پایان نامه درمورد تحلیل شبکه، سلسله مراتب، تکنیک DEMATEL

مرتبط با موضوع عناصر موثر بر اکتساب تکنولوژی شناسایی شدند سپس با استفاده از نظر خبرگان این عناصر در چهار گروه طبقه بندی و ارتباط بین این عناصر با یگدیگر مشخص گردید. سپس با استفاده از روش DEMATEL ارتباط بین گروه‌ها مشخص گردید و در نهایت با استفاده از روش تحلیل شبکه وزن معیارها و رتبه بندی گزینه های اکتساب تکنولوژی بدست آمد.

به طور کلی فرایند اجرای تحقیق مطابق با نمودار زیر می‌باشد:

نمودار3-1 فرایند کلی تحقیق

3-3- ابزار و روش گرد آوری اطلاعات
روش گرد آوری اطلاعات شامل مطالعات کتابخانه ای و میدانی می‌باشد. برای استخراج شاخص‌ها و شناسایی استراتژی‌ها از مطالعات کتابخانه ای( کتاب‌ها، مقالات، پایان نامه‌ها و سایت‌های علمی) مورد استفاده فرار گرفته است و برای اولویت بندی و انتخاب استراتژی‌ها از مطالعات میدانی استفاده می‌شود.
ابزار گرد آوری اطلاعات شامل چهار پرسشنامه می باشد:
پرسشنامه اول برای گروه بندی معیار های شناسایی شده برای اکتساب تکنولوژی می باشد.
پرسشنامه دوم به صورت مقایسات زوجی به منظور بررسی ارتباط بین گروه ها با استفاده از تکنیک DEMATEL فازی تهیه گردید.
پرسشنامه سوم برای بررسی ارتباط بین معیار ها در درون هر گروه طراحی شد.
پرسشنامه چهارم به منظور رتبه بندی استراتژی های اکتساب با توجه به مدل به دست آمده انجام گرفت.
3-4- روایی ابزار اندازه گیری
روایی ابزار اندازه گیری مورد تائید اساتید مدیریت تکنولوژی و مدیرت صنعتی قرار گرفت و به این نتیجه رسیدند که پرسشنامه های تهیه شده برای رتبه بندی استراتژی های اکتساب تکنولوژی مناسب می باشد.
3-5-جامعه و نمونه تحقیق
جامعه آماری تحقیق شامل اساتید مدیریت تکنولوژی و صنعتی و مدیران و خبرگان آشنا با صنعت پتروشیمی کشور می باشد.
نمونه آماری تحقیق شامل گروهی 15 نفره از اساتید و مدیران صنعت پتروشیمی می باشد که با روش نمونه گیری گلوله برفی انجام گرفته است.
3-6-تکنیک DEMATEL فازی
این تکنیک در اواخر 1971، عمدتاً برای بررسی مسائل بسیار پیچیده جهانی به وجود آمد. اهداف استراتژیک و عینی از مسائل جهانی، به منظور دسترسی به راه حل مناسب، مد نظر قرار گرفت و از خبرگان علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، رهبران عقیدتی و هنرمندان برای قضاوت و نظر خواهی استفاده گردید( اصغرپور، 1389). در سالیان اخیر، در کشور ژاپن DEMATEL به شدت مشهور شده است زیرا ابزاری کاربردی و مفید برای تجسم سازی ساختارهای پیچیده می‌باشد که باعث بوجود آمدن روابط بین ماتریس‌ها و گراف‌ها می‌گردد. طریقه بکارگیری روش DEMATEL در حالت فازی به شرح زیر است. (چی جن و وی ون، 2004):
مرحله اول: عناصر (شاخص‌های) موجود از یک سیستم مورد نظر را لیست کنید. شاخص یا متغیر، افراد کلیدی، فعالیت‌ها، نهادها و روند های موثر به سیستم می‌توانند تشکیل دهنده عناصر برای ساختار DEMATEL باشند. هر عنصر از عناصر موجود نیز یک ایستگاه (node) از دیاگراف ترسیمی را به وجود می‌آورد.
مرحله دوم: توسعه معیارهاي ارزیابی و طراحی مقیاس زبانی فازي. در این مرحله لازم است تا مجموعه اي از معیارهاي لازم براي ارزیابی تعیین گردد. معیارهاي ارزیابی خاصیت روابط سببی را دارا می‌باشند و معمولا دربردارنده جنبه هاي زیادي از پیچیدگی هستند .براي بهره مندي از یک مدل ساختاري، معیارهاي موجود باید در گروه هاي علت و معلول قرار گیرند. روش DEMATEL یک تکنیک مناسب در این زمینه است. “چی جن لی” و “وی ون وو” که در سال 2004 در زمینه توسعه تکنیک DEMATEL به منظور استفاده در تصمیم‎گیری گروهی به تحقیق پرداخته‌اند، برای برطرف کردن ابهامات انسانی تخمین زده شده، مقیاس زبانی فازی استفاده شده در تصمیم‎گیری گروهی را که بوسیله لی در سال 1999 ارائه شده است به کار گرفته‌اند. تفاوت در درجه تاثیر گذاری بوسیله پنج اصطلاح زبانی و اعداد فازی مثلثی مثبت متناظر آن‌ها در جدول 3-1 نشان داده شده است.
جدول 3-1 اصطلاحات زبانی و ارزشهاي زبانی متناظر تکنیک DEMATEL

مرحله سوم: بدست آوردن ارزیابی تصمیم گیرندگان و میانگین آن‌ها. به منظور اندازه گیری روابط بین موجود بین معیارها C= {C_i ┤=1,2, …,n}، باید از یک گروه تصمیم‎گیری متشکل از p متخصص، به منظور انجام مقایسات دو به دو از اصطلاحات زبانی سوال به عمل آید. پس از این، P ماتریس فازی z ̃^1,z ̃^2, …, z ̃^p متناظر با یک متخصص و با اعداد فازی مثلثی عناصر آن، بدست می‌آیند. سپس از فرمول‌های 1و 2 به منظور محاسبه میانگین ماتریس‌های z ̃^1,z ̃^2, …, z ̃^p استفاده می شود.
داریم N ̃=(l,m,u)در نتیجه خواهیم داشت:
k× N ̃=(kl,km,ku)

N ̃⊕N ̃=(l_1+l_2,m_1+m_2,u_1+u_2)

Z ̃=((Z ̃^1 ⊕ Z ̃^2⊕… ⊕ Z ̃^p))/P
ماتریس فازی(Z ) ̃، ماتریس فازی رابطه مستقیم نامیده می‌شود. برای سادگی کار ماتریس (Z ) ̃ بدین ترتیب می‌باشد:
Z ̃= [■(■(0@z ̃_21 )&■(■(z ̃_12&■(…&z ̃_1n ))@■(0&■(0&z ̃_2n )))@■(⋮@z ̃_n1 )&■(■(⋮@z ̃_n2 )&■(■(⋱&⋮)@■(…&0))))]

همانطوریکه فرمول 1و2 نشان می‌دهد، Z ̃_ij=(l_ij, m_(ij, ) u_ij) اعداد فازی مثلثی می‌باشند. همچنین در صورت لزوم، عناصر Z ̃_ij (i=1,2,…, n) به عنوان یک عدد فازی مثلثی قلمداد می شوند.
مرحله چهارم:تعیین و تحلیل مدل ساختاری. تبدیل مقیاس خطی که در اینجا استفاده شده است، به عنوان یک فرمول نرمالیزه کردن به منظور تبدیل مقیاس‌های معیار به مقیاس‌های قابل مقایسه می‌باشد.
داریم a ̃_i=∑_(j=1)^n▒〖z ̃_ij=(∑_(j=1)^n▒〖〖l_ij,〗_( ) ∑_(j=1)^n▒〖m_ij, ∑_(j=1)^n▒u_ij 〗〗) 〗
and
r=max┬(0≤x≤1)⁡(∑_(j=1)^n▒u_ij )
در نتیجه، ماتریس رابطه فازی نرمالیزه شده که با علامت X ̃ مشخص می‌شود، برابر است با :

X ̃= [■(■(x ̃_11@x ̃_21 )&■(■(x ̃_12&■(…&x ̃_1n ))@■(x ̃_22&■(0&x ̃_2n )))@■(⋮@x ̃_n1 )&■(■(⋮@x ̃_n2 )&■(■(⋱&⋮)@■(…&x ̃_nn ))))] where x ̃_ij= z ̃_ij/r= (l_ij/r, m_ij/r, u_ij/r)
روش نرمالیزه سازی استفاده شده در بالا، شبیه روش استفاده شده در TOPSIS فازی می‌باشد(Chen, 2000). برای محاسبه ماتریس فازی ارتباط جمعی T ̃، باید از همگرایی lim┬(k→∞)⁡〖X ̃^k=0〗 در مسیر پیشرفت، مطمئن باشیم. در محاسبه X ̃^k، باید تقریب فرمول زیر را برای ضرب دو عدد فازی مثلثی بکار گیریم.
N ̃_1⊗ N ̃_2≅(l_1×l_2, m_1×m_2, u_1×u_2 )
از این رو عناصر X ̃^k نیز، اعداد فازی مثلثی هستند.
داریم X ̃_ij=(l_ij^ˊ, m_ij^ˊ, u_ij^ˊ) و سه ماتریس را که عناصر آن‌ها از X ̃ استخراج شده‌اند، به صورت زیر تعریف می‌کنیم:
x_l=[■(■(■(0@l_21^ˊ )&■(l_12^ˊ@0))&■(■(⋯@⋯)&■(l_1n^ˊ@l_2n^ˊ ))@■(■(⋮@l_n1^ˊ )&■(⋮@l_n2^ˊ ))&■(■(⋱@⋯)&■(⋮@0)))];X_m=[■(■(■(0@m_21^ˊ )&■(m_12^ˊ@0))&■(■(⋯@⋯)&■(m_1n^ˊ@m_2n^ˊ ))@■(■(⋮@m_n1^ˊ )&■(⋮@m_n2^ˊ ))&■(■(⋱@⋯)&■(⋮@0)))];X_u=[■(■(■(0@u_21^ˊ )&■(u_12^ˊ@0))&■(■(⋯@⋯)&■(u_1n^ˊ@u_2n^ˊ ))@■(■(⋮@u_n1^ˊ )&■(⋮@u_n2^ˊ ))&■(■(⋱@⋯)&■(⋮@0)))]
مطابق با موقعیت قطعی، ماتریس فازی ارتباطات جمعی T ̃ بدین ترتیب تعریف می‌شود:
T ̃=lim┬(k→∞)⁡〖(X ̃ 〗+X ̃^2+…+X ̃^k)
T ̃= [■(■(t ̃_11@t ̃_21 )&■(■(t ̃_12&■(…&t ̃_1n ))@■(t ̃_22&■(⋯&t ̃_2n )))@■(⋮@t ̃_n1 )&■(■(⋮@t ̃_n2 )&■(■(⋱&⋮)@■(…&t ̃_nn ))))] ; که t ̃_ij=(l_ij^˶, m_ij^˶, u_ij^˶)

[l_ij^˶ ]=X_l×(I-X_l )^(-1),[m_ij^˶ ]=X_m×(I-X_m )^(-1), [u_ij^˶ ]=X_u×(I-X_u )^(-1)
حال که T ̃ را بدست آورده‌ایم، محاسبه D ̃_i+R ̃_i و D ̃_i-R ̃_i، آسان می‌باشد. زیرا R ̃_i ,D ̃_i به ترتیب مجموع سطرها و مجموع ستون‌های T ̃ می‌باشد.
به منظور فازی زدایی داده‌ها، از روش BNP69 که مطابق فرمول زیر می‌باشد، استفاده گردید (الی و ورانا، 2008).
BNP=l+((u-l)+ (m-l) )/3
سپس دیاگرام سببی با محور مختصات افقی (D ̃_i+R ̃_i )^def، “برتری نامیده می‌شود و محور مختصات عمودی (D ̃_i-R ̃_i )^def،” وابستگی نامیده می‌شود. محور مختصات افقی “برتری” چگونگی اهمیت معیارها را نشان می‌دهد، در حالیکه محور مختصات عمودی “وابستگی” معیارها را به دو گروه علت70 و معلول71 تقسیم می‌کند. به طور کلی، اگر مقدار (D ̃_i-R ̃_i )^def مثبت شود، معیار به گروه علت تعلق دارد و به طور قطع یک معیار نفوذ کننده می‌باشد. ولی اگر مقدار (D ̃_i-R ̃_i )^def منفی شود، معیار به گروه معلول تعلق خواهد داشت و به عنوان یک عنصر تحت نفوذ قلمداد می‌گردد. همچنین (D ̃_i+R ̃_i )^def نشان دهنده مجموع شدت یک عنصر (در طول محور طول‌ها) هم از نظر نفوذ کننده و هم از نظر تحت نفوذ واقع شدن می‌باشد. از این رو، دیاگرام سببی روابط علی پیچیده معیارها را در یک مدل ساختاری آشکا ر به تصویر می‌کشند و بینش با ارزشی را برای حل مشکلات فراهم می‌کنند. همچنین با کمک دیاگرام سببی می‌توان از طریق تشخیص تفاوت بین معیار های نفوذ کننده و تحت نفوذ به تصمیم‎گیری پرداخت.
به منظور استفاده از تکنیک DEMATEL در این پژوهش، مراحلی که به آن اشاره گردید، مورد استفاده قرار می‌دهیم.
3-7- روش تحلیل شبکه ANP
روش تحلیل شبکه که در سال 1996 توسط ساعتی معرفی شده است، فرم کلی‌تر روش تحلیل سلسله مراتبی است. فرآیند تحلیل شبکه، روش جامع و قدرتمندی را برای تصمیم‎گیری دقیق با استفاده از اطلاعات تجربی و یا قضاوت‌های شخصی هر تصمیم گیرنده در اختیار نهاده و با فراهم کردن ساختاری برای سازمان دهی معیار های متفاوت و ارزیابی اهمیت و ارجحیت هر یک از آن‌ها نسبت به گزینه‌ها، فرآیند تصمیم‎گیری را آسان می‌کند.
فرایند تحلیل شبکه ای چون حالت عمومی AHP و شکل گسترده آن است، بنابراین تمامی ویژگی‌های مثبت آن جمله سادگی، انعطاف پذیری، به کارگیری معیارهای کمی و کیفی به طور همزمان و قابلیت بررسی سازگاری در قضاوت‌ها را دارا بوده و مضافاً می‌تواند ارتباطات پیچیده( وابستگی متقابل و بازخورد) بین و میان عناصر تصمیم را با بکارگیری ساختار شبکه ای بجای ساختار سلسله مراتبی در نظر بگیرد. فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) هر موضوع و مسئله ای را به مثابه” شبکه” ای از معیارها، زیر معیارها و گزینه‌ها( همه این‌ها عناصر نامیده می‌شوند) که با یکدیگر در خوشه‌هایی جمع شده‌اند، در نظر می‌گیرد. تمامی عناصر در یک شبکه می‌توانند، به هر شکل، دارای ارتباط با یکدیگر باشند. به عبارت دیگر، در یک شبکه، باز خور و ارتباط متقابل بین و میان خوشه‌ها امکان پذیر است(گارسیا- میلون72 ، 2008)
بنابراین ANP را می‌توان متشکل از دو قسمت دانست: سلسله مراتب کنترلی و ارتباط شبکه ای. سلسله مراتب کنترلی ارتباط بین اهداف، معیارها، و زیر معیارها را شامل شده و بر ارتباط درونی سیستم تاثیر گذار است و ارتباط شبکه ای وابستگی بین عناصر و خوشه‌ها را شامل می‌شود(1999، Saaty). این قابلیت ANP امکان در نظر گرفتن وابستگی‌های متقابل بین عناصر را فراهم آورده و در نتیجه نگرش دقیقی به مسائل پیچیده ارایه می‌کند. تاثیر عناصر بر عناصر دیگر در یک شبکه توسط یک سوپر ماتریس در نظر گرفته می‌شود.
3-7-1- تفاوت روش تحلیل شبکه و تحلیل سلسله مراتبی
اساس هر دو روش تحلیل شبکه و تحلیل سلسله