پژوهش حاضر از بین رانندگانی بودند که به دلیل گرفتن گواهینامه یا تمدید آن جهت آموزش اجباری به فرهنگسرای ترافیک شهر مشهد معرفی شده بودند؛ بنابراین نمونه نماینده و معرف رانندگان در جامعه نبود به‌ویژه این‌که نمونه صرفاً رانندگان مرد بخش حملونقل شهرستان مشهد بودند.
محدودیت در ابزار
در این مطالعه برای اندازهگیری درک خطرات ترافیکی، بازداری رفتاری، بازداری شناختی و آزمون تحلیل سبکشناختی از رایانه استفاده شده بود. ازآنجاکه افراد شرکتکنندگان ازنظر آشنایی و مهارت با چنین ابزارهای فنآوری جدید متفاوت بودند، این احتمال وجود دارد که روی پاسخگویی افرادی که برای اولین بار بود با این دستگاهها مواجه میشدند تأثیر متفاوتی گذاشته شده باشد، بنابراین پیشنهاد میشود برای افرادی که تجربه استفاده از چنین دستگاههایی را ندارند قبل از اجرای تکالیف جلسهی آشنایی و استفاده از دستگاه برگزار شود. ازآنجاکه آزمون درک خطرات ترافیکی برای اولین بار است که در ایران ساخته‌شده و در پژوهش حاضر موردبررسی قرار گرفت لازم است تحقیقات بیشتر برای به دست آوردن روایی‌های سازه، همگرا و افتراقی آن انجام گیرد.
از دیگر محدودیت‌های ابزاری این پژوهش، طولانی بودن مدت اجرای تکالیف بود که میتواند بر روی نتایج اثر بگذارد.
پیشنهادات
آزمون و آموزش درک خطر در چندین کشور، یکی از ابزارهای مداخلهای برای کاهش تعداد تصادفات میان گروه رانندگان بیش‌ازپیش اهمیت پیدا کرده است. در حال حاضر در اکثر کشورهای اروپایی، برنامههای آموزش رانندگی بهعنوان یک طرح درس با استفاده از آموزشدهندگان حرفهای رانندگی برای آموزش دائمی ایمنی جاده پدیدار آمده است. درواقع تلاش بر این است تا فرایند آموزش رانندگی، یک فرایند درازمدت یا بهتر گفته شود فرایندی که برای تمام طول دورهی زندگی ادامهدار باشد.
در ایران هنوز از دیدگاههای سنتی آزمون و آموزش رانندگی صورت میگیرد؛ یعنی دو آزمون یا آموزش جداگانه یکی برای دانش قوانین رانندگی به‌صورت تئوری (آئیننامه) و دیگری برای مهارتهای فنی رانندگی که معمولاً در جاده (تو شهری) اجرا میشود. همان‌طور که بیان شد چنین آموزشهایی فقط چگونه کار کردن با وسیله نقلیه را به افراد آموزش داده و عواملی که به تصادف منجر میشود را مشخص نمیکنند و نمیتوانند رانندگی ایمنتر را تضمین کنند.
علیرغم محدودیت‌های بیان‌شده، در پژوهش حاضر سعی شد که تا با ساخت و آزمون درک خطر ترافیکی برای اولین بار در ایران گامی در جهت آموزش و آزمون این مهارت برداشته شود. در همین راستا، با توجه نتایج پژوهش حاضر و همگام با قوانین و پژوهشهای کشورهایی که در رابطه با درک خطر پیشرفتهای قابل‌توجهی داشتهاند (مانند انگلستان، استرالیا، هلند و…) چند پیشنهاد برای پژوهشهای آینده برای آغاز این روند در ایران ارائه میشود:
* همان‌طور که بیان شد یکی از محدودیت‌های پژوهش حاضر این بود که نمونهی شرکتکننده، رانندگان مرد بودند پیشنهاد میشود که مطالعهای دیگر با جمعیت معرف رانندگان شهر مشهد شامل مرد و زن انجام گیرد.
* در مطالعهی اول فقط رانندگان بخش حمل بار بهعنوان شرکتکننده استفاده شد، توصیه میشود در مطالعات بعدی از رانندگان اتوبوسرانی، تاکسیرانی و افرادی که رانندگی برای آن‌ها حرفه و شغل به‌حساب نمیآید نیز استفاده شود.
* ازآنجاکه بیشتر رانندگان شرکتکننده در مطالعهی اول این پژوهش سابقه‌ی رانندگی بالای 10 سال داشتند، پیشنهاد میشود در مطالعات آینده از افرادی باتجربه رانندگی متفاوتی مثلاً افرادی باسابقه‌ی رانندگی زیر یک، سه، پنج و ده سال به بالا بهعنوان آزمودنی بکار گرفته شوند.
* در این پژوهش توانایی بازداری به‌صورت کلی موردمطالعه قرار گرفت، لذا پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده توانایی بازداری مرتبط با رفتارهای پرخطر رانندگی سنجیده شود.
منابع
اختياري، ح. رضوان فرد، م. و مكري، آ. (1387). تكانشگري و ابزارهاي گوناگون ارزيابي آن: بازبيني دیدگاه‌ها و بررسی‌های انجام‌شده. روان‌پزشکی و روانشناسي باليني ايران، 14(3), 257-247.
انصاری، آ., محمدی، آ., و سعیدی، س. (1392). بررسي عوامل اجتماعی و فرهنگي مؤثر بر تصادفات رانندگي درون‌شهری (مطالعه موردي: استان كهكيلور و بويراحمد). مطالعات جامعه‌شناختی شهري، 3(6), 102-181.
آیتی، آ., قدیریان، ف. و احدی، م. ر. (1387). محاسبه هزینههای آسیب به وسایل نقلیه در تصادفات جاده‌ای ایران در سال 1383. پژوهشنامه حملونقل، 5(1), 14-11.
بیگی، ع. (1380). هنجاریابی مقدماتی آزمون تحلیل سبک‌های شناختی رایدینگ در دانش آموزان کلاس اول و دوم دبیرستان تهران. دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
پاک‌گوهر، ع., خليلی، م., و صفار زاده، م. (1388). بررسي نقش عامل انساني در بروز و شدت تصادفات جاده‌ای بر اساس مدل‌های رگرسیونی LR و CART. فصلنامه مطالعات مديريت ترافيك، 4(13), 66-49.
توکلی، ر., و سنائی نسب، ه. (1385). شیوع و عوامل مؤثر بر حوادث رانندگی در نیروی زمینی سپاه پاسداران در تهران. طب نظامی، 8(4), 279-283.
حریری، ن., اسدی، م., و نوشین فرد، ف. (1392). تحليل رفتار جستجوي اطلاعات پژوهشگران حوزههاي مختلف علوم از وب بر اساس سبک‌های شناختي كلامي و تصويري. پردازش و مدیریت اطلاعات، 29(4), 1036-1007.
حصاری، ع., و اسماعیلی خطیر، آ. (1383). برآورد تأثیر مرگ‌ومیرهای ناشی از سوانح و تصادفات رانندگی روی امید به زندگی در بدو تولد و بار اقتصادی ناشی از آن در سال 1381. مديريت اطلاعات سلامت، 1(2), 35-27.
حمزه لو، م., و مشهدی، ع. (1389). مقایسه بازداری رفتاری در نوجوانان بزهکار با یا بدون سابقه سوء مصرف مواد و نوجوانان بهنجار. پژوهش در سلامت روان‌شناختی، 4(15), 55-64.
رجبي، س., نريمانی، م., و حسيني، س. س. (1392). مقايسه ویژگی‌های شخصيتي و هيجان خواهي رانندگان تصادف کرده با رانندگان عادي. روانشناسی كاربردي، 7(1), 39 -53.
رئوف حدادی ثامنی، س. (1393). نقش پرخاشگری، خود نظم جویی هیجانی، سوگیری توجه، بازداری تجربه بر رفتارهای پرخطر ترافیکی. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
شکری، آ., فراهانی، م. ت., و کرمی نوری، ر. (1384). بررسي اثر سبک‌های شناختي و درماندگي آموخته‌شده (الگوي خستگي شناختي) بر حل مسائل شناختي. پژوهشهای روان‌شناختی 8(1 و 2), 83-59.
صادقيان، ف., خسروي، آ., اماميان، م. ح., و يونسيان، ر. (1387). الگوي آسیب‌های حوادث ترافيکي و عوامل مرتبط در شاهرود. فصلنامه پايش، 7(3), ٢٢٥-٢٣٣.
صفريزدي، ز., و نجاتی، و. (1391). مقايسه تکانش گري و تصمیم‌گیری مخاطره‌آمیز افراد چاق با افراد داراي وزن عادي. مجله علمي دانشگاه علوم پزشکي قزوين، 16(1), 58-64.
طبيبي، ز. (1386). تحلیل رفتار رانندگی از دیدگاه پردازش اطلاعات. پژوهشهای روانشناسی بالینی و مشاوره، 8(2), 147 -170.
طبیبی، ز., و امین یزدی، س. آ. (1392). تحول پردازش شناختی مکانهای خیابانی ایمن و ناایمن در نمونه ایرانی. روانشناسی، 14(4), 383-400.
طبیبی، ز., و کیافر، م. س. (1391). تسریع رشد توانائی درک خطرات ترافیکی از طریق آموزش در کودکان پیش‌دبستانی. پایش، 12(1), 53-62.
عابديني نسب، ز., رحيمي، چ., و گودرزي، م. ع. (1390). مقايسه اثر تقدم منفي در زیرگروه‌های اختلال وسواسي جبري، اختلالات اضطرابي ديگر و گروه بهنجار. فصلنامه تازه‌های علوم شناختي 13(4), 70-57.
عبدالرحمانی، ر. (1388). مقدمه‌ای بر درک فرهنگ ترافیک. تهران.
عراقي، ع., و واحديان، م. (1386). بررسي عوامل مستعد کننده و آسیب‌های ناشي از تصادفات با موتورسيكلت در شهرستان مشهد سال 1384. افق دانش، 13(1), 39-34.
مشهدي، ع., رسول‌زاده طباطبايي، س. ک., آزاد فلاح، پ., و سلطاني فر، ع. (1389). توانايي برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی در کودکان مبتلابه اختلال نارسايي توجه، فزون کنشي. مطالعات تربیتی و روانشناسی، 11(1), 151-170.
مهماندار، م. ر. (1388). درآمدی بر تصادفات و قوانین. تهران.
میرزابیگی، م., صنعت جو، آ., و دیانی، م. ح. (1391). بررسی میزان استفاده از عناصر منبع (عنوان، چکیده، کلیدواژه و متن کامل) در فرایند گزینش و ارزیابی منابع اطلاعاتی از رویکرد نظریه سبکشناختی کل‌گرا-تحلیلی رایدینگ. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 2(2), 136-119.
هاشمی برزآبادی، ح. (1390). نقش کنش‌های اجرایی و نگرش در بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی، پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی. دانشگاه فردوسی مشهد.
هاشمی چهنویی، س. ه. (1392). رفتارهای پرخطر رانندگی، درک خطر و نگرش در رانندگان مبتدی و باتجربه و بررسی اثربخشی آموزش بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پرخطر مبتدیان. پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه فردوسی مشهد.
يعقوبی، ح. (1379). بررسی نقش عوامل انسانی در بروز تصادفات رانندگی در ايران. مجله روان‌پزشکی و روانشناسي باليني ايران، 6(1), 52-60.
Adrian, J., Postal, V., Moessinger, M., Rascle, N., & Charles, A. (2011). Personality traits and executive functions related to on-road driving performance among older drivers. Accident Analysis & Prevention, 43(5), 1652-1659.
Alberti, C. F., Gamberini, L., Spagnolli, A., Varotto, D., & Semenzato, L. (2012). Using an eye-tracker to assess the effectiveness of a three-dimensional riding simulator in increasing hazard perception. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 15(5), 274-276.
Anstey, K. J., Horswill, M. S., Wood, J. M., & Hatherly, C. (2012). The role of cognitive and visual abilities as predictors in the Multifactorial Model of Driving Safety. Accident Analysis & Prevention, 45, 766-774.
Anstey, K. J., Wood, J., Lord, S., & Walker, J. G. (2005). Cognitive, sensory and physical factors enabling driving safety in older adults. Clinical psychology review, 25(1), 45-65.
Arnett, J. (2002). Developmental sources of crash risk in young drivers. Injury Prevention, 8(suppl 2), ii17-ii23.
Aron, A. R. (2007). The neural basis of inhibition in cognitive control. The neuroscientist, 13(3), 214-228.
Aron, A. R., Fletcher, P. C., Bullmore, E. T., Sahakian, B. J., & Robbins, T. W. (2003). Stop-signal inhibition disrupted by damage to right inferior frontal gyrus in humans. Nature neuroscience, 6(2), 115-116.
Arthur, W., & Graziano, W. G. (1996). The five‐factor model, conscientiousness, and driving accident involvement. Journal of personality, 64(3), 593-618.
Barbosa, S. D., Gerhardt, M. W., & Kickul, J. R. (2007). The role of cognitive style and risk preference on entrepreneurial self-efficacy and entrepreneurial intentions. Journal of Leadership & Organizational Studies, 13(4), 86-104.
Bari, A., Eagle, D. M., Mar, A. C., Robinson, E. S., & Robbins, T. W. (2009). Dissociable effects of noradrenaline, dopamine, and serotonin uptake blockade on stop task performance in rats. Psychopharmacology, 205(2), 273-283.
Barkley, R. A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: constructing a unifying theory of ADHD. Psychological bulletin, 121(1), 65-94.
Barkley, R. A., & Cox, D. (2007). A review of driving risks and impairments associated with attention-deficit/hyperactivity disorder and the effects of stimulant medication on driving performance. Journal of safety research, 38(1), 113-128.
Beullens, K., & Van den Bulck, J. (2008). News, music videos and action movie exposure and adolescents’ intentions to take risks in traffic. Accident Analysis & Prevention, 40(1) 356-349.
Bina, M., Graziano, F., & Bonino, S. (2006).
