مشخص شده است و تعهداتی که دانشگاه در قرارداد به عهده گرفته است به همان میزان تعهد دارد. در مورد زمان قرارداد نیز این موضوع حائز اهمیت است که قرارداد در چه زمانی منعقد می شود. ممکن است قرارداد در زمانی منعقد شود که قسمت اعظمی از کار انجام شده است و دانشگاه برای درصد باقیمانده ملزم به ارائه امکانات و تجهیزات لازم برای انجام بقیه کار مربوط به اثر است، در حالی که اگر قرارداد در زمانی منعقد شده باشد که هنوز هیچ کاری برای ایجاد اثر صورت نگرفته است، دانشگاه ملزم به ارائه امکانات و حمایت‌های لازم در حدود معهود در قرارداد است.
3-1-3. تحصیل حمایت قانونی لازم برای حمایت از حقوق مالکیت فکری اثر پدیدآمده
این یک امر بدیهی است که حفاظت از حقوق هر اثری بر عهده شخصی است که از آن منتفع می‌شود. شخصی که نفعی در وجود یا عدم وجود آن ندارد، عقلا دلیلی در تقبل هزینه‌های مربوط به اثر ندارد. به همین جهت تقبل هزینه‌های مربوط به آثار دانشگاهی بر عهده شخصی است که از آن منتفع می شود. از اینرو در مواردی که دانشگاه طبق قانون یا قرارداد خود را صاحب اثر می شناسد، بر عهده اوست اقدامات قانونی برای حفظ حقوق مربوط به اثر را متحمل شود. در ماده 3 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال 1386 ایران آمده است:« گواهینامه اختراع سندی است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر می‌کند و دارنده آن می تواند از حقوق انحصاری بهره مند شود.» بخش ب ماده 6 همین قانون اعلام می‌دارد:« در مواقعی که متقاضی شخص مخترع نیست، مدرک دال بر سمت قانونی وی همراه اظهارنامه تحویل گردد.» در این قانون به صورت تلویحی شخصی که به عنوان مخترع در ورقه اختراع شناخته می‌شود و می تواند از حقوق مالکانه اثر بهره‌برداری کند مکلف به ثبت اثر است. البته شخصی نیز که اختراع را پدید آورده است باید وظایفی را که در این زمینه دارد، انجام دهد که ما در سطور بعدی به این موضوع خواهیم پرداخت.
نباید از نظر دور داشت انجام اقدامات قانونی برای حمایت از حقوق مالکیت فکری اثر پدیدآمده همیشه برعهده دانشگاه نیست. بلکه انجام این مسئولیت بستگی به معیارهای خاصی دارد که در صورت وجود این معیارها این مسئولیت را برای دانشگاه به وجود می آورد. برخی از این معیارها که دانشگاه کالیفرنیای جنوبی60 در تصمیم‌گیری از حمایت یا عدم حمایت از یک اثر و انجام این اقدامات ارائه کرده است و به نظر در دیگر دانشگاه‌ها قابل اعمال به نظر می‌رسد، عبارتند از:
«- آیا دانشگاه در اثر پدیدآمده مالکیت دارد و اگر دارد به چه میزان است؛
– آیا پدیدآورنده به طور کامل اثر را برای دفتر انتقال فنآوری افشا کرده است؛
– آیا در مورد اثر، تعارض منافع و یا تعارض تعهداتی وجود داشته و اگر اینگونه بوده است آیا این تعارض منافع و یا تعارض تعهدات، مدیریت یا حل شده است یا خیر؛
– آیا تحقیقات مداوم در دانشگاه کالیفرنیا شبیه یا مرتبط با حوزه‌هایی همچون مالکیت فکری ادامه دارد؛
– آیا دانشگاه اجازه داشته که تحت قراردادهای حمایتی از صنعت کار کند»[62،ص9].
البته در این زمینه معیارهای دیگری نیز مربوط به جنبه‌های بازاریابی محصول وجود دارد که در خط‌مشی‌های حقوق مالکیت فکری دیگر از جمله دانشگاه ساسکس61 وجود دارد. این معیار که منافع آتی دانشگاه را در این زمینه تامین می‌کند، توان بالقوه اثر در تجاری سازی اثر است. به این معنا که آیا اثر در صورت ثبت شدن و صرف هزینه‌های گزافی که برای ثبت اثر معمولا در کشورهایی مثل آمریکا باید پرداخت شود توان بازگرداندن هزینه‌های پرداختی را دارد؛ همچنین علاوه بر این هزینه‌ها، منفعتی نیز از این جهت نصیب دانشگاه نماید[63،ص4].
3-1-4. تسهیل انتقال تکنولوژی از دانشگاه به جامعه و صنعت
چهارمین وظیفه‌ای که دانشگاه در مورد آثاری که در دانشگاه پدید می‌آید، دارد، تسهیل روند انتقال تکنولوژی پدیدآمده از دانشگاه به منظور رفاه جامعه به بخش صنعت است. در واقع یکی از اهداف اصلی پژوهش و تحقیق در دانشگاه همان‌گونه که در قوانین و آیین‌نامه‌های مختلف حقوق مالکیت فکری دانشگاه‌های مختلف دنیا مورد تاکید قرار گرفته است، کمک به پیشرفت صنعتی و توسعه رفاه اجتماعی است. به عنوان مثال دانشگاه “مِین سیستم “62 در تعریف قسمتی از اهداف خط‌مشی حقوق مالکیت فکری خود می‌گوید:« هدف از این خط‌مشی فراهم آوردن انگیزه و حمایت لازم برای ترغیب اکتشاف و توسعه دانش جدید و کاربرد و انتقال آن در جهت منافع عمومی است»[64،ص1]. به همین نحو در خط‌مشی حقوق مالکیت فکری دانشگاه “ورمونت”63 نیز در بخش اهداف و بیان ماموریت‌های دانشگاه در بند 1.1.1 اعلام می کند:« ماموریت دانشگاه ورمونت، خلق، تفسیر و تسهیم دانش به منظور آماده کردن دانشجویان دانشگاه ورمونت به عنوان دانشجویانی تولیدکننده، مسئول و خلاق و همینطور ارتقاء کاربرد دانش مرتبط به نفع ایالت ورمونت و به نفع جامعه در نگاه کلی می‌باشد»[65]. باز به همین نحو در خط مشی حقوق مالکیت فکری دانشگاه “جان هاپکینز64” آمده است:« دانشگاه جان‌هاپکینز برای حمایت از دانشگاهیان و مستخدمانش در تضمین توسعه تجاری موضوعات فکری و دیگر مالکیت‌ها که در نتیجه تحقیقاتش پدید آمده است، تلاش می کند به نحوی که منافع این تحقیقات، جامعه را به بهترین فرصت‌ها برساند. این موضوع با ماموریت دانشگاه، در توسعه دانش جدید و تسهیل کاربرد عملی چنین دانشی در جهت منافع عموم قابل انطباق است»[66].
اما دانشگاه این مسئولیت را با چه ابزاری باید انجام بدهد و چگونه می توان به این هدف رسید؟ اخیرأ در دانشگاه‌های دنیا دفاتری با عنوان دفتر انتقال فناوری یا دفتر مالکیت فکری و یا دفاتری با عنوان دفتر صدور اجازه بهره‌برداری از فنآوری وجود دارد که این مسئولیت را انجام می‌دهند. در واقع بسیاری موضوعات و مسائل مربوط به حقوق مالکیت فکری در ادارات حقوق مالکیت فکری این دانشگاه‌ها بررسی می شود. به عنوان مثال در خط مشی حقوق مالکیت فکری دانشگاه کالیفرنیای جنوبی آمریکا در بخش 3 در ذیل عنوان مدیریت خط‌مشی آمده است:« این بخش فرآیندی را توصیف می‌کند که به واسطه آن اعضای هیئت علمی، کارکنان، دانشجویان و دیگران می‌توانند از مالکیت فکری که در این خط‌مشی آمده است، حمایت کنند. این امر به عنوان یک راهنما در نظر گرفته شده است تا اینکه اعضای جامعه دانشگاهی به صورت کلی از اینکه چه تصمیمی در مورد حمایت از مالکیت فکری در نظر گرفته شده است، مطلع باشند… دانشگاه مالک حقوق مالکیت فکری آثار را تعیین خواهد کرد و مجوز بهره‌برداری از فنآوری، تجاری سازی یا دیگر جنبه‌های انتقال مالکیت فکری دانشگاه کالیفرنیای جنوبی را تسهیل خواهد کرد… اداره انتقال فناوری65(OTL) برای مثال اختراع را ارزیابی و ارزش تجاری آن را تعیین خواهد کرد، گزارش‌های اختراع را مدیریت می‌کند، برای آثار واجد مالکیت فکری تولید شده در دانشگاه حمایت حق اختراع و حمایت کپی‌رایتی تحصیل خواهد کرد و در مورد قراردادهای مجوز بهره‌برداری مذاکره خواهد کرد، مالکیت نتایج ملموس تحقیقات را منتقل خواهد کرد، قراردادهای محرمانه را منعقد خواهد کرد و دیگر قراردادهای توزیع تکنولوژی را منعقد خواهد کرد. اداره خدمات صدور مجوز بهره‌برداری و علائم تجاری66(TLSO) همچنین در سرویس‌دهی به منظور شفاف‌سازی، ثبت، حمایت و اجرای علائم دانشگاه، مذاکره قراردادهای مجوز بهره‌برداری و قراردادهای ارتقاء و مشاوره مسائل علائم تجاری کمک خواهد کرد. اداره صدور مجوز بهره‌برداری از فناوری و اداره خدمات مجوز بهره‌برداری و علائم تجاری با اداره مشاوره کل به منظور تضمین اینکه قراردادی که به واسطه دانشگاه اجرا می‌شود از لحاظ قانونی مورد قبول است، کار می کند…»
همان‌گونه که در آیین‌نامه حقوق مالکیت فکری این دانشگاه آمده است تمام مسائل مربوط به مالکیت فکری در این دانشگاه، در این دو اداره مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و مدیریت می‌شود. در ایران متاسفانه در دانشگاه‌ها چنین دفاتری در دانشگاه دیده نمی‌شود. البته در چند دانشگاه معدود کشور دفاتر مالکیت فکری، مدتی است که ایجاد شده‌اند، اما به دلیل فقدان متخصص در این زمینه این دفاتر نیز نمی‌توانند وظیفه خود را به خوبی انجام دهند.
3-1-5. تاسیس دفتر مالکیت فکری67 یا انتقال فناوری68
مدیریت مسائل مربوط به حقوق دارایی‌های فکری و آفرینش‌های غیرملموسی که در دانشگاه پدید می‌آید، خصوصا با توجه به رسالت دانشگاه که مسئولیت تولید و توسعه علم و دانش را درجهت عرضه به صنعت به منظور رفاه جامعه و توسعه صنعتی بر عهده دارد، از موضوعات با اهمیتی است که وجود تشکیلات و نظام خاص و مجزایی در دانشگاه می‌طلبد. به همین خاطر تاسیس دفاتر مالکیت فکری یا انتقال فناوری از اقدامات اولیه و نخستین هر دانشگاهی است. « دفتر انتقال فناوری حوزه، واحد یا بخشی است که وظیفه حمایت و تجاری سازی اختراعات و آفرینش‌های فکری را دارد…. البته مفهوم انتقال فناوری، مفهوم نسبتا جدیدی است که حتی دانشگاه های تحقیقاتی سطح بالا مانند موسسه تکنولوژی کالیفرنیا در سال 1995 تنها دپارتمان خاصی را برای انتقال فناوری تاسیس کرد»[67،ص22].
وظایف دفتر انتقال فناوری، ثبت تمام انواع برخوردار از حقوق مالکیت فکری، مذاکره و تنظیم قراردادهای لیسانس است[67،ص20].
همچنین دفتر انتقال فناوری، مسئولیت مدیریت موضوعات مربوط به حقوق مالکیت فکری دانشگاه را از طریق قراردادهای زیر بر عهده دارد:
1. قراردادهای مشارکت
2. قراردادهای عدم افشاء
3. قراردادهای افشاء سری(مثلا قراردادی که طی آن اثر تنها برای مقام یا اداره ذیربط در دانشگاه فاش شود)
4. هر قرارداد دیگری که دفتر انتقال فناوری دانشگاه ضروری بداند[67،ص21].
از دیگر وظایف دفتر انتقال تکنولوژی می‌توان به:
– تنظیم و حمایت از قراردادهای حق مولف و حق اختراع
– تعیین اینکه آیا اثر پدیدآمده قابلیت اینکه حق مولف یا حق اختراع به آن تعلق بگیرد، دارد یا خیر( که شامل دریافت افشای اختراع، به عهده گرفتن جستجو در گواهینامه‌های ثبت اختراع و کامل کردن اظهارنامه‌های ثبت اختراع و حق مولف)؛
– ارزش‌یابی قدرت تجاری اختراع؛
– تحصیل حمایت مناسب برای اختراع؛
– پیدا کردن شریک تجاری مناسب؛ و
– مذاکره و مدیریت قراردادهای لیسانس اشاره کرد[67،ص23].
3-1-6. حل و فصل اختلافات69
موضوعات مربوط به قراردادهای همکاری بین دانشگاه و پدیدآورنده، قراردادهای تحقیقاتی، تفسیر آیین‌نامه‌های دانشگاهی، درصد سهمی که به پدیدآورنده و یا دانشگاه تعلق می‌گیرد، تفسیرهای شخصی از قرارداد و دیگر مسائل در این زمینه مشکلاتی را پدید می‌آورد که در زمان انعقاد قرارداد یا لحظه تدوین آیین‌نامه‌های مربوط به حقوق مالکیت فکری، خارج از توان پیش‌بینی دانشگاه و پدیدآورنده است. به همین دلیل دانشگاه‌ها معمولا برای حل اختلافاتی که در زمان نوشتن قرارداد قابل پیش‌بینی نیستند و ممکن است بعد از قرارداد و در جریان انجام پروژه و یا انجام وظایف و یا تعلق حقوقی که از اثر ناشی می شود، بروز کند، در هر قرارداد به صورت جداگانه و یا در آیین‌نامه‌های مربوط به حقوق مالکیت فکری مربوطه، بندی را به عنوان حل و فصل اختلافات مشخص کنند که در صورت بروز چنین اختلافاتی به منظور رفع اختلاف به آن مراجعه کنند. البته «اگر اختلافی یا موضوعی در زمینه مالکیت فکری و یا حقوق مربوط به مالکیت مشترک بروز کرد، باید سعی کرد که این موضوع به صورت مسالمت آمیز در مورد هر اختلافی حل شود. اما اگر اختلاف دوستانه و مسالمت آمیز حل نشد باید به راه‌حل‌های دیگری که در این زمینه وجود دارد، رجوع شود»[68،ص17]. تعارض در زمینه حقوق مالکیت فکری آثار دانشگاهی در دو زمینه امکان بروز دارد. نخست در زمینه تعارض منافع70 و دوم در زمینه تعارض تعهدات71.
الف. تعارض منافع- تعارض منافع زمانی رخ می‌دهد که دو هدف یا بیشتر که از توان رقابت با یکدیگر برخوردارند، در یک زمان قابل تحصیل نباشند. تبادل تولید بین موسسات تحقیق و توسعه72، اعضای هیئت علمی یا دیگر مستخدمان و
