60
1. توسل به پیامبران و صالحان 60
2.استمداد از پیامبران و صالحان و استغاثه به آنان 61
آثار و تبعات شرک در قرآن 62
1. شرک، گناهی نابخشودنی 62
2. شرک، ظلمی بزرگ 63
3. شرک موجب حبط عمل 63
4. شرک، موجب سقوط از مقامات عالی 63
5-شرک، سبب محرومیت از بهشت 63
6. شرک، گمراهی آشکار 64
7. شرک و ناپاکی باطنی 64
فصل چهارم: مراتب توحید و شرک از دیدگاه ابن تیمیه و وهابیت 65
گفتار اول: اقسام توحید از دیدگاه ابن تیمیه و هابیت 66
«توحید ربوبی» 68
توحید در الوهیت 69
توحید در اسما و صفات 70
نقد و بررسی 70
بررسی معنای اله 70
توحید عبادی 75
مراحل تکامل عقاید انحرافی در توحید عبادی 76
مرحله اول: دوره بنیادین 76
مرحله دوم: دوره تکامل 77
مرحله سوم: دوره انتقال 78
مرحله چهارم: دوره تکامل و تبلور 78
مرحله پنجم: دوره گرایش‌های اعتدالی 78
عبادت از دیدگاه ابن تیمیه 79
ربوبیت تشریعی و عبادت در نزد ابن تیمیه 79
ربوبیت تکوینی و عبادت از دیدگاه ابن تیمیه 81
انواع عبادت از دیدگاه ابن تیمیه 82
استدراکی در دیدگاه ابن اتیمیه و محمد بن عبدالوهاب 82
بررسی مفهوم عبادت در قرآن 85
گفتار دوم: شرک از دیدگاه ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب 89
تعریف شرک 89
شرک در صدر اسلام از دیدگاه ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب 90
نقد دیدگاه ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب در مورد شرک در صدر اسلام 92
اقسام شرک از دیدگاه ابن تیمیه ومحمد ابن عبد الوهاب 97
نقد و بررسی 98
نزاع صغروی در شرک ربوبی 98
ابن تیمیه و وهابیت و نزاع در شرک ربوبی 100
بررسی تکمیلی مفهوم شرک 101
نتیجه گیری 104
مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدالله رب العالمین و صلی الله علی محمدٍ خیر خلقه و خیر من نطق بلسانٍ عربیٍّ مبین و علی آله افضل بریّته من بعده.
و اما بعد:
سپاس خدایى را که هیچ سخنورى توانایى ستایش او را ندارد، و هیچ حسابگرى نمىتواند نعمتهایش را شماره کند، و کوشندگان جهان قادر نیستند حق او را ادا کنند. پروردگارى که افکار بلند، قدرت درک او را ندارند، و انسانهاى زیرک با همه هوش و استعدادشان نمىتوانند به کنه ذات او دست یابند. خدایى که صفاتش را پایانى نیست، و با صفات مخلوقاتش نمىتوان او را شناخت، و این مربوط به زمانى معین و یا طولانى نیست. او موجودات را با قدرت خویش آفرید، و با لطف و رحمتى که نسبت به بندگانش داشت، بادها را پراکنده ساخت، و توسط کوهها، لرزه زمین را مهار کرد. قدم اول در دین، شناخت پروردگار است.
توحید فصل مشترک تمام انبیاست و خداوند پیامبران مختلف خود را به میان ملتها فرستاده تا مردم را به یکتا پرستی آن هم بدون واسطه دعوت کنند. اما در گذر تاریخ تمامی ادیان به جز اسلام از این دایره خارج شده و از طرق مختلف از این موضوع منحرف گردیدهاند. توحید چیزی نیست جز اقرار به یگانگی خداوند و اخلاص در قبول بندگی او.
هنگامی که توحید دچارخدشه شود، رفتار مومن در ارتباط خالصانه با خداوند نیز دچار خدشه میشود که نتیجه‌ی عملی آن انحراف در احکام و اعتقادات است. با مقایسه میان اسلام ناب محمدی و دیگر مذاهب اسلام به خوبی این تفاوت‌ها آشکار میشود..
یکی از وسیلههای بسیار واضح و مطلوبی که برای بررسی صدق ادعای مذاهب مختلف اسلام میتوان بهکار برد، مباحث توحیدی هست که راجع به صانع متعال مطرح میشود و از این طریق که اولین گام در شناخت دین میباشد و مقدم بر هر بحث دیگری نظیر نبوت، عدل، معاد، امامت و… میباشد؛ واضح است که اگر دین یا مذهبی در توحید دارای اعتقادات صحیحی نباشد، به سایر مسائل آن دین نیز توجهی نخواهد شد، چراکه بحث توحید هم اشرف مباحث دینی، و هم اهم مسائلی است که باید بررسی شود.
تعریف مسأله
ابن تیمیه در مبحث توحید و شرک و مراتب آن دیدگاه ویژه ای دارد. در باب توحید، او معتقد است مراتب توحید بر سه نوع است : توحید ربوبی، توحید الوهی، توحید در اسماءو صفات. و نیز در مبحث شرک معتقد است که شرک بر چهار قسم است که عبارتند از : شرک در دعا، شرک در نیت، قصد، اراده، شرک در طاعت و شرک در محبت؛ که بر اساس آن دیگر مذاهب اسلامی را مشرک میخواند. ما در این رساله به روش عقلی و نقلی و بر اساس آیات و روایات به بررسی این دیدگاه خواهیم پرداخت.
پیشینه بحث
مبحث توحید از جمله مباحثی است که در کتاب‌های شیعه از دیرباز بدان پرداخته شده است و به دیدگاه ابن تیمیه نیز در ضمن تألیفات علمای شیعه و اهل سنت اشاره گردیده است. از جمله :
تألیفات شیعه
1. منهاج الشریعه، سید مهدی قزوینی، 1358
2. البراهین الجلیه فی رد ابن تیمیه، سید حسن کاظمی، 1354
3. الامامة الکبری و الخلافة العظمی، سید محمد حسن قزوینی، 1385
4. فرقه وهابیت و پاسخ شبهات آنها، علی دوانی، 1366
5. درسنامه نقد وهابیت، نجم الدین طبسی، 1391
تألیفات اهل سنت
1. شفاء السقام، ملا علی قاری (فقیه مشهور حنفی مقیم مکه)، 1014
2. المقاله المرضیه فی رد علی ابن تیمیه، محمد ابن ابی بکر أخنایی، 763
3. الرد علی ابن تیمیه، عیسی بن مسعود منکاتی
4. رساله فی مسأله الزیاره فی رد علی بن تیمیه، محمد بن علی مازنی دمشقی، 721
ولی به طور مستقل در میان بررسی‌های به عمل آمده با این عنوان، مطلبی یافت نگردید و تنها رساله مشابهی با عنوان مراتب توحید و شرک از دیدگاه «محمدبن عبدالوهاب» به کوشش «سیده شیما انوشه» به رشته تحریر در آمده است.
ضرورت بحث
مساله توحید و شرک از جمله مسائل دین اسلام است که بهم خوردن حدود این مساله مستلزم آن است که شخص موحد یا مشرک شود. لذا تمام علما توجه ویژه ای به بحث توحید وشرک دارند تحقیق پیش رو مراتب توحید و شرک از منظر ابن تیمیه میباشد و با توجه به تاثیر بلا منازع ایشان در فرقه ضاله وهابیت لازم است که تحقیقا وبا دقت به مبانی ایشان بپردازیم وصحت و سقم آن را تبیین نماییم.
هدف پژوهش
الف) هدف اصلی
1. دفاع از عقاید شیعه در مقابل عقاید باطل انجام میگیرد.
2. توحید و شرک واقعی به طور کامل مشخص میشود.
ب) هدف فرعی
منشاء افکار وهابیت، نظریه‌های ابن تیمیه میباشد که با پاسخگویی مستدل به نقد و بررسی آن خواهیم پرداخت.
سؤالات
سؤال اصلی
دیدگاه ابن تیمیه در مراتب توحید و شرک چگونه بررسی میشود؟
سؤالات فرعی
1. چه دیدگاهی در مورد شخصیت ابن تیمیه وجود دارد؟
2. مفهوم توحید از دیدگاه اسلام چیست؟
3. مفهوم شرک از دیدگاه اسلام چیست؟
4. با توجه به دیدگاه ابن تیمیه و هابیت درمراتب توحید و شرک، نقد آن چگونه است؟
فرضیه‌ها
فرضیه‌ی اصلی
ابن تیمیه توحید را بر سه قسم می‌داند : «1 – توحید ربوبی 2- توحید الوهی 3 – توحید در اسماء وصفات».
در اینجا توحید ربوبی همان توحید افعالی خداوند میباشد و توحید اسماء و صفات اشاره به توحید ذاتی و صفاتی دارد نکته مهم این است که ابن تیمیه توحید الوهی را به معنای توحید در عبادت گرفته و اله را به معنای معبود دانسته که به شرح ونقد وبررسی آن خواهیم پرداخت.
فرضیه‌های فرعی
1. احمد تقی الدین، ابوالعباس بن الشیخ شهاب الدین، ابی المحاسن عبدالحلیم بن الشیخ مجدالدین ابی البرکات عبدالسلام بن ابی محمد، عبدالله بن ابی القاسم، الخضربن محمد بن الخضرین علی بن عبدالله. خانوادهی وی معروف به ابن تیمیه می‌باشند
عده ای در باره‌ی او غلو کرده و او را از پیشوایان چهارگانه اهل سنت نیز برتر دانستهاند. وهابیان او را بسیار احترام نموده و از او به بزرگی یاد می‌کنند. گروهی دیگر، ابن تیمیه را مجتهد نمی‌دانند و گاهی تا حد تکفیر او پیش رفته اند
2. واژه‌ی «توحید»، مصدر باب «تفعیل» به معنی یگانه دانستن به کار رفته است؛ به گونه ای که در مفهوم آن، انفراد ویگانگی لحاظ شده است. ریشه‌ی توحید، «وحد» است و «وحدت» از آن مشتق میشود و به معنی انفراد است؛ از این رو «واحد» به چیزی گفته میشود که جزء ندارد. و با توجه به همین معنی، توحید یعنی تنها قرار دادن.
توحید در اصطلاح به معنی «ایمان بالله وحده لا شریک له» است؛ بنابراین توحید همان اعتقاد به یگانگی خدای تعالی است.که به صورت مبسوط به شرح آن خواهیم پرداخت.
3. مفهوم شرک در مقابل حنفیت به کار رفته است. حنفیت به معنای میل به استقامت است که در توحید تجلی می‌یابد. لذا شرک در راه استقامت و اعتدال نیست. بلکه بر خلاف فطرت سلیم انسانیت است. که شرح آن خواهد آمد.
4. ابن تیمیه و وهابیت توحید را بر سه قسم می‌داند : «1 – توحید ربوبی 2- توحید الوهی 3- توحید در اسماء وصفات»1که با نگرشی در آیات وروایات وارده در خصوص توحید حق تعالی میتوان به توحید واقعی وحقیقی دست یافت. ابن تیمیه دراستدلالهای خود صفات مادی برای خداوند ترسیم نموده بطوریکه خدا دارای دست و پا ومکان ودیگر صفات مادی میباشد که شرح ونقد آن خواهد آمد.
روش تحقیق
روش جمع آوری اطلاعات و نگارش و تدوین این پایان نامه به صورت توصیفی و تحلیلی میباشد که از طریق مراجعه به کتابخانه‌ها و استفاده از سایت‌ها و وبلاگ‌های اینترنتی صورت پذیرفته است. .
فصل اول: شخصیت ابن تیمیه
گفتار اول: زندگینامه
احمد تقی الدین، ابوالعباس بن الشیخ شهاب الدین، ابی المحاسن عبدالحلیم بن الشیخ مجدالدین ابی البرکات عبدالسلام بن ابی محمد، عبدالله بن ابی القاسم، الخضربن محمد بن الخضرین علی بن عبدالله.
خانوادهی وی معروف به ابن تیمیه می‌باشند؛ در اینکه چرا به این خانواده ابن تیمیه گفته شده، اختلاف است، عدهای گفتهاند جدش محمد بن خضر دخترکی را دید که تیمیه نام داشت. پس از بازگشت متوجه شد که خداوند به او دختری عطا نموده و او را تیمیه نامید، و گفته شده است مادر جدش محمد، زنی واعظه به نام تیمیه بوده، لذا خانواده به این اسم خوانده شده است.2
او در روز دهم ماه ربیع الاول سال 661 هـ. ق در شهر حران که مهد فلسفه در گذشته بوده به دنیا آمد، تا هفت سالگی در آنجا زندگی کرد، مغولان که به آنجا حمله کردند وی به همراه خانواده به دمشق مهاجرت کرد.3
از آنجایی که همه او را حرانی، و نه منسوب به قبیلهای از قبایل عرب، دانستهاند میتوان فهمید که وی عرب نبوده است. پدر وی در مسجد جامع دمشق مشغول تدریس گردید و او مذهب حنبلی را از پدر فرا گرفت و به خاطر حافظه‌ی نیرومندش قرآن را در خردسالی حفظ کرد. نام وی را به عنوان یکی ازحفاظ قرآن در کتابها ذکر کرده اند4.
پدر وی به سال 682 هـ.ق از دنیا رفت و بعد از وفات پدر کرسی تدریس او را ابن تیمیه برعهده گرفت. 5 در سال 699 غازان مغول به دمشق نزدیک شد و قصد تصرف آنجا را داشت، ابن تیمیه با وی ملاقات کرد و او را از این کار بر حذر داشت؛ ولی در نهایت وی دمشق را به تصرف خویش درآورد.
ابن تیمیه چندین بار به زندان افتاد، اولین بار سال 705 در مصر و بار دیگر در شوال سال 707، سپس در سال 709 به اسکندریه رفت. از سال 720 تا 721 نیز به مدت پنج ماه و هشت روز به زندان افتاد و بالاخره در شعبان 726 نیز وی را در قلعه ای در دمشق به زندان انداختند تا 20 ذی القعده سال 728 که در همان جا از دنیا رفت، سپس در مقابر صوفیه در دمشق به خاک سپرده شد6.
در خصوص علت زندانی شدن ابن تیمیه باید به افکار او و قضاوت هایش درباره‌ی دیگر مسلمانان و همچنین قضاوت‌های عالمان اسلامی درباره‌ی او توجه کرد.
عده ای در باره‌ی او غلو کرده و او را از پیشوایان چهارگانه اهل سنت نیز برتر دانستهاند. وهابیان او را بسیار احترام نموده و از او به بزرگی یاد می‌کنند. البته قرابت فکری بین وهابی‌ها و ابن تیمیه در مواردی بسیاری مشهود است. صاحب تفسیر المنار نیز در مورد او می‌گوید: شیخ الاسلام، ابن تیمیه یکی از داناترین علما به نقد روایات میباشد.7
البته ابن تیمیه یکی از محققان و ناقدان احادیث محسوب میشود ولی چگونگی جهت گیری سخنان صاحب تفسیرالمنار و طرفداری وی از سلفیه در کل تفسیرش جای تامل دارد.
محمد ابوزهره تلاش می‌کند تا راه
