4. نيروهاي انساني کتابخانههاي نهاد رهبري تا چه ميزان نسبت به اصول همکاري و پذيرش آن از آمادگي لازمه بهره‌مند مي‌باشند؟
5. وضعيت امکانات و تجهيزات موجود در کتابخانههاي نهاد رهبري تا چه ميزان مناسب است؟
6. ساختار و مقررات سازماني نهاد رهبري، تا چه ميزان از ايجاد طرح‌هاي همکاري در بين کتابخانهها استقبال و پشتيباني ميکند؟
7. کدام زمينه‌ها در باب همکاري بين کتابخانههاي نهاد رهبري دانشگاههاي غرب کشور، از ارزش و اولويت بيشتري برخوردار است؟
8. چه راهکارهايي در خصوص ايجاد طرح‌هاي همکاري در کتابخانههاي نهاد رهبري دانشگاههاي غرب کشور قابل ارائه هستند؟
1-9. تعاريف مفهومي و عملياتي
1-9-1. تعريف مفهومي
1- اشتراک منابع: اشتراک منابع ممکن است چيزي بيش از يک واژه جديد براي مفهوم شناخته شده همکاري بين کتابخانهاي نباشد، در واقع بسياري از فعاليتهاي مشابه را با يک تفاوت عمده در نيل به هدف، دربرمي‌گيرد. از آنجا که هيچ کتابخانهاي قادر نيست انتشارات فزآيند? جهان را يکجا گردآوري کند و در اختيار مراجعان خود بگذارد، مسأل? استفاد? مشترک از منابع کتابخانهها مطرح ميشود. اين مسأله ابتدا در کنفرانسي که در روزهاي يازدهم تا دوازدهم آوريل 1973 در پترزبورگ آمريکا با شرکت 175 کتابدار تشکيل شد به طور رسمي مطرح گرديد (سلطاني و راستين، 1379، 26-17).
براي روشن شدن تعريف اشتراک منابع بهتر است ابتدا مفهوم واژه ” منابع” ارائه شود.از ميان تعريف‌هاي ارائه شده براي منابع تعريف “فترمن”3 تعريف جامع‌تر است. “عبارت منابع کتابخانهاي براي ناميدن هر يک و در عين حال تمام مواد، وظايف و خدماتي که يک کتابخانه مدرن را تشکيل مي‌دهند، استفاده خواهد شد.” که منظور از مواد، تمام مواد چاپي و موادي مانند يک ميکروفيلم و ميکروفرم و پايگاه‌هاي اطلاعاتي ماشين خوان هستند (کاشاني، 1382، 1).
2- امانت بين کتابخانهاي: ترتيب همکاري ميان کتابخانهها که طي آن يک کتابخانه ميتواند مواد کتابخانه‌ي ديگر را به امانت بگيرد يا به عبارت ديگر، واسپردن مواد و منابع يک کتابخانه به کتابخان? ديگر (درويشي، 1388، 48).
3- دانشگاههاي غرب کشور: کتابخانههاي دانشگاهي مراکز استان‌هاي غرب کشور (ايلام، کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان) واقع شدهاند. (بيرانوند و رنجبر، 1389، 4).
4- طرح همکاري: طرح غدير يا عضويت فراگير کتابخانهها راهکاري براي دسترسي مستقيم کاربران به منابع کتابخانههاي دانشگاهي مي‌باشد. که طرح تعميم خدمات کتابخانهاي به افراد غير عضو با هدف ايجاد امکان دسترسي مستقيم به منابع کتابخانههاي دانشگاهي و تخصصي از طريق يک نظام رسمي، هماهنگ، برنامه‌ريزي شده و جامع مي‌باشد (خسروي و عبدالمجيد، 1386، 144).
1-9-2. تعريف عملياتي
1- اشتراک منابع: بر اساس گفت? امين پور در مورد اشتراک منابع که يکي از راهکارهاي مقابله با محدوديت‌هاي مالي و فيزيکي امانت بين کتابخانهاي و يا تلفيقي از هر دو مي‌باشد (امين پور، 1385، 23). 2- امانت بين کتابخانهاي: عبارتند از ارسال يک رکورد يا منبع از يک نهاد دارنده منابع به نهاد درخواست کننده با هدف اينکه منابع را در دسترس مراجعان و کاربراني که از مکانها يا جاهايي که دور از مرکز دارنده منابع هستند قرار دهند.
3- دانشگاههاي غرب کشور: دانشگاههايي که در قسمت غرب کشور و در شهرهاي غربي قرار دارند.
4- طرح همکاري: طرح همکاري که براي کتابخانهها در نظر گرفته شده است، ايجاد همکاري و هماهنگي در بين کتابخانههايي راکه از نظر موضوع در يک سطح هستند راشامل ميشود. و اين نوع طرح به گونههاي مختلفي ايجاد شده و توسعه يافته است.
5-کتابخانههاي نهاد رهبري: کتابخانههايي هستند که زير نظر نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه تأسيس شدهاند.
فصـل دوم
مروري بر ادبيات تحقيق و پيشينه تحقيق
2-1. مقدمه
همکاري بين کتابخانهها که در نتيجه، دسترسي به منابع است. از اين طريق مي‌توان منابع را دسترس پذير نمود. در اين مورد مالکيت منابع و اطلاعات از دسترس کتابخانهها تا حدي خارج ميشود و در اختيار کتابخانههاي همکار که در طرح همکاري با يکديگر مشارکت دارند قرار مي‌گيرد. موضوع اشتراک منابع در چند دهه اخير مورد توجه بوده و براي بسياري از کتابخانهها به عنوان سرمايه‌گذاري در تهيه منابع به شمار مي‌رود و اين تلاشي دوباره براي آنان محسوب ميشود، تا با همکاري يکديگر مجموعه کتابخانهها را توسعه دهند.
2-2.تعريف همکاري
مارکوسن معتقد است همکاري کتابخانهاي در سه سطح مطرح ميشود: همکاري، ائتلاف و شبکه.
1- همکاري کتابخانهاي. فعاليت مشترک ميان دو يا چند کتابخانه که براي تسهيل، پيشبرد و اعتلاي فعاليتهاي کتابخانه و براي استفاده از منابع و ارائه خدمات به استفاده کنندگان طراحي شده باشد.
2- ائتلاف کتابخانهاي. نوع خاصي از همکاري بين کتابخانهاي است که به منطقه جغرافيايي خاص، تعداد معدودي کتابخانه و موضوعي مشخص مربوط است و داراي دستورالعمل و اصول خاصي است.
3- شبکه کتابخانهاي. نوع خاصي از عمليات کتابخانهاي که براي متمرکز سازي يا توسعه‌ي برنامه‌ها و خدمات اشتراکي شامل استفاده از رايانه و ارتباطات است و داراي دفتر مرکزي يا گروه کارکناني براي ايفاي برنامه‌هاي شبکه و هماهنگي آنهاست. نظام‌هاي همکاري کتابخانهاي که از آن به شبکه اطلاع‌رساني تعبير ميشود عبارت است از نظام‌هاي همکاري کتابخانهاي در يک منطقه جغرافيايي يا يک حوز? موضوعي که مرکزي هماهنگ کننده دارد و به عنوان مجراي ارتباطي عمل ميکند (نشاط، 1382، 8).
همکاري در فرهنگ وبستر در سال 1973 و صفحه 250 چنين تعريف شده است: با ديگري يا با ديگران بودن براي سود متقابل، اغلب با اقتصاد مرتبط است (آيسون، 1995، 3)4.
2-3.ايجاد طرح همکاري بين کتابخانهاي
در راستاي ايجاد طرح‌هاي همکاري بين کتابخانهاي راهکارهايي قبلاً توسط محققين ديگر ارائه شده است که در پيرامون خود تحولات بسياري را بوجود آورده‌اند. علاوه بر امانت بين کتابخانهاي، اشتراک منابع و خدمات تحويل مدرک، استفاده از طرح‌هاي غدير و امين مي‌باشد که کتابخانهها با به عضويت درآمدن در اين طرح‌ها مي‌توانند از خدمات و مزاياي آن به نفع خود استفاده نمايند. تحولاتي که رخ داده همچون: حق مؤلف، ايجاد فرصت‌هاي زيادي براي شکل دهي به قوانين و مفاهيم مربوط به نظام همکاري بين کتابخانهاي و تبادل اطلاعات با منابع کتابخانهها که از اهميت بالايي برخوردار است. به نتايج قابل قبولي هم در برخي زمينه‌ها رسيده‌اند از جمله: تبادل اطلاعات، تبادل تجربيات در بين کتابداران و همکاران ديگر در کتابخانهها را نيز منجر شده است. در حال حاضر کتابداران به راهکارهايي روي آورده‌اند که در چارچوب قوانين، مقررات و برنامه‌هايي بوده که کتابخانهها را بر اساس شرکت در هم سرمايگي به سمت تبادل اطلاعات پيش ببرند و از ابزارهاي همکاري مانند فهرستگان کتابخانه و فهرست منابع کتابخانههايي که در اين زمينه قوي هستند، استفاده نمايند. در هر صورت اگر به شکل دقيق به مسئله همکاري بين کتابخانهها توجه شود، در آينده نزديک شاهد پيشرفت و تغيير عظيمي در کتابخانهها خواهيم بود. که اين پيشرفت نه تنها به نفع جامعه کتابخانهها خواهد بود بلکه در همه زمينه‌هاي علوم، تحقيقات و فناوري مؤثر واقع ميشود. براي ايجاد طرح همکاري ايجاد تمايل و رغبت در بين کتابداران از جمله مسائل مهمي است که بايد در نظر گرفته شود چنانکه کتابداران به ايجاد همکاري در کتابخانههاي خود تمايل داشته باشند، مي‌توانند به نتيجه مطلوب در اين زمينه برسند. در فصل پنجم تحقيق حاضر به ارائه راهکارهايي در ايجاد طرح همکاري بين کتابخانههاي نهاد رهبري دانشگاههاي غرب مي‌پردازيم.
2-4. روش‌هاي همکاري
يکي از روش‌هاي همکاري براي تهيه منابع اطلاعاتي کتابخانه، مبادله با کتابخانههاي ديگر است. مبادله منابع اطلاعاتي ممکن است به دو صورت انجام پذيرد:
الف) مبادل? منابع اطلاعاتي کتابخانه: گاهي منابع اطلاعاتي موجود در کتابخانه به دلايلي مورد نياز کتابخانه نميباشد و کتابخانه مايل است آن را با کتابخان? ديگر مبادله نمايد، منابعي که مشمول مبادله با کتابخانههاي ديگر ميشوند، منابعي هستند که با توجه به سياستهاي کتابخانه مشمول وجين ميشوند. در بعضي از کشورها از قبيل آمريکا، براي مبادل? اطلاعات انجمنهايي تشکيل دادهاند که از طريق آن، اعضاي انجمن اين منابع، را با يکديگر مبادله مينمايند. براي انجام مبادله لازم است هر کدام از کتابخانهها فهرست دقيق منابع اطلاعاتي مورد مبادل? خود را در اختيار کتابخانههاي ديگر قرار دهد تا بعد از انتخاب اوليه، در مورد چگونگي مبادله مذاکرات لازم صورت پذيرد.
ب) مبادله انتشارات: بسياري از دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقيقاتي انتشاراتي دارند که مورد نياز کتابخانههاي ديگر مي‌باشد. بخش سفارش ميتواند با هماهنگي مقامات مسئول سازمان، فهرست انشارات سازمان را به همراه نامه‌اي که تمامي شرايط مبادله در آن قيد شده باشد، براي سازمان‌هايي که در زمينه‌هاي مورد نياز کتابخانه داراي انتشارات هستند، ارسال نمايد و از آن تقاضاي مبادل? انتشارات نمايد. مبادلاتي اين‌گونه، روش بسيار خوبي براي تهيه مابع اطلاعاتي از سازمان‌هاي آموزشي و تحقيقاتي است.
هدايا و منابع اطلاعاتي رايگان جزء منابعي هستند که افراد يا سازمان‌هايي علاقه‌مندندمجموعه‌ي شخصي يا سازماني خود را به کتابخانهها اهدا نمايند. مؤسساتي که اهداف انتفاعي يا غير انتفاعي دارند، انتشارات خود را جهت معرفي بيشتر سازمان خود به سازمان‌هاي ديگر به صورت رايگان ارائه مي‌دهند. يا در صورتي که برخي از منابع اطلاعاتي با اهداف مجموعه‌سازي آنها متناسب نباشد، آنها را به کتابخانههاي ديگر اهدا مينمايند. هر چند پذيرفتن منابع اطلاعاتي به صورت اهدايي روش بسيار خوبي براي تهيه منابع اطلاعاتي مورد نياز کتابخانه مي‌باشد، اما از گسترش نامتعادل مجموعه نبابد غافل بود. بهتر است در پذيرفتن منابع اطلاعاتي اهدايي، اهداف مجموعه‌سازي کتابخانه نيز مد نظر قرار گيرد و تنها به دليل رايگان بودن، منابع اهدايي، را نپذيرفت و در صورت قبول منابع اهدايي از پذيرش شرايط نامعقول خودداري شود. زيرا بسياري از افراد و سازمان‌ها با شرايط خاصي از قبيل؛ عدم امانت دهي منابع اهدايي و تکنيک مجموع? اهدايي از مجموع? اصلي، منابع اطلاعاتي خود را اهدا مينمايند (محسني، 1388، 278).
مک کلارين، در مورد همکاري بين کتابخانهها قبل از جنگ جهاني دوم بيان ميکند که کتابخانهها بيشتر به صورت رسمي با يکديگر همکاري داشتند. پس از جنگ عمدتاً ساختار همکاري بيشتر در برنامه خدمات تعاوني آغاز شد. تلاشهاي مک کلارين نشان ميدهد که سهم عمدهاي در جامعه کتابخانه امروز از وي باقي مانده است. به عنوان برخي از نوآوريها که شامل فهرستگان ملي در سال 1901 که در مورد خدمات تحويل مدرک و گاهي اوقات به نام امانت بين کتابخانهاي و براي اولين بار عرضه سند و مدرک و غيره از خدمات کتابخانه است که به موجب آن يک کاربر کتابخانه ميتواند از کتابها، فيلمها، دي وي دي و ميکروفيلم مدارک، نسخه تهيه کند. يا آنها را به امانت بگيرد (آيسون، 1995، 4).
ممکن است در برخي مواقع روش همکاري به صورت مبادله باعث شود تا کتابخانههايي که با يکديگر همکاري مينمايند از وجود منابعي که در مجموعه‌ي خود دارند آگاه شوند و اين موضوع به روند همکاري مؤثر مي‌انجامد. تا جايي که مراجعان براي بدست آوردن اطلاعات خود از کتابخانه معطل نمي‌شوند و هرکس به نحو مطلوب ميتواند از منابعي که مورد نيازش مي‌باشد استفاده نمايد. اهداء ممکن است موجب ناهماهنگي در مجموعه کتابخانه شود که در اينصورت از پذيرفتن منابعي اهدايي اجتناب ميشود. تا جايي که امکان دارد منابعي در کتابخانه نگهداري شود که مورد نياز مراجعان باشد. امروزه همکاري ميان
