گردیده‌اند. كه اين امر به علت جلوگيري از پيچيده شدن روند ANP صورت گرفته است. (لی و همکاران، 2009؛ شن و همکاران،2011).
جدول 2-3 دسته بندي شيوه هاي اكتساب تكنولوژي به سه دسته كلي (شن و همکاران)
2-7-3- مدل‌های اكتساب تكنولوژي
مدل‌های متفاوتي براي انتخاب روش مناسب اكتساب تكنولوژي ارائه شده است. اين مدل‌ها از ديدگاه خاصي به اين موضوع پرداخته و عواملي را كه بر انتخاب روش مناسب موثر می‌باشند، ارائه و در شرايط مختلف روشهايي را پيشنهاد می‌دهند. در ادامه به مدل‌های انتخاب روش مناسب اكتساب تكنولوژي، به طور مختصر اشاره می‌شود:
مدل چيزا59
در اين مدل، از ديدگاه مديريتي روشهاي همكاري تكنولوژي مورد بررسي قرار می‌گیرند. منظور از روش‌های همكاري تكنولوژيك، روشهاي انتقال تكنولوژي است كه در آن از طريق همكاري با طرف ديگر به تكنولوژي مورد نظر دسترسي پيدا می‌شود. به عبارتي طرفين جهت رسيدن به تكنولوژي مورد نظر در يك همكاري تكنولوژيك مشاركت می‌کنند. هدف از همكاري، قابليت تعريف مفاد همكاري و آشنايي با تكنولوژي و بازار عواملي هستند كه در اين مدل مورد بررسي قرار می‌گیرند. روشهايي كه در اين مدل پيشنهاد می‌شود محدود به روشهاي همكاري تكنولوژيك است و كليه روش‌های اكتساب تكنولوژي را شامل نمی‌شود. در اين مدل روشهاي اكتساب تكنولوژي براساس ویژگی‌هایی از قبيل يكپارچه سازي، انعطاف پذيري، كنترل و تاثير بر شركت گيرنده تكنولوژي طبقه بندي شده و با توجه به اين ویژگی‌ها در جدول2-4 ارائه شده است (خواجه نصيري، 1387)
جدول 2-4مدل چيزا (خواجه نصیری 1387)
عامل
ابعاد (طبقه بندی‌ها )
روش پيشنهادي
هدف از همكاري
وسيع
اخذ مالكيت تحقيق و توسعه مشترك
محدود و مشخص
ائتلاف‌ها برونسپاري
حداكثر كردن يادگيري از همكار
ائتلاف‌ها
ايجاد شبكه
تحقيق و توسعه مشترك
قابليت تعريف مفاد همكاري
خوب
—-
ضعيف
ائتلاف‌ها و تحقيق و توسعه مشترك
آشنائي با تكنولوژي و بازار
هيچكدام
خريد آموزش
آشنا با بازار يا تكنولوژي
تحقيق و توسعه مشترك ائتلاف‌ها
آشنا با بازار و تكنولوژي
اخذ مالكيت يك شركت
چرخه عمر تكنولوژي
مرحله تكامل
برونسپاري
مرحله اوليه
سهام اقليت
سطح ريسك
بالا
تحقيق و توسعه مشترك ائتلاف‌ها
پايين
—
قابليت حفاظت از تكنولوژي
ضعيف
ادغام
محكم
—
مرحله فرآيند نوآوري
ابتدا
ائتلاف‌ها
برونسپاري
انتها
برونسپاري
سطح سرمايه گذاري
بالا
اخذ مالكيت ادغام
پائين
برونسپاري
قابليت تقسيم سرمايه
بالا
برونسپاري
پائين
همكار مشترك
نحوه ارتباط با شركت
عمودي
برونسپاري
ائتلاف‌ها
افقي
ائتلاف‌ها
تحقيق و توسعه مشترك
كشور مرجع (از نظر فرهنگي)
متفاوت
برونسپاري
يكسان
—
زمينه فعاليت منبع تكنولوژي
متفاوت
برونسپاري
يكسان
—
اندازه /قدرت منبع تكنولوژي
متفاوت
اخذ مالكيت ادغام
يكسان
—
به طور مثال هنگامي كه سطح سرمايه گذاري براي دسترسي به تكنولوژي مورد نظر بالا باشد روش‌های اخذ مالكيت و ادغام پيشنهاد می‌گردد.
مدل تید و همكاران
براساس اين الگو، نگرش هر سازمان به اكتساب تكنولوژي داراي دو بعد اصلي است. ویژگی‌های سازمان و ویژگی‌های تكنولوژي
ویژگی‌های سازمان: استراتژي بنگاه (رهبري، دنباله روي)، تطابق با شایستگی‌ها يا قابلیت‌ها (شديد، ضعيف)، فرهنگ بنگاه (درونگرا، برونگرا)، قابليت مديريت (كم، زياد).
ویژگی‌های تكنولوژي: اهميت رقابتي (نوع فناوري، پايه كليدي،در حال رشد، در حال ظهور)، پيچيدگي فناوري (كم، زياد)، كدپذيري (كم، زياد) (نجفي، 1387).
مدل روبرت و بري60
اين مدل منحصراً در ارتباط با انتخاب روش مناسب انتقال تكنولوژي نيست بلكه روشهاي كلي دستيابي به تكنولوژي (از جمله توسعه درونزادي تكنولوژي) را نيز مورد توجه قرار می‌دهد. در اين مدل استراتژی‌های مختلف براي كسب تكنولوژي به منظور ورود به يك تجارت جديد مورد بررسي قرار می‌گیرد.
ميزان آشنائي شركت با بازار و تكنولوژي عواملي هستند كه در اين مدل مبناي تصميم گيري قرار می‌گیرند كه به شرح ذيل طبقه بندي می‌شود:
تكنولوژي يا خدمات جديد: تكنولوژي يا خدماتي كه قبلاً در شركت وجود نداشته است.
بازار جديد: تاكنون محصولات شركت در اين بازار وارد نشده اند.
تكنولوژي پايه (آشنايي با تكنولوژي) : تكنولوژي در شركت وجود دارد اما لزوماً در محصولات استفاده نشده است.
بازار پايه (آشنايي با بازار): بازار شناخته شده می‌باشد اما لزوماً شركت وارد آن نشده است.
تكنولوژي ناشناخته : تكنولوژي كه قبلاً وجود نداشته و ناشناخته می‌باشد.
بازار ناشناخته: بازاري براي محصول و تكنولوژي وجود نداشته است.
تركيب اين حالت ماتريسي با 9 وضعيت مختلف ارائه می‌دهد كه در هر وضعيت روش يا روشهايي براي كسب تكنولوژي پيشنهاد می‌گردد (روبرت و بری، 1985).
جدول2-5 مدل روبرت و بري (دلاوری و آراستی، 1383)
وضعيت بازار
جديد و ناشناخته
سرمايه گذاري مشترك اخذ مالكيت يك شركت
سرمايه گذاري مشترك اخذ مالكيت
همكاري مشترك
جديد و شناخته شده
سرمايه گذاري مشترك تحصيل اخذ مالكيت
همكاري داخلي اخذ مالكيت خريد حق امتياز
تحقيق و توسعه داخلي اخذ مالكيت همكاري مشترك
پايه
همكاري مشترك
تحقيق و توسعه داخلي اخذ مالكيت خريد حق امتياز
تحقيق و توسعه داخلي اخذ مالكيت
جديد و ناشناخته
جديد و شناخته شده
پايه
وضعيت تكنولوژي
مدل فورد61
فورد در سال 1988 يك ماتريس بسيار مفيد طراحي كرد كه قابليت به كارگيري روش‌های مختلف دست يابي به تكنولوژي را تحت شرايط مختلف نشان می‌دهد. اين ماتريس برپايه پنج عامل، استوار می‌باشد. پنج عاملي كه شركت براساس آنها می‌تواند در خصوص روش دست يابي به تكنولوژي مورد نظر خود تصميم بگيرد، عبارتند از: 1) وضعيت نسبي شركت درباره آن تكنولوژي 2) فوريت دست يابي به آن، 3) سطح وابستگي شركت به دست يابي به آن تكنولوژي يا سطح سرمايه لازم براي دستيابي به آن، 4) موقعيت آن تكنولوژي روي منحني چرخه حيات تكنولوژي، و 5) نوع تكنولوژي و دسته بندي آن به تكنولوژي بارز، پايه يا بيروني. در نگاره (2-6) اين ماتريس نمايش داده شده است. اين ماتريس قابليت به كارگيري و استفاده از هر روش دست يابي به تكنولوژي را براساس معيارهاي ذكر شده در بالاي ماتريس می‌دهد. مثلاً، اگر وضعيت نسبي يك شركت در يك تكنولوژي بالاست، آن شركت بهتر است روي اين نقطه قوت خود سرمايه گذاري كند و تكنولوژي جديد را در داخل خود طراحي و توليد كند. اين روش به شركت امكان می‌دهد تا نقطه قوت خود را تقويت كند و تكنولوژي ساخت خود را ارتقا بخشد. اما، اگر جايگاه نسبي يك شركت در يك تكنولوژي پايين است، آن شركت بهتر است تكنولوژي مورد نظر خود را خريداري كند. به همين ترتيب، اگر فوریت‌های دستيابي به تكنولوژي بالاست، خريداري تكنولوژي با خريداري حق استفاده از آن روش‌های مناسبي هستند. در اين خصوص، اتكاي به تحقيق و توسعه كاري است پرهزينه و زمان بر و تضميني هم ندارد كه شركت حتماً موفق بشود. اما اگر فوريت دست يابي به تكنولوژي مورد نظر پايين است، شركت می‌تواند روش تحقق و توسعه داخلي را مورد توجه قرار بدهد (خليل، 1386).
جدول2-6 مدل فورد (بخشایش، 1390)
کامالا (1985)، دیل (1990)، لوپزمارتینز و همکاران (1994)، آلپ و همکاران (1997-الف،ب)، چیزا و همکاران (2000)، انکاترامان (2005)، روبرت و فوکودا (2004)، لیچتندتلار (2004)، ناکامورا و اوداگیرا(2005)
حمایت مالی از تحقیقات دانشگاهی کنسرسیوم مشترک تحقیقات صنعت و دانشگاه
ومهی (1993)، آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)، پون و مک فرسون
حمایت از تحصیلات تکمیلی کارمندان دانشکده های تخصصی
جونز و همکاران (2001)، همرت (2004)، کوک و سیلان (2007)
مراکز تحقیق و توسعه خارجی
آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)، پاک (2001)، ناکامورا و اوداگیرا(2005)
مشاوران
کیلینگ (1980)، روثول(1992)، چیزا و منزینی (1998)، چیزا و همکاران (2000)، پاک (2001)، توشی کاوا (2003)، گرانستراند(2004)، لیچتندتلار (2004)، همرت (2004)، ناکامورا و اوداگیرا (2005)
توافق نامه های حق امتیاز( اعطای مجوز)
چیزا و منزینی (1998)، آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)
نشست‌های فنی
پون و مک فرسون (2005)، آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)
ژورنالهای فنی
پون و مک فرسون (2005)
مشارکت در قرارد ادهای علامت تجاری62
نارایانان ( 1998)، آکاراکیری (1998)، جونز و همکاران (2001)، دویسترس و حاجیدوم (2000)، کوک و سیلان (2007)، تسای و وانگ (2008)، پاک (2001)، آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)، سوام و آلرد (2003)، گرانستراند (2004)، همرت (2004)
خرید تکنولوژی موجود
سن و روبینستین (1990)، روثول (1992)، آلپ و همکاران همکاران (1997-الف،ب،ج)، کروکاوا (1997)، نارایانان ( 1998)، چیزا و منزینی (1998)، جونز و همکاران (2001)، توسلی کاوا (2006)، کوک و سیلان (2007)، روبنس و فوکودا (2004)، گرانستراند (2004)، سوان و عالید (2003)
بهبود و توسعه تکنولوژی داخلی
مدل گيلبرت63
در اين مدل روشهاي دست يابي به تكنولوژي به چهاردسته تقسيم می‌شوند:
الف) روشهاي غيرفعال: در اين دسته روشهايي قرار می‌گیرند كه در آن دريافت كننده به طور غير فعال (يكطرفه ) تكنولوژي مورد نظر را تحت شرايطي خاصي كسب می‌کند (مثال: روش كليد در دست).
ب) روشهاي همكاري: در اين دسته روشهايي قرار دارند كه در آن منبع (دهنده) و گيرنده تكنولوژي نقش فعال (دو طرفه) در انتقال تكنولوژي ايفا می‌کنند (مثال: اقدام ريسك آميز مشترك).
ج) روشهاي ضد رقابتي: از طريق روشهايي كه در اين دسته قرار می‌گیرند به تكنولوژي مورد نياز بدون اطلاع يا رضايت دارنده (منبع) دسترسي پيدا می‌شود (مثال: مهندسي معكوس).
د) روشهاي عمومي: در اين روش‌ها عمدتاً دانش يا مهارت مورد نياز از طريق مختلف از جمله شركت در دوره هاي آموزشي يا سمينار، انجام دوره هاي كارورزي، بازديد از نمایشگاه‌ها و غيره كسب می‌شود.
جدول 2-7 مدل Gilbert (آراستی،1383)
آيا گيرنده تمايل به توانايي رسيدن به خواسته هاي منبع تكنولوژي را دارد؟
بله
سیستم‌های همكاري
تامين از بيرون خريد حق امتياز تملك سهام همكاري مشترك اخذ مالكيت ادغام
سیستم‌های غير فعال
خريد
خريد حق امتياز
فرانشيز
خير
سیستم‌های ضد رقابتي
مهندسي معكوس
جاسوسي صنعتي
تقليد و كپي برداري
سیستم‌های عمومي
آموزش و تحصيل
استخدام و تبادل نيروي انساني
بله
خير
آيا منبع تكنولوژي بر نحوه استفاده از تكنولوژي مطابق آن خواسته‌ها كنترل دارد؟
در انتخاب روشهاي فوق دو عامل اساسي نقش دارند:
تمايل و توانايي رسيدن به خواسته‌ها و تقاضاهاي منبع تكنولوژي
كنترل منبع تكنولوژي برنحوه استفاده از تكنولوژي مطابق با خواست‌ها و شرايط مورد نظر.
از تركيب اين دو عامل، ماتريسي با چهار موقعيت مختلف براي انتخاب روش فعاليت بدست می‌آید (آراستي و همكاران، 1387).
به طور مثال هنگامي كه منبع تكنولوژي براستفاده از تكنولوژي مطابق خواسته‌هایش كنترل دارد و گيرنده تكنولوژي نيز تمايل و توانايي رسيدن به خواسته هاي منبع تكنولوژي را دارد سیستم‌های همكاري پيشنهاد می‌گردد.
مدل جامع (دلاوري- آراستي)
مدل‌هایی كه قبلاً ارائه گرديد، از ديدگاه هاي متفاوت به بررسي عوامل تاثير گذار برانتخاب روش اكتساب تكنولوژي پرداخته‌اند كه بعضي از اين عوامل مشترك هستند. اما در اين مدل جامع با يكسان سازي عوامل مشترك و طبقه بندي عوامل موثر بر انتخاب روش اكتساب تكنولوژي، مدلي جامع براي انتخاب روش (روشهاي ) مناسب اكتساب ارائه می‌گردد.
در اينجا عوامل موثر بر انتخاب روش مناسب اكتساب تكنولوژي به پنج طبقه تقسيم بندي شده‌اند كه در نگاره (2-8) نمايش داده شده است. در هر طبقه وضعیت‌های مختلف هر يك از عوامل مورد بررسي قرار گرفته و براي هر حالت روشهايي پيشنهاد شده است
