
تنوع فرهنگی و به وجود آوردن رفتارهای فرهنگی غیر مناسب در جامعه دارد، باید بسیار توجه کرد و میتوان گفت این حوزه از لحاظ فرهنگی، هم پتانسیلی بسیار قدرتمند دارد که بشود از آن برای پیشبرد فرهنگ استفاده کرد، و هم حوزهای خطرناک است که فرهنگ را تخریب میکند.
گردشگری تعاملاتی بین جامعه میزبان و میهمان پدید میآورد که پیامد طبیعی آن بروز تغییر و تحول در کیفیت و سطح زندگی، کار، الگوهای فرهنگی- رفتاری و نظام ارزشی، زبان، روابط خانوادگی، نگرشها، آداب و سنن، ساختار جامعه و بهطورکلی تأثیر بر فرهنگ ساکنان محلی و یا گردشگران است.
نکته مهم در بررسی اثرات گردشگری توجه به تمام متغیرها و عواملی چون نوع گردشگر، میزان و تفاوت کمی جمعیت میزبان و گردشگر، نگرشهای گردشگران و میزبانان نسبت به یکدیگر، نوع تعامل بین گردشگران و میزبان، تفاوت فرهنگی بین توریست و میزبان، بافت فرهنگی و اجتماعی دو طرف، موقعیت اقتصادی نسبی میزبان و میهمان، نوع سوژه موردعلاقه گردشگران، میزان ماندگاری در محل و … میباشد که میزان و کیفیت اثرگذاری را مشخص میکند.
2-4-3-عوامل تاریخی و سیاسی
تاريخ و تمدن بشريت همواره موردتوجه باستان شناسان و افراد علاقهمند به اینگونه مسائل است. آثار بهجامانده از شکلگیری تمدن ساليانه سبب جذب خيل عظيمي از گردشگران به مقاصد گردشگري میشود. بهخصوص كشورهايي كه داراي تمدني باسابقهی غني تاريخي میباشند، پتانسيل بالايي در جذب گردشگران بینالمللی دارند.
اماكن مقدسه و مذهبي نيز از ديرباز هدف بسياري از گردشگران بودهاند. بهطوریکه حتي در تاریخچهی صنعت گردشگري از اين اماكن بهعنوان اولين مقاصد گردشگري در تاريخ ياد میشود. اینها همه و همه تمدن يك كشور را نشان میدهند و میتوانند منبعي عظيم براي جذب گردشگران خارجي باشند.
كشورهايي كه براي مقصد گردشگران انتخاب میشود، داراي شرايط سياسي مختص به خود هستند. یافتهها و تحقيقات پيشين نشان میدهد كه اين شرايط نقشي بسیار مهم در جذب گردشگران بینالمللی دارد. تصوير مقصد گردشگري و نقش آن در جذب گردشگران خارجي بسيار موردتوجه است. فاكِي و كروپلون استنباط گردشگر را از نظر يك مقصد گردشگري بهعنوان ادراك و يا برداشت او از آن محل تعريف میکنند.
بعضي از ديگر محققان وجه استنباط شده را “تصويري ذهني از آن مقصد گردشگري” میدانند. تحقيقات زيادي در مورد عوامل مؤثر بر تصوير گردشگران انجام شده است. سونمِز از جمله افرادي است كه در اين زمينه كار كرده است و نوشتههایش مرجع استفادهی بيشتر پژوهشها شده است. بنا به تحقيقات صديقي و تئوچاروس خشونتهای ناشي از حملات تروريستي و ناآرامیهای داخلي، در هر شكل براي تصوير مقصد زیانبار است و درنتیجه در جريان مسافرتها به آن مقصد تأثير منفي دارد. اين نوشتهها ثابت میکنند كه گردشگران در كنار توجه به جاذبههای گردشگري،كشورهاي امنتر را براي مسافرت انتخاب میکنند .
ديدگاه ديگري نيز در مورد تأثير عوامل كلان سياسي بر بخش گردشگري وجود دارد كه تأثير غيرمستقيم ناآرامیهای داخلي را بر بخش گردشگري بررسي میکند. در اين ديدگاه به اثر عوامل سياسي بر رشد اقتصادي و نيز توسعهی زیرساختها توجه میشود. از جمله اين تحقيقات میتوان به نوشتههای ، ايشام و ماريا اشاره كرد. ماورو ، كناك و همكاران ،علي ، نيوتن و گاندر در تحقيقاتشان دموكراسي و آزادیهای اقتصادي را براي رشد مهم دانستهاند و از آنها بهعنوان يكي از وسیلههای افزايش رشد اقتصادي یادکردهاند. همچنين كناك و كيپر به اين نتيجه رسیدهاند كه تأثير حقوق مالكيت (بهعنوان يكي از عوامل تعیینکننده آزادي اقتصادي) بر سرمایهگذاری و رشد، از تأثير ناآرامیهای سياسي بيشتر است.
برگرن بيان میدارد كه منافع آزادي اقتصادي براي رشد و درنتیجه توسعه زیرساختهای بخش گردشگري قابلتوجه است. بنابراين عوامل سياسي تأثيرگذار در جذب گردشگران را میتوان نام برد: ثبات سياسي كشور، حملات تروريستي،آزادیهای مدني، تجاري و اقتصادي و کشمکشهای كشور با دنياي خارج(اکبری و ابونوری، 1391).
2-4-4-عوامل اقتصادی
با توجه به نوشتههای پيشين عوامل اقتصادي مؤثر بر گردشگري را میتوان در دو مبحث موردبررسی قرار داد: تابع تقاضاي گردشگري و ساير عوامل. از اواخر دهه 60 تحقيقات گستردهای در مورد تابع تقاضا انجام شده است. غفارزاده در مقالهای تحت عنوان “بررسي ادبيات تابع تقاضاي گردشگري ورودي به ايران” نتايج اين مطالعات را بهطور خلاصه نشان میدهد و عواملي را كه تقاضاي گردشگري را تحت تأثير قرار میدهند به سه دسته تقسيم میکند(غفارزاده، 1388:2):
الف – عوامل برونزا
ب- عوامل اجتماعي- روانشناختی
ج- عوامل اقتصادي
عوامل برونزای تقاضاي گردشگري معمولاً به روند ادوار تجاري، پيشرفت در استفاده از فناوري، تغييرات در محل بازار، رشد اقتصادي، ویژگیهای سياسي و اجتماعي مقصدها و توانايي بهرهبرداری از منابع عرضه مربوط میشوند.
عوامل اجتماعي- روانشناختی بهآسانی قابل اندازهگیری نيست و بهآسانی نمیتوان آنها را در مدلهای اقتصادي تقاضا قرار داد. عوامل اقتصادي تقاضاي گردشگري بهآسانی قابل اندازهگیریاند و معمولاً در مطالعات تقاضاي گردشگري استفاده میشوند.
بنابراين با توجه به نوشتههای پيشين میتوان ویژگیهای اقتصادي مؤثر بر گردشگري بینالمللی مربوط به كشور گردشگرپذير را از اين نظريه استخراج نمود. سطح عمومي قیمتها در كشور مقصد، ميزان رقابت در عرضه، كيفيت محصول گردشگري و مقررات اقتصادي.
در كنار عوامل اشارهشده كه بيشترشان در تخمين تابع تقاضا مشخص میشوند، عوامل ديگري نيز وجود دارند كه بنا به تحقيقات گذشته در جذب گردشگر خارجي مؤثرند. استفانوس و ندلا در تحقيقي تحت عنوان ” عوامل اقتصادي مؤثر بر بازاريابي گردشگري در يونان” به عوامل جديد اقتصادي نيز اشاره میکنند. از جمله آنها میتوان به اين موارد اشاره كرد: وضعيت اقتصادي كشور مقصد و ساختار بودجه كشور مقصد.
متغيرهاي برونزای اقتصادي شامل شاخصهایی از قبيل سطح قیمتها، نرخ تورم، توليد ناخالص داخلي سرانه، رشد ساليانه توليد ناخالص داخلي، شاخص توسعهی انساني، درجهی توسعهیافتگی كشور، حقوق مالكيت و غيره.
بحث تواناییهای يك مقصد در سرویسدهی مناسب به گردشگران جزو مباحث بعد از تصمیمگیری گردشگر جهت سفر به آن مقصد، محسوب میشود. درواقع كيفيت و کمیت خدمات ارائهشده به گردشگران سرنوشت سفرهاي بعدي آنها و نيز گردشگران آتي را رقم میزند. توجه به اين مسئله و سرمایهگذاری در اين مورد راه را براي جذب بيشتر گردشگر باز میکند.
زيرساخت يك ساختار سازماني و فيزيكي اساسي است كه براي ادارهی يك جامعه يا تشكيلات موردنیاز است (ديكشنري آنلاين آكسفورد).بهعبارتدیگر زیرساختها، خدمات يا قابلیتهای ضروري براي كاركرد يك اقتصاد هستند .
اهميت زیرساختها در صنعت گردشگري به اندازهای است كه گاهي آن را در رتبههای اول اهميت از لحاظ جذب گردشگر قرار دادهاند. اين مسئله را نادرپور بهطور مبسوط در مطالعهای تطبيقي در مورد جاذبههای گردشگري ايران و استراليا بيان میدارد: “صنعت گردشگري تلفيقي از فعالیتها، خدمات و صنايع مختلف میباشد و به دو دسته كلي؛ منابع جهانگردي و زیرساختها تقسيم میشود”.
زیرساختها دربرگیرندهی تمامي ساختوسازهای زيربنايي و روبنايي يك كشور محسوب میشوند و بهطور عمده شامل سیستمهای ارتباطی، سیستمهای بهداشتي، حملونقل هوايي، زميني، زيرزميني، دريايي و اجزاي آن، هتلها، اقامتگاهها، كمپينگ ها، رستورانها، کارخانههای تهيه غذا و نوشیدنیهای سالم ، مراكز خريد (بازارهاي سنتي و مدرن)، مراكز تفريحي (سالم و ناسالم) و غيره میباشند. البته اهميت ويژه بخش حملونقل به حدي است كه به اعتقاد بعضي كارشناسان خود میتواند بهصورت مجزا بهعنوان يكي از اركان اصلي جهانگردي مطرح شود.
2-4-5-عوامل فضایی-کالبدی
ژان باستیه و برناردز فضاي شهر را اینچنین تعریف میکنند ” فضایی ایست تاریخی با تمام گذشتهای که آثاري را از خود به جاي گذاشته : نشانههای باستانشناسانه ، مرزبندي اراضی ، مسیر راهها ، سازماندهی فضا ، یادمانها و نقاط نمادین تا خاطرات جمعی ، سنتها و پندارها ، تمام این میراث با وجود غیرفعال بودنش مولد نیروي پایدار است و نقش اساسی بازي میکند.توسعۀ توریسم در شهرها میتواند منافع زیر را در بر داشته باشد:
توسعۀ زیرساختها، حملونقل، انرژي و ارتباطات؛
فراهم آوردن زمینۀ مناسب براي توسعه و حمایت از صنایع؛
جذب سرمایههای داخلی و خارجی بهصورت مستقیم و غیرمستقیم؛
هموارسازي بستر مناسب براي افزایش درآمد ملی، توسعۀ فرصتهای شغلی و ایجاد تحول مثبت در سایر بخشهای اقتصادي؛
بهبود استانداردهاي زندگی (تقوایی و مبارکی،1388 3:)
از مهمترین عوامل فضایی- کالبدي که بر جذب و توسعه گردشگري مؤثرند ، موارد زیر را میتوان نام برد:
استفاده بهینه از منابع طبیعی: استفاده از فضاهاي طبیعی نظیر جنگلها، چشمهسارها و مناظر زیبا بهمنظور افزایش پایداري این منابع
توزیع متعادل امکانات و تسهیلات در فضاي شهري: ساخت مکانهای تفریحی و اقامتگاهها در اطراف بناهاي تاریخی و نواحی خوش آبوهوا، بهبود وضعیت هتلها و رستورانها براي اقامت، سینماها ،نمایشگاهها ،زمینهای ورزشی و نظایر آن براي تأمین اوقات فراغت و ایجاد بازار و بازارچههای ویژه صنایعدستی براي عرضه تولیدات محلی
عمران و آبادي شهرها:توزیع سیستمهای حملونقل براساس شرایط شهر،چیدمان سیستمهای حملونقل که شامل امکانات متحرك و ثابت(مانند مراکز و توقفگاهها،پایانهها،پارکینگها و…)هستند،کفسازی معابر ، تأمین مبلمان شهري ،تنوع کاربریها و توزیع متعادل آنها
ابزار تبلیغاتی در سطح شهرها: طراحی و چاپ پوسترها براي معرفی جاذبههای گردشگري در درون و بیرون شهر،طراحی مسیرهاي منتهی به آثار تاریخی و جاذبههای طبیعی بهصورت خاص بهمنظور تشخیص و تمیز آن،تهیه نقشههایی بهمنظور معرفی آثار گردشگري و مسیرهاي منتهی به آنها
زیباسازي سیماي شهر: تجهیز بدنهها ،ایجاد نظم و سازگاري بین نماها(نماي ساختمانها و جدارهها ) با تاریخ و فرهنگ آن شهر،قرار دادن المانها و مجسمههایی مطابق با تاریخ شهر،ایجاد فضاهاي شهري براي به نمایش گذاشتن آثار هنري و انجام فعالیتهای خاص جهت جذب جمعیت
2-5-اشکال توریسم
باید توجه داشته باشیم که گردشگری با انگیزههای متفاوتی چون استراحتی ، تفریحی و تفرجی ، ورزشی، تجاری و فرهنگی با گذران اوقات فراغت انجام میگردد در آن شخص گردشگر در مقصد، اشتغال یا اقامت دائم ندارد میتوان برای آن معیارهایی را در نظر گرفت با توجه به طول مدت مسافرت ،نوع تأسیسات به خدمت گرفتهشده ،فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت و همچنین انگیزههای گوناگون موجب پیدایش یک جریان توریستی میشوند،که میتوان اشکال مختلفی از گردشگری را از یکدیگر تمیز داد. انواع گردشگری به شرح زیر است:
1-معیار زمان : فعالیتهای گردشگری به شکل کوتاهمدت (کمتر از یک روز) و میانمدت (یک تا سه روز) و درازمدت (بیشتر از سه روز)از یکدیگر تفکیک میگردند.
2- معیار مکان : گردشگری را میتوان بهصورت فعالیتهای گردشگری در حوزه نزدیک ،حوزه میانی و حوزه خارج دوره تقسیم کرد.
3-معیار انگیزه: بر اساس معیار گردشگری به انگیزههای استراحتی،تفریحی،درمانی،فرهنگی،اقتصادی ، ورزشی و…..از یکدیگر تفکیک کرد.
4-معیار فصل: موسم گردشگری را میتوان بر اساس تقاضاهای سفر در فصلهای خاص طبقهبندی نمود.
5- معیار شکل و سازماندهی سفر: گردشگری رامی توان بر اساس شکل آن به صورت گروهی، خانوادگی و…….که ترکیب گردشگری را شامل میشود، تقسیمبندی نمود.
6-معیار وسیله نقلیه: وسیله نقلیه مورداستفاده بر اساس انواع آن طبقهبندی میگردد میتوان ضابطه تعریف گردشگری قرار گیرد.
7- معیار نوع و محل اقامت: که گردشگری را بر اساس نحوه اقامت آنها در هتل،مسافرخانهها،خانههای
