طلاق یا رجوع را درخواست نماید. حاکم به زوج چهار ماه فرصت می‌دهد و پس ازآن مدت چنانکه زوج از رجوع و هم‌بستر شدن و ارتباط با همسرش امتناع نماید حاکم او را به طلاق مجبور می‌نمایند. (محقق حلی، 1409، 29) اگر زوج نه رجوع کند و نه زوجه را طلاق دهد و درصدد اذیت همسرش باشد حاکم او را در محدوه ای محبوس نموده و از جهت آب و غذا در مضیقه قرار می‌دهد تا به رجوع یا طلاق، راضی گردد. (شیخ طوسی، 1400، 527) بنابر عبارت شیخ طوسی بایدگفته شود که اگر زوج قصد اذیت همسرش را نداشته باشد ولی در عین حال نه او را طلاق دهد و نه رجوع کند حاکم نمی‌تواند او را حبس نماید؛ بنابراین از عبارات فوق می‌توان این نتیجه را گرفت که حاکم نمی‌تواند زوج را به یک طرف ملزم نماید انتخاب رجوع یا طلاق با او می‌باشد و او است که در نهایت باید یکی ار این دو امر را انتخاب نماید.
وفق ماده‌ی 1102 قانون مدني: «همین‌که نكاح به‌طور صحیح واقع شد، روابط زوجيت بين طرفين موجود و حقوق و تكاليف زوجيت در مقابل همديگر برقرار می‌شود». در خصوص حدود شمول روابط زوجيت بعضی استادان حقوق گفته‌اند: «مقصود از روابط زوجيت همان مسائل جنسي است». (کاتوزیان، 1388، 229) قانون مدنى تصريح به تکلیف مزبور ننموده است و از افراد حسن معاشرت شوهر نسبت به زن دانسته؛ به عبارت دیگر ادای حق قسم و حق مواقعه از لوازم حسن معاشرت شوهر نسبت به زن است. حسن معاشرت زن و شوهر با يكديگر تابع عرف و عادت زمان و مكان با در نظر گرفتن وضعيت آنان می‌باشد، لذا آزاد بودن مرد در شب‌ها و يا گذراندن او هر شب نزد زن تابع عرف و عادت محلى می‌باشد كه در آن زيست می‌نمایند، همچنان كه هرگاه عرف و عادت و زمان و مكان اقتضا کند كه شوهر در اتاق زن شب را بگذراند بايد در اتاق او باشد و هرگاه عرف اقتضاء می‌نمایند كه هر يك از زن و شوهر در اتاق جداگانه بخوابند، كافى است كه شوهر در منزل زن شب را بگذراند اگرچه در اتاق ديگر بخوابد.
باید توجه کرد که حسن معاشرتی که در ماده 1103 قانون مدنی ذکرشده است با حسن معاشرت دیگر افراد جامعه تفاوت دارد. منظور از حسن معاشرت نسبت به دوستان و افراد جامعه، حس تفاهم و حسن خلق می‌باشد و اين حد از حسن معاشرت در روابط زوجين كافي نخواهد بود. بقاي رابطه‌ی زناشويي ايجاب می‌کند كه حسن معاشرت در روابط زوجين معنايي گسترده‌تر داشته باشد كه از جمله، داشتن روابط جنسي به‌طور متعارف است و لذا هر يك از زوجين كه از انجام آن امتناع نمايد برخلاف وظیفه‌ی «حسن معاشرت» رفتار کرده است. (احمدیه، 1390، 214)
در كنار اين ضمانت اجراها، می‌توان به ماده 1 قانون مسئولیت مدنی اشاره نمود47. با توجه به این ماده، درصورتی‌که هر یک از زوجین به دیگری خسارتی وارد نماید واردکننده زیان باید آن را جبران کند. ازآنجایی‌که در قوانین دیگر ازجمله قانون مدنی ضمانت اجرای دقیقی برای حقوق غیرمالی زوجه در نظر گرفته نشده است این ماده می‌تواند ضمانت اجرایی برای حقوق زوجه خصوصاً حقوق غیرمالی او محسوب گردد. خسارت‌های معنوی‌ای که زوج بر زوجه ممکن است وارد نماید چه‌بسا به‌مراتب شدیدتر و غیرقابل‌تحمل‌تر از خسارت مادی باشد این آسیب حتی گاه نمود بیرونی نیز دارد. دکتر ناصر کاتوزیان در این زمینه می‌نویسد: «خسارت واقعي عبارت از شكست روحي و صدمه‌های عاطفي است كه عدالت نمی‌تواند از آن چشم بپوشد ». (کاتوزیان، 1388، 142) بر اين اساس است كه ديدگاه ضرورت جبران خسارات معنوي در اين رابطه بيشتر از ضرورت جبران خسارات مادي احساس می‌شود هرچند قانون مدني تا حدودی به آن اشاره نموده است؛ اما باوجود ماده 1 قانون مسئولیت مدنی، شكي در امكان جبران خسارت در حقوق غیرمالی زوجه ازجمله حق مواقعه و حق قسم باقی نمی‌گذارد.
5-3-2 ضمان ناشی از سوء استفاده از حق قسم و حق مواقعه
جبران خسارت ناروا در همه نظامهای حقوقی مورد توجه بوده و هست و چنانچه خسارتی بدون مجوز قانونی و به صورت ناروا به کسی وارد شود، موجب مسئولیت مدنی است. هر گونه حق شناخته شده و مورد حمایت قانونی تا زمانی می‌تواند موضوع این امر قرار گیرد که از آن سوء استفاده نشود؛ بنابراین هر گونه خسارت ناشی از سوء استفاده از حقوق، از باب تسبیب و مقررات مربوط به مسؤولیت مدنی و نیز قواعدی مانند لاضرر و… موجب مسئولیت عامل ورود آن خسارت می‌باشد.
ازجمله حقوقی که زوجه ممکن است از آنها سوء استفاده نماید، حق قسم و حق مواقعه است و هر گونه سوء استفاده از این حقوق از مصادیق سوء معاشرت می‌باشد و از آنجایی که قران مجید در روابط زوجین حکم به معاشرت به معروف داده است و این تعبیر قرآنی در مادۀ 1103 قانون مدنی به حسن معاشرت انعکاس یافته است48؛ بنابراین هرگونه خسارت ناشی از سوء معاشرت از جمله سوء استفاده از حق قسم و حق مواقعه تنها با تکیه بر قواعد عام مسئولیت مدنی قابل جبران می‌باشد و واردکننده زیان، به موجب قواعد مسؤولیت مدنی، مسئول جبران خساراتی است که وارد نموده است. همانطوری که اشاره شد، حق قسم و مواقعه تابع عرف و عادت و مقتضیات زمان و مکان است. مثلاً ممکن است زوج شب نگهبان باشد و زوجه اصرار بر ادای حق قسم و حق مواقعه در شب بنماید که در واقع با این کارش از حقوقش سوء استفاده می نمایدو خسارتی از این طریق به زوج وارد شود.
بنابراین با استنباط از مواد 1 و2 قانون مسئولیت مدنی اگر زوجه با سوء استفاده از حق قسم و حق مواقعه موجب خسارتی اعم از مادی یا معنوی بر زوج گردد(مثلا با توجه به مثالی که بیان آن گذشت زوج کارش را از دست بدهد) باید جبران خسارت نماید و دادگاه میزان زیان و طریقه و کیفیّت جبران آن را با توجّه به اوضاع و احوال قضییه تعیین خواهد کرد. مثلاً ممکن است دادگاه زوجه را مجبور به دلداری زوج یا اینکه او را مجبور به پرداخت مبلغی پول و…کند.
6 فصل ششم: حقوق مشترک زوجین و ضمان ناشی از نقص و سوء استفاده از آن
حقوق مشترک زوجین و ضمان ناشی از نقض و سوء استفاده از آن
