هاي کرونر قلبي، ميگرن، سردردهاي عصبي، تبخال عفوني و ويروسي، عفونت‌هاي اداري، تومور، فراموشي، هراس، افزايش کلسترول خون، تندخويي و پرخاشگري و ريزش مو را از جمله بيماري‌هاي ناشي از استرس تلقي شده اند(4 و 5). همچنين ارتباط بين استرس و انواع آسيب‌هاي اجتماعي به ويژه مصرف سيگار، الکل و مواد مخدر در پژوهش‌هاي متعدد مورد تائيد قرار گرفته است. نکته مهم آن است که استرس‌ها نه تنها در شروع و عود بيماري، بلکه در امر درمان اين اختلالات نيز تاثير بسزايي دارند (6). بر پايه برآورد پزشکان، 75 درصد از شکايات پزشکي، استرس مي باشد(1). طبق برآورد سازمان جهاني بهداشت در سال 2002 ميلادي، حدود 1500 ميليون نفر در جهان، دچار يکي از اختلالات عصبي، رواني و رواني- اجتماعي‌اند ، که حدود نيمي از آنها را اختلالات خفيف رواني ، همچون افسردگي و اضطراب ، شامل مي‌شود و نزديک به 20 درصد از کل مراجعان به مراکز بهداشتي عمومي در جهان را تشکيل مي‌دهند (1و3).
علي‌رغم وجود فشارهاي رواني در تمام مراحل زندگي ، برخي از مراحل، از جمله نوجواني بدليل رويارويي با تغييرات همه جانبه با فشار بيشتري همراه است. دوران بلوغ در بيشتر نوجوانان همراه با فشار و استرس مي‌باشد. اين فشارها باعث بروز هيجانها، مشکلات عاطفي و گاهي رواني براي آنها مي‌شود. نوجوان در مسير رشد خود با مسائل متفاوتي روبه‌رو شده و سعي در کسب مهارت براي مقابله با رويدادهاي زندگي را دارد (7).
برخي مطالعات در آمريکا نشان داده‌اند که بيش از يک سوم (35 %) نوجوانان استرس دارند(8). انجمن روانشناسي آمريکا در سال 2000 ميزان شيوع اختلالات اضطرابي در سنين نوجواني و جواني را از 2 تا 27 درصد گزارش کرده است و اعلام مي‌دارد که حدود 35 درصد کودکان آمريکا مشکلات سلامتي مرتبط با استرس را تجربه ميکنند (9) .
همچنين اطلاعات آماري در برخي مطالعات نشان مي‌دهد که تقريبا 25 درصد از نوجوانان حداقل يک مورد از موارد استرس‌زاي زندگي را در اين دوره حساس و مهم زندگي خود تجربه خواهند کرد(10). اغلب نوجوانان هنگامي که با موقعيت خطرناک، دشوار يا دردناک روبرو مي شوند و امکاناتي براي مقابله ندارند، استرس زيادي را تجربه ميکنند. استرس بر برخي از نوجوانان فشار بيش از حد تحميل مي‌کند. وقتي اين اتفاق مي‌افتد، عدم مديريت استرس مي‌تواند منجر به اضطراب، گوشه‌گيري، پرخاشگري، بيماري جسمي و مهارتهاي مقابله اي نادرست، مثل سوءمصرف موادگردد (12). نقش تجارب استرس‌زا در تکامل نوجوان به روشي که آنها بکار مي‌برند تا با استرس و مشکلات سازگار شوند، بستگي دارد. پاسخ‌هاي سازگارانه به استرس ممکن است برخي تجارب استرس‌زا و ميزان اختلالات گذراي ناشي از آن را کاهش دهد. در حالي که ساير الگوهاي سازگاري ممکن است باعث افزايش ميزان استرس و پيامدهاي وخيم و طولاني مدت شوند (13).
عواملي وجود دارند كه در تكوين شخصيت كودكان و نوجوانان مؤثر مي‌باشند از جمله “خانواده ، مدرسه ، اجتماع ، دوستان” و اگر اين عوامل نتوانند هر كدام وظيفه خود را به نحو احسن انجام دهند، مي‌توانند مهمترين عامل مؤثر در فشار رواني نوجوانان محسوب شوند)14). پژوهش‌ها نشان مي‌دهند که مسايل خانوادگي و تحصيلي از عمده‌ترين علل نگراني و استرس رواني در کودکان و نوجوانان مي‌باشد. نوجوانان و کودکان سن مدرسه، بيان ميکنند که عوامل استرس‌زاي زيادي را در زندگي روزانه‌شان تجربه ميکنند. بطوري که يک سوم دانش‌آموزان استرسي بيش از متوسط را تجربه ميکنند. موسسات آموزشي شرايط متفاوتي نسبت به ساير موسسات غير آموزشي دارند و لذا نوع، علل، ميزان استرس و
