م …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..181
جدول شماره (5-2) چالش‌های مشترک در روزنامه‌نگاری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….182
– جدول شماره (5-3) چالش‌های خاص در روزنامه‌نگاری علم …………………………………………………………………………………………………………………………………………..183
فهرست اشکال و نمودارها
نمودار شماره (1-2) : روش علمی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………34
نمودار شماره (2-2): حمایت‌های سیاسی از علم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….42
نمودار شماره(3-2): پلکان ارتباطات علم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………76
نمودار شماره (4-1): توزیع درصدی مطالب علم و فناوری در صفحه علم و فناوری روزنامه های مورد بررسی ………………………………………………………115
نمودار شماره(4-2) : توزیع درصدی سبک مطالب علم وفناوری در روزنامه‌های مورد بررسی ………………………………………………………………………………….116
نمودار شماره (4-3): توزیع درصدی ارزش خبری غالب، در روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………………………………………………………………..117
نمودار شماره (4-4): توزیع درصدی نوع تیتر در مطالب صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………………………………….118
نمودار شماره(4-5) : توزیع درصدی وجود تیتر در صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………………………………………………………..119
نمودار شماره(4-6) : توزیع درصدی نوع مطلب از نظر بنیادی و کاربردی بودن، در صفحه علم و فناوری روزنامه های مورد بررسی …………………120
نمودار شماره (4-7) توزیع درصدی نوع خبر در صفحات دانش و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………………………………………..121
نمودار شماره (4-8) : توزیع درصدی منبع مطلب، در صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی ………………………………………………………………….122
نمودار شماره (4-9) : توزیع درصدی مطالب صفحه علم و فناوری از نظر دارا بودن عکس در روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………..123
نمودار شماره .(4-10) : توزیع درصدی نوع عکس در صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی …………………………………………………………………..124
نمودار شماره (4-11) : توزیع درصدی منبع عکس در صفحه علم و فناوری در روزنامه‌های مورد بررسی ……………………………………………………………125
نمودار شماره (4-12) توزیع درصدی حوزه تاثیر مطالب مورد بررسی ……………………………………………………………………………………………………………………126
نمودار شماره (4-13): توزیع درصدی ” مربوط بودن به ایران” مطالب مورد بررسی …………………………………………………………………………………………….127
نمودار شماره(4-14) : توزیع درصدی انواع مصاحبه در صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی ………………………………………………………………..128
نمودار شماره(4-15): توزیع درصدی مطالب بر حسب دارا بودن نات گراف” …………………………………………………………………………………………………….129
نمودار شماره(4-16): توزیع درصدی مطالب مورد بررسی بر حسب ” دارا بودن بدنه” ………………………………………………………………………………………..130
نمودار شماره(4-17): توزیع درصدی مطالب بر حسب ” دارا بودن پایان بندی” در مطالب مورد بررسی …………………………………………………………….131
نمودار شماره(4-18) توزیع درصدی ” استفاده از آمار” در مطالب مورد بررسی …………………………………………………………………………………………………….132
نمودار شماره(4-19): توزیع درصدی ” استفاده از واژه‌های تخصصی” در مطالب مورد بررسی ……………………………………………………………………………..133
نمودار شماره(4-20): توزیع درصدی ” پرداختن به سیاست علمی” در مطالب مورد بررسی ………………………………………………………………………………..134
نمودار شماره(4-21): توزیع درصد ” پرداختن به مناقشات علمی” در مطالب مورد بررسی …………………………………………………………………………………..135
نمودار شماره(4-22): توزیع درصدی ” نوع مناقشات علمی” در مطالب مورد بررسی ……………………………………………………………………………………………136
نمودار شماره (4-23) : توزیع درصدی مطالب مورد بررسی بر اساس “موضوع” …………………………………………………………………………………………………..137
تقدیم به:
ستاره‌های کوچک سرزمینم
که گَرد محرومیت،
غبار و مانعی است بر
تابیدن و تلالو وجودشان…
تقدیر و تشکر:
در این پژوهش از راهنمایی‌ها و کمک‌های بی‌دریغ سرکارخانم دکتر مهدخت بروجردی و مشاوره‌های راهگشای سرکار خانم دکتر اکرم قدیمی بهره فراوان برده‌ام که از آنها بسیار سپاسگزارم.
جناب آقای دکترهادی خانیکی، داوری این پایان‌نامه را برعهده داشته‌اند، تذکّرهای منصفانه ایشان، گامی در جهت ارتقای کیفی این پژوهش بوده است؛ اما کمک ایشان در تالیف این اثر، چیزی بیش از داوری بوده است. نخستین انگیزه‌های این پژوهش در کلاس‌های «ارتباطات و توسعه» ایشان در من شکل گرفته است. همواره قدردان حضورشان هستم.
لازم است از دو دوست و همراه بسیار عزیز که در مسیر تالیف این پژوهش پیوسته کنار من بوده‌اند به صورت ویژه تشکر کنم: سرکار خانم دکتر زرین زردار و سرکار خانم مهندس طاهره بنیادی.
بخش مهمی از این پژوهش با همکاری مصاحبه‌شونده‌های آن به انجام رسیده است که از همه آنها تقدیر و تشکر می‌کنم: جناب آقای پوریا ناظمی، جناب آقای محمدجواد ترابی، جنابآقایمهدی صارمی‌فر، جناب آقایکاظم کوکرم، سرکار خانم فرانک فراهانی‌جم، جناب آقای محمدامین آهنگری، جناب آقای حسین فروتن، جناب آقای دکتر محمد امین قانعی‌راد، جناب آقایدکتر حسن نمک‌دوست، جناب آقای دکتر رضا منصوری، جناب آقای دکتر منصور وصالی، سرکار خانم دکتر زرین زردار، جناب آقای کاوه فیض‌الهی، جناب آقایعلی رنجبران، جناب آقای علی شمس.
فاطمه بنیادی
بهمن‌ماه 1393
فصل اول:
کلیات تحقیق
1-1 طرح مسئله
انسان از نخستین روز آغاز زندگی اجتماعی خود در پی افزایش شناخت آگاهی‌هایش نسبت به محیط پیرامون خود بوده است، به تدریج در گذر زمان این آگاهی‌ها به مجموعهای تبدیل گردید که امروزه از آن تحت عنوان “علم” نام برده میشود (قدیمی و نظیف کار،14:1389). امری که سهم آن در پیشبرد جوامع بشری بر هیچ کس پوشیده نیست؛ اما علم میراث همه بشریت است. وقتی نیوتون می گوید :” اگر من بیشتر دیده‌ام به خاطر آن است که برشانه غول‌ها ایستاده‌ام” بیانگرمفهوم مدیون بودن به میراث عمومی و تصدیق ویژگی اشتراکی و انباشتی فعالیت علمی است (لاریجانی به نقل از مرتون،43:1373).
یافته‌های اساسی علم محصول همکاری اجتماعی هستند و به اجتماع تعلق دارند. علم امروز به پدیده اجتماعی مستقل و گسترده‌ای تبدیل شده است، فعالیت علمی و پژوهشی به صورت حرفه‌ای و معمولا گروهی صورت می‌پذیرد و در سطح کلان گروه‌های پژوهشی همگن به یکدیگر ملحق شده و واحدهای بزرگ‌تری را به وجود می‌آورند. بدین ترتیب در هر حوزه علمی واحدهای بزرگ‌تری در سطح ملی و بین‌المللی شکل می‌گیرند. بنابراین در همان حالی که علم به عنوان نهاد اجتماعی کاملا نوپا و مستقلی توسعه می‌یابد، “اجتماع علمی” مشخصی با آن پدید می‌آید (داورپناه، 55:1386).
تقویت نهاد علم در اجتماع را می توان فاکتوری برای توسعه و پیشرفت ملل دانست. جدیدترین نظریات توسعه بر این امر تکیه دارند که توسعه و پیشرفت ملل مبتنی بر علم و تکنولوژی است و سایر عوامل (از منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و..) نقش حاشیه ای دارند(شجاعی، 1:1387).
در شرایط کنونی علم و پژوهش‌های علمی به عنوان یکی از ابزارهای مهم جهت توسعه همه جانبه تلقی میشود و تصور توسعه خوداتکا در دراز مدت بدون انجام تحقیقات کافی میسر نمی‌باشد (شارع پور، 20:1381).
تنیدگی علم با زندگی مردم و توسعه‌بخش بودن علم، یکی از دلایلی است که مردم را به پیشرفت و توسعه علم علاقه‌مند می‌کند. از آنجایی که تغییر و تحولات در افق‌های دانش، بر کیفیت زندگی مردم تاثیر می‌گذارد، آنها حق دارند که بر پیشرفت علم نظارت داشته باشند، این امر تحت لوای پدیده‌ای به نام “ترویج علم1” محقق میشود، که بر اساس آن مردم عادی نیز در مبحث علمی متخصصان موضوعی سهیم می‌شوند. (مصطفوی و بیگدلی:8،1392)
دیدگاه‌های متفاوتی درباره ترویج و همگانی کردن علم وجود دارد. یکی از برداشت‌های رایج درباره همگانی کردن علم، “دموکراسی علم2” است. در این دیدگاه توسعه علمی به دلیل اهمیت بی‌بدیل علم در راهبری جامعه بشری معادل رشد بشری است. معتقدان این نظر، به فعالیت‌هایی که به منظور آموزش علوم به مردم عادی، تقویت باور و اعتقاد عمومی به علم و همگانی کردن علم، انجام میشود ترویج علم می‌گویند. مطابق این دیدگاه، تولید علم امروزه تبدیل به یکی از عرصه‌های رقابت بین‌المللی شده است و جوامع تلاش می‌کنند تا مرتبه خود را در این رقابت ارتقا بخشند. یافته‌های علمی هر حوزه برای آنکه بتوانند مورد ارزیابی و نقد اصحاب آن حوزه قرار بگیرند، باید به زبانی که در مقیاس جهانی از پویایی علمی لازم برخوردار باشد عرضه شود تا اهل تخصص در سراسر دنیا از آن آگاه شوند. این ضرورت سبب شده است که تولیدات علمی کشورهای جنوب به زبانی عرضه شود که الزاما زبان بومی آنها نیست. در نتیجه چنین تولیداتی در لایه‌های بالای علمی و تخصصی جوامع حاصل میشود. تولید علم در چنین شرایطی، منجر به آریستوکراسی علمی میشود، که در آن عده اندکی از اعضای جامعه فقط به مسائل علمی می‌پردازند و اکثر مردم سرگرم داد و ستد علمی هستند. این اکثریت، هزینه آرامش و زندگی بی‌دغدغه همان اقلیت را فراهم می‌کنند تا با فراغ بال به ارتقای اندیشه‌های علمی خویش بپردازند.
از سوی دیگر دموکراسی ایجاب می‌کند که مردم در نتایج و یافته‌های علمی نیز سهیم باشند، یعنی بتوانند از نتایج فعالیت‌های علمی به زبان قابل درک خود آگاه شوند. این
