ایش همه رنج بود و وجودش برایم همه مهر
و به همسرم که در سختی‌ها و دشواری‌های زندگی همواره یاوری دلسوز و فداکار و پشتیبانی محکم و مطمئن برایم بوده است.
چکیده:
بازارهاي سنتي ايران به عنوان بخشي قابل تأمل از ميراث فرهنگ ديرپاي ايراني، از دیرباز به عنوان يک نهاد اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ايفاي نقش کرده‌اند، و به درستي يک ميراث فرهنگي زنده محسوب می‌شوند. این موضوع در رابطه با بازار سنتی شهر مراغه نیز صادق است. بافت قدیم بازار شهر مراغه جایگاه بسیاری از سراهای تاریخی باقی‌مانده از دوره‌ی قاجار است و یکی از این بناهای ارزشمند، سرای تاریخی خواجه‌ملکم می‌باشد. این پایان‌نامه بر آن است تا علاوه بر معرفی بنا، آسیب‌شناسی و ارائه‌ی طرح مرمت اصولی به احیای این بنای ارزشمند، با توجه به قابلیت‌های فضایی و کالبدی و با تعریف کاربری صحیح و در خور بنای مورد نظر بپردازد، تا از این طریق علاوه بر رفع نیازهای جامعه و تغییر دیدگاه ساکنین بافت نسبت به بناهای قدیمی، موجبات حفاظت از بنا را نیز فراهم آورد. نتایج این پایان‌نامه، نشان‌دهنده‌ی این امر می‌باشد، که این بنا و بافت تاریخی ارزشمندش دارای ویژگی‌ها و پتانسیل‌های زیادی جهت احیا و معاصر سازی، با رعایت اصول حفاظتی می‌باشد .روش تحقیق این رساله از جهت هدف: کاربردی و از جهت روش: توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و روش گردآوری داده‌ها: کتابخانه‌ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل: کیفی می‌باشد.
کلیدواژه: مراغه، سرا، سراي خواجه‌ملکم، مرمت، احيا
فهرست مطالب
عنوان صفحه فصل اول
1-1مقدمه……………………………. 2
1- 2بیان مسأله………………………… 2
1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش………. 3
1- 4 اهداف پژوهش……………………. 3
1-5 روش پژوهش………………….. 3
1-5-1روش پژوهش از نظر هدف…………… 3
1-5-2روش پژوهش از نظر روش……………… 4
1-5-3روش یافته اندوزی……………………… 4
1-5-4روش تجزیه و تحلیل…………………… 4
1- 6 فرآیند تحقیق……………………. 4
1-7 قلمرو مکانی پژوهش……………….. 4
1-8 قلمرو زمانی پژوهش…………….. 4
1- 9 محدودیت‌های پژوهش…………… 4
1-10شرح واژه‌ها و اصطلاحات بکار رفته در پژوهش 5
فصل دوم
2-1معرفی اجمالی منطقه آذربایجان و استان آذربایجان شرقی 7
2-2 مشخصات جغرافیایی و اوضاع طبیعی شهرستان مراغه 8
2-2-1موقعیت و مساحت………………………….. 8
2-2-2پستی و بلندی……………………………. 8
2-2-3 بررسی میزان زلزله‌خیزی مراغه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8
2- 3 اوضاع جوی شهرستان مراغه……….. 9
2-3-1وضعیت هوا……………………………… 9
2-3-2جریان‌های هوایی……………………….. 9
2-3-3 وضع بارندگی……………………………….. 9
2-3-4وضعیت رطوبت نسبی هوا……………… 11
2-4 منابع آبی شهرستان مراغه………. 12
2-4-1صوفی رود………………………………. 12
2-5ویژگی‌های تاریخی مراغه…………. 13
2-5-1وجه‌تسمیه مراغه………………………… 13
2-5-2مراغه قبل از اسلام…………………….. 13
2-5-3مراغه بعد از اسلام………………………. 14
2-5-4 مراغه در عهد حکومت هلاکو و سایر ایلخانان 15
2-5-5 مراغه، دوره قاجار و معاصر…………… 15
2-6 دروازه‌ها و محلات مراغه………… 17
2-7 حصار شهر…………………………. 17
2-8 بازارها و بازارچه‌ها در مراغه………. 19
2-9 سیمای اقتصادی مراغه………………. 20
2-10ملک التجار مراغه……………….. 21
2-11خواجه‌ملکم خان……………….. 22
2-12تجارت خشکبار در مراغه………… 22
فصل سوم
3-1بازار……………………………….. 25
3-1-1مفهوم بازار………………………………. 25
3-1-2پیدایش مفهوم بازار……………………. 25
3-1-3 شکل‌گیری کالبد بازار………………….. 25
3-1-4 انواع بازار………………………………. 26
3-1-5 ریخت‌شناسی بازار……………………… 28
3-1-5-1بازار خطی…………… 28
3-1-5-2بازار چند محوری…….. 29
3-1-5-3 بازار صلیبی…………… 29
3-1-5-4 بازار مرکزی خرده‌فروشی با خان‌های پیرامونی 29
3-1-6 عناصر ساختاری بازار…………………… 29
3-2کاروانسرا…………………………. 34
3-2-1مفهوم کاروانسرا……………………….. 34
3-2-2 تاریخچه کاروانسراها………………….. 35
3-2-3 ویژگی‌های کاروانسرا، سرا یا خان ………………………………………………………………………………………………………………….36
3-2-4 فرق بین کاروانسراها و سراها…………. 36
فصل چهارم
4-1بازار، سراها و کاروانسراها در مراغه 39
4-1-1گونه‌بندی سراهای مراغه……………….. 41
4-1-2سراهای مشابه با سرای خواجه‌ملکم….. 44
4-2 سرای خواجه‌ملکم……………… 46
4-2-1موقعیت سرای خواجه‌ملکم……………. 47
4-2-1-1موقعیت بنا در تصاویر قدیمی…. 47
4-2-1-2موقعیت بنا در عکس هوایی فعلی مراغه 48
4-2-1-3 موقعیت بنا با توجه به دروازه‌های اصلی و مسیرهای کاروان‌ها در گذشته 49
4-2-1-4مسیرهای اصلی موجود در بافت مجاور 50
4-2-1-5 موقعیت سرا نسبت به بناهای مجاور و بناهای شاخص شهری 51
4-2-2شناخت معماری بنا………………………. 52
4-2-2-1دوره‌های شکل‌گیری بنا…………. 52
4-2-2-2سه بعدی وضع موجود بنا………. 53
4-2-2-3 معرفی فضاهای بنا………………… 54
4-2-2-3-1ورودی……………………………….. 54
4-2-2-3-2میان سرا………………………………. 56
4-2-2-3-3حجره‌ها و اتاق‌ها………………………. 56
4-2-2-3-4 شناخت ازاره ها در بنا………………….. 60
4-2-2-3-5 شناخت پله‌ها در بنا…………………….. 61
4-2-2-4شناخت بنا از روی نقشه‌های معماری 62
4-2-2-5 تحلیل فضاهای معماری. 66
4-2-2-6 نور در فضاها………………….. 67
4-2-2-7 کاربری سرا در گذشته…….. 68
4-2-2-8 بررسی خط آسمان از جبهه‌های مختلف. 70
4-2-3 شناخت مصالح بنا………………………. 71
4-2-3-1-1تزئینات آجری به‌کاررفته در بنا…………….. 73
4-2-4 شناخت سازه بنا………………………… 78
4-2-4-1پی…………………………….. 78
4-2-4-2دیوارها و جرزهای بنا……… 79
4-2-4-3 پوشش‌ها و قوس‌ها در بنا…… 81
4-2-4-3-1پوشش‌ها………………………………………….. 81
4-2-4-3-2چفد بکار رفته در بنا……………………… 83
4-2-5 تأسیسات بنا…………………………….. 84
4-2-5-1ناودان‌ها یا سیستم دفع آب‌های نزولی. 84
4-2-5-2سیستم فاضلاب……….. 84
4-2-5-3 تأسیسات گرمایشی و سرمایشی 84
4-2-5-4 نحوه نورگیری در بنا…….. 84
4-2-6جمع‌بندی………………………………….. 85
فصل پنجم
5-1طبقه‌بندی کلی عوامل مخل در بنا 88
5-2عوامل مخل در بنا……………… 90
5-3آسیب نگاری بنا…………………. 91
5-4جداول آسیب‌شناسی………….. 96
فصل ششم
6-1مبانی نظری طرح مرمت………… 119
6-1طرح مرمت بنا…………………… 122
6-2-1طرح مرمت پی و کرسی چینی…………. 122
6-2-2جلوگیری از نفوذ رطوبت صعودی……… 124
6-2-3 مرمت سقف در قسمت‌های تخریب‌شده 125
6-2-4 اجرای عایق‌بندی سرویس بهداشتی…….. 126
6-2-5 مرمت کف سازی حیاط………………… 128
6-2-6 مرمت کف سازی حجره‌ها…………….. 129
6-2-7 تعویض آجرهای پوسیده…………………. 129
6-2-8 طرح مرمت ازاره ها……………………… 129
6-2-9 اجرای ناودان‌ها………………………….. 131
6-2-10تعویض ملات آسیب‌دیده…………….. 133
6-2-11مرمت پله‌های ارتباطی…………………… 134
6-2-12برداشتن اندودهای نامناسب……………. 135
6-2-13زدودن مرمت‌های ناهمگون………….. 135
6-2-14بازسازی قسمت‌های تخریب‌شده…….. 135
6-2-15تمیز کردن شوره از آجرها…………….. 135
6-2-16بازسازی سردر ورودی………………….. 136
6-2-17طرح پیشنهادی جهت درها و پنجره‌ها. 136
6-2-18جزئیات اجرایی پیشنهادی حوض…………………………………………………………………………………………………………………………………………..137
6-2-19اجرای تأسیسات الکتریکی و گرمایش و سرمایش 138
فصل هفتم
7-1طرح احیا……………………………… 140
7-1-1انتخاب استراتژی احیا…………………… 140
7-1-2اقدامات لازم برای احیا………………….. 141
7-1-3 بررسی طرح‌های فرادست……………….. 142
7-1-4 موقعیت سرای خواجه‌ملکم با توجه به ناحیه‌های موجود 143
7-1-5 بررسی ویژگی‌های منطقه بافت تاریخی 144
7-1-4-1ویژگی‌های عمومی………… 144
7-1-4-2آسیب‌های اجتماعی……….. 144
7-1-5 مقایسه ناحیه 7 شهری و کل شهر در سال 144
7-1-6 بافت تاریخی بنا…………………………… 146
7-1-7 مسیرهای مجاور بنا……………………….. 147
7-2گزینه پیشنهادی………………… 150
7-2-2مبانی احیاء………………………………… 151
7-2-3 مبانی و پیش ساخته‌های فکری مورد نظر در طرح احیای سرای خواجه‌ملکم 152
7-2-4 ویژگی‌هایی که می‌بایست سرا دارا باشد 152
7-2-5 سرفصل‌های کلی لازم جهت احیای سرای خواجه‌ملکم 152
7-2-6اصول ناظر بر تعیین کاربری……………….. 152
7-2-7 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه همکف……………….. 154
7-2-8 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه اول……………….. 156
7-2-9کاربری بنا در طرح احیاء……………… 159
7-2-10 طرح‌های پیشنهادی…………………….. 161
7-2-10-1طرح پیشنهادی حوض در بنا 161
7-2-10-2طرح پیشنهادی کف‌سازی در بنا 162
7-2-10-3طرح احیاء جبهه شرقی سرا 162
7-2-7-4طرح احیاء جبهه جنوبی و غربی سرا 163
7-2-7-5طرح احیاء جبهه شمالی و غربی سرا 165
7-2-7-6طرح احیاء دالان ورودی جنوبی سرا 166
7-2-7-7طرح احیاء حجره‌ها……… 167
فهرست نقشه‌ها
عنوان صفحه
نقشه 4 1: پلان طبقه همکف سرای خامنه‌ای 44
نقشه 4 2: موقعیت پله‌ها در نقشه
