خوش‌بین خوش‌نظر و محمد علی رجبی ، کتاب ماه هنر، شمارۀ 127، فروردین 1388، تهران.
در این مقاله، ابتدا آرای ابن عربی و مولوی دربارۀ وحدت وجود و تأثیر آن در ساحت معماری مورد توجه قرار گرفته و سپس به عنصر نور به عنوان نمادی از وجود خداوند که در معماری اسلامی همواره حضوری ذاتی دارد، پرداخته شده است. بخش بعدی مقاله به آرای حکمای اسلامی درباره‌ی نور و رنگ و تأثیر شگفتی که این آرا در حوزه‌ی نگارگری و معماری از خود به جا گذاشته‌اند، اشاره می‌کند و ارتباط حالات روحی عارف با نورهای رنگی را مورد تحلیل قرار می‌دهد. در انتها نیز به نقش نور و رنگ در نگارگری ایرانی که همواره جایگاه تجلی فرهنگ ایرانی اسلامی بوده است، پرداخته شده است.
این مقاله در بخش نور و رنگ از منظر حکمای اسلامی، به صورت مختصر تعاریفی از نور و رنگ مبنی بر دیدگاه سهروردی، نجم‌الدین کبری و نجم رازی ارائه داده است که در پژوهش فوق، با توجه به منابع دیگر بسط داده شده و در تحلیل آثار از دید عرفانیِ این حکما، استفاده می‌شود. در بخش بعدی، نویسندگان مقاله، خلاصه‌ای از مفاهیم نور و رنگ در نگارگری را بیان کرده‌اند. این پژوهش، برای درک بهتر از این مفاهیمِ نور و رنگ، به صورت گسترده بدان پرداخته و در اندیشۀ موّحدانه هنرمند ایرانی، نور را برگرفته از ذات الهی و رنگ را مجرّد و مستقل، ذکر می‌کند.
2) مقالۀ “حکمت نوری سهروردی و تأثیرات آن بر نگارگری ایرانی”، نوشته‌ی سید رحیم خوش‌بین خوش‌نظر و محمدعلی رجبی، کتاب ماه هنر، شمارۀ 117، خرداد 1387، تهران.
هدف اصلی این مقاله تأثیر حکمت نوری شیخ شهاب‌الدین سهروردی بر نگارگری ایرانی اسلامی است. این مقاله، ابتدا دو واژه‌ی خورشید و آتش که نمادهای نور در سنت اشراقی محسوب می‌شوند، و در نگارگری کاربرد زیادی داشته‌اند، مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین تلاش شده تا معنای فرّ یا نور ملکوتی که در حکمت اشراقی سهروردی اهمیت زیادی داشته و در هنر به شکل هاله‌ای نورانی، تصویر شده است، تبیین و عالم مثال، و نور و ظلمت که از منظر سهروردی دو نماد هستند، بررسی شود. بخش پایانی مقاله نیز، به مفهوم و حضور نور در آثار نگارگری و آشنایی نگارگران با حکمت اشراقی، پرداخته است.
این مقاله، در بخش نور از منظر سهروردی، مبحثی از نور و مراتب آن را در اندیشۀ شیخ شهاب‌الدین سهروردی بیان کرده است. اما پژوهش حاضر به متن مقاله بسنده نکرده و با رجوع به منابع ذکر شده در مقاله، مبحث نور، و همچنین رنگ را، در مکتب اشراق را گسترش می‌دهد. در بخش پایانی، مقاله اثبات کرده است که نگارگران ایرانی دارای دیدگاه اشراقی هستند. در ادامۀ این مبحث، مقاله علاوه بر این دیدگاه اشراقیِ نگارگر، تفکّر اسلامی را مطّرح می‌کند و تأثیر این اندیشۀ عرفانی و معنوی را در تحلیل آثار نگارگران، مورد استفاده قرار می‌دهد.
3) مقالۀ “تصویر یک جهان یا بحثی درباره هنر ایران “، تألیف داریوش شایگان ، فصل‌نامه هنر، شمارۀ 57، 1382، تهران.
این مقاله، ابتدا به صورت ازلی آفرینش، در هنرهای سنتی ایران اشاره دارد و در ادامه، عالم مثال را که معنای صورت ازلی است توضیح داده و در هنر سنتی ایران به آن پرداخته است. در انتها، تماس ایران با غرب را بررسی کرده است.
مقاله در بخش اول به صورت ازلی و عالم مثال می‌پردازد و پژوهش حاضر، از این مطالب برای درک اندیشه و بینشِ نگارگر ایرانی بهره می‌گیرد. زیرا نگارگر ایرانی در تلاش است که در آثارش به این صُور مثالی و درک حقایق ازلی دست پیدا کند. همچنین این مقاله، به تفکّر غربی و بازتاب تفکّر تعقلی غرب در ایران می‌پردازد و نویسنده نظریاتی در این مورد ارائه می‌دهد که می‌تواند مفید برای پژوهش‌های بعدی باشد.
4) مقالۀ “«مینیاتورهای معاصر ایران» سنت و بدعت، کهنه و نو در قابی از چشم‌اندازهای تازه”، تألیف جلال‌الدین کاشفی، فصل‌نامه هنر، شمارۀ 11، تابستان 1365، تهران.
در این مقاله ابتدا به صورت اجمالی زمینه‌ای از هنر معاصر ایران بیان شده است. سپس، تلاش شده هنرمندانی که تحت تأثیر هنرهای ایرانی- اسلامی بودند، معرفی شود و در ادامه به سرگذشت و ویژگی آثار این هنرمندان پرداخته است.
این مقاله، نگارگران معاصری که تحت تأثیر نقاشی سنتی ایران بودند، معرفی می‌کند. همچنین مقاله، زندگی‌نامۀ تعدادی از این هنرمندان را مورد مطالعه قرار داده و برخی از آثار آنان را، به خوانندگان معرفی می‌نماید. استفاده از این مقاله -به دلیل محدودیت منابع در معرفی آثار هنرمندان معاصر ایران- می‌تواند در پیشبرد هدف پایاننامه، مفید باشد.
5) مقالۀ “همگام با استاد مجید مهرگان، در وادی نگارگری”، تألیف محمدمهدی هراتی، نشریه سروش جوان، شمارۀ 29، دی 1381، تهران.
این مقاله به معرفی استاد مهرگان پرداخته و چند اثر از ایشان را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
مقاله مورد نظر، یکی از نگارگران معاصر ایران، به نام مجید مهرگان را معرفی و مختصری از آثار این هنرمند را بیان می‌کند. پژوهش حاضر، از این مقاله برای بیان ویژگیهای آثار استاد مهرگان بهره می‌گیرد و از طریق مصاحبه با اساتید نگارگر، به تحلیل چند اثر ایشان می‌پردازد.
1-5-2 پایان‌نامه‌ها:
1) “شناسایی مبانی نظری کاربرد رنگ در نگارگری ایرانی “، محسن مراثی، مقطع دکترا، دانشگاه شاهد تهران، سال 1389، به راهنمایی استاد حبیب‌الله آیت‌اللهی.
این پژوهش، در پ‍ی شناسایی مبانی نظری رنگها در فرهنگ جهان اسلام و بازتاب آن در هنر نگارگری ایرانی بوده است. به ه‍م‍ی‍ن م‍ن‍ظور در آن پژوهش ض‍م‍ن بررسی ن‍ظری‍ه‌ه‍ای ع‍ل‍م‍ی، عرفانی و ک‍ارب‍ردی رنگها به ری‍ش‍ه‌‌ی‍اب‍ی این ن‍ظری‍ه‌ه‍ا پرداخته و س‍رچ‍ش‍م‍ه مفاهیم رنگها شناسایی و معرفی شده است.
پایان‌نامۀ مذکور، بحث کاملی از مفاهیم رنگ در اسلام و کلام بزرگان ارائه داده است که راه‌گشای خوبی برای پژوهش فوق می‌باشد. پایاننامه دارای منابع اولیه محکمی است و پژوهشگرانی که در این مسیر تحقیق می‌کنند به خوبی هدایت می‌کند. در انتها، پایاننامه به طور مختصر، رنگ را در حیطه‌ی نگارگری مورد بررسی قرار داده است. پژوهش حاضر، این مبحث را در کنار منابع دیگر گسترش می‌دهد و برای تحلیل آثار از این مباحث استفاده می‌کند.
2) “بررسی فرم و رنگ در نگارگری سنتی ایران”، محمود علی‌مرادی، مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران، سال 1379، به راهنمایی استاد محمدکاظم حسنوند.
بررسی فرم و رنگ در نقاشی سنتی ایران، موضوع اصلی این پایاننامه است. پژوهش ابتدا، به تاریخ نگارگری در ایران از پیدایش تا دوران تیموری پرداخته و سپس، دوران شکوفایی نقاشی ایران را مورد مطالعه قرار داده است. در انتها، چند نقاشی ایرانی از لحاظ فرم و رنگ بررسی شده است.
در این پایاننامه بعد از بیان تاریخ نگارگری و دوران شکوفایی نقاشی ایران، نویسنده، فرم و رنگ را در چند نقاشی بررسی می‌کند. بخش پایانی این پایاننامه می‌تواند با هدف پژوهش حاضر همسو باشد به دلیل اینکه این پایاننامه همانند پژوهش فوق، رنگ را در تعدادی از آثار نگارگران مورد تحلیل قرار می‌دهد؛ با این تفاوت که این پایاننامه آثار هنرمندان عصر تیموری را بررسی می‌کند.
3) “فضا و رنگ در نقاشی ایرانی” محمد مهدی مرزبانی، مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران، سال 1373، به راهنمایی استاد مجید مهرگان.
این پایاننامه، ابتدا به تاریخ نقاشی ایران پرداخته و سپس، هنر تصویری ایران را بررسی کرده است. در انتها، فضا و رنگ نقاشی ایرانی را مورد مطالعه قرار داده است.
پایاننامه ذکر شده، همانند پایان‌نامۀ قبلی، ابتدا به تاریخ نقاشی سنتی ایران اشاره دارد و در ادامه به بحث فضا و رنگ در نقاشی ایران می‌پردازد که با هدف پژوهش حاضر همسو می‌باشد.
4) “تأثیر خصوصیات نگارگری بر نقاشی معاصر ایران(بعد از ک‍م‍ال‌ال‍م‍ل‍ک)”، فریناز ابراهیمی جوزدانی، مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد تهران، سال 1384، به راهنمایی استاد کاظم چلیپا.
هدف این تحقیق، بررسی خصوصیات نگارگری بر نقاشی معاصر ایران و کاربرد آن در آثار هنرمندان معاصر است. ن‍ت‍ای‍ج تحقیق ن‍ش‍ان داد که هنر نقاشی معاصر ایران از گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه ب‍زرگ گ‍ذش‍ت‍گ‍ان ال‍گ‍وپ‍ذی‍ری کرده است و ب‍ی‍ش‍ت‍ر هنرمندان از این ت‍م‍دن ه‍ن‍ری خود الهام ن‍گ‍رف‍ت‍ه‌ان‍د ب‍ل‍ک‍ه تحت ت‍اث‍ی‍ر این ف‍ن‍ون و روش‌ه‍ا برای ادامه ک‍ار ه‍ن‍ری قرار گرفته بودند.
این پایاننامه، ویژگیهای نقاشی سنتی (نگارگری) را بررسی می‌کند و در مورد رنگ و نور -دو واژه پرکابرد در پژوهش حاضر- مطالب مفیدی ارائه می‌دهد. در ادامه پایاننامه درمورد خصوصیات نقاشی غرب نیز، بحث می‌کند که می‌تواند برای پژوهشگران مفید واقع شود. در پژوهش فوق، این مباحث با استفاده از منابع معتبر دیگر گسترش می‌یابد.
5) “ویژگیهای طراحی در آثار نگارگری استاد اردشیر مجرد تاکستانی”، الهام صالحیان، مقطع کارشناسی، دانشگاه شاهد تهران، سال 1389، به راهنمایی استاد علی اصغر شیرازی.
هدف این پایاننامه بررسی آثار و اح‍وال و ن‍ظرات استاد اردشیر مجرد تاکستانی نگارگر معاصر و بررسی ویژگیهای طراحی در آثار نگارگری ایشان است.
این پایاننامه، زندگی‌نامۀ استاد اردشیر مجرد تاکستانی را بیان می‌کند و سوابق ایشان را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در ادامه، چند اثر از استاد مجرد تاکستانی برای خوانندگان معرفی و از نظر طراحی بررسی می‌کند. پژوهش حاضر، از این پایاننامه برای بیان ویژگیهای آثار استاد مجرد تاکستانی بهره می‌گیرد و از طریق مصاحبه با اساتید نگارگر، به تحلیل تعدادی از آثار ایشان می‌پردازد.
1-5-3 کتب:
1) “مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی”، حسن بلخاری‌قهی، تهران: انتشارات مهر، سال 1384.
این کتاب به موضوعات عرفان در هنر، وحدت وجود در فلسفه و عرفان اسلامی، وحدت شهود و فلسفۀ هنر اسلامی و معماری اسلامی پرداخته است.
این منبع در فصول ابتدایی به مبانی عرفان در کلام حکمای دینی اشاره دارد و در فصل‌های بعدی به بررسی مختصری از زندگانی چند تن از عارفان دین و دیدگاه آنان در مورد رنگ و نور می‌پردازد. کتاب ذکر شده، منبع جامع و محکمی است که پژوهشگران می‌توانند از این منبع معتبر، در مسیر تحقیقِ زیباشناسی عرفانی، حکمی و فلسف
