ي حرارتي خورشيدي تا زمان قطع کامل يارانه‌هاي سوخت فسيلي و برق ارائه گرديده است. البته همزمان با پيشنهاد کاهش يارانه‌هاي انرژي، اقدامات جبراني براي جلوگيري از فشار اقتصادي ناشي از قيمت هاي بالاي انرژي بر روي اقشار کم درآمد نيز توصيه مي‌گردد. اقداماتي براي ترويج بکارگيري انرژي خورشيدي (نظير ارائه اطلاعات و آموزش، همکاري و مساعدت اوليه با آژانس‌ها و پيمانکاراني که بکارگيري انرژي خورشيدي و اجراي پروژه‌هاي مدل CDM را به عنوان شغل و حرفه خود انتخاب نموده‌اند) نيز مي‌تواند به فرآيند توسعه بكارگيري انرژي حرارتي خورشيدي در ايران سرعت و شتاب بيشتري دهد.
اين فصل از دو قسمت تشکيل شده است. قسمت اول مباني نظري است که خود از بخش هاي ارزيابي اقتصادي، معرفي نرم افزار کامفار، انرژي خورشيدي و گاز طبيعي تشکيل شده است و قسمت دوم که پيشينه تحقيقات انجام شده در داخل و خارج کشور را بررسي مي کند.
2-1- ارزيابي طرح هاي اقتصادي
سرمايه‌گذاري در امور صنعتي، کشاورزي، فرهنگي و اجتماعي با استفاده از منابع محدود جامعه، يگانه ابزار عمدة تحقق اهداف مورد نظر کشورهاست. بديهي است در صورت استفاده نامناسب از اين منابع محدود، چه در بخش خصوصي و چه در بخش دولتي، کشور متضرّر خواهد شد. به منظور پرهيز از اينگونه زيان‌ها، مي‌‌بايست هر طرح سرمايه‌گذاري بر اساس يک سري ضوابط، به طور دقيق مورد مطالعه و سنجش قرار گيرد. هدف از تدوين مطالعات توجيهي طرحهاي عمراني و به ويژه طرحهاي بندري كه عموماً هزينه بر ميباشند نيز جلوگيري از زيان و استفاده بهينه از منابع با تعيين بهترين و مؤثرترين شيوه سرمايه‌گذاري به منظور بهبود سطح عملكرد و درآمد بنادر مي‌باشد. از اين رو در اين فصل، ابتدا تحت عنوان مطالعات توجيهي طرحهاي عمراني، تعريف طرح عمراني و انواع آن تشريح مي‌شود. به علاوه مفهوم مطالعات توجيه فني، مالي و اقتصادي و لزوم انجام آن براي طرحهاي عمراني توضيح داده شده و سپس روند چگونگي تدوين گزارش توجيهي طرح ها درجهان و ايران مورد بررسي قرار مي‌گيرد(اسکونژاد، 1380).
2-1-1- چرخه حيات طرح
براي چرخه حيات طرح در نظام فني و اجرايي طرحهاي عمراني کشور، سه مرحلة متمايز پيش‌بيني شده است که عبارتند از :
تهيه
اجرا
بهره‌برداري
هر کدام از مراحل فوق از مجموعة اقداماتي تشکيل مي‌شود که سهم عواملِ مشاوره، طراحي، ساخت و نصب در آنها متفاوت مي‌باشد. مرحله تهيه طرح که به آن مطالعه توجيه طرح نيز گفته مي‌شود، جنبة خدمات مشاوره دارد و از زمان شكل‌گيري فكر ايجاد طرح آغاز شده (مطالعه شناسايي)، پس از انجام مطالعه امكان سنجي اوليه (مقدماتي) و امكان‌سنجي نهايي (توجيهي تفصيلي)، با ارزيابي نتيجة مطالعات، خاتمه مي‌يابد. در صورتيكه نتيجة ارزيابي مطالعه مثبت باشد، اقدامات لازم براي طراحي تفصيلي و شروع مرحله اجرا به عمل مي‌آيد. انجام صحيح مرحله تهيه طرح، اجراي درست و بهينة آن را در پي دارد (راهنماي تهيه گزارش توجيه طرح، 1380).
در بعضي بررسي ها ثابت شده در مرحلة تهية طرح كه حدود پنج درصد از كل سرمايه‌گذاري هزينه مي‌شود، شصت و پنج درصد ساختار اصلي طرح مشخص مي‌گردد. نظر به اهميت انجام مرحلة تهيه طرح، در بند 10مادة يك قانون برنامه و بودجه، مجموع عملياتي كه براساس مطالعات توجيهي فني و اقتصادي يا اجتماعي انجام مي‌شود، طرح عمراني ناميده شده و در تبصرة 5 ماده واحده قانون برنامه دوم توسعه و مادة 61 قانون برنامه سوم توسعه، شروع عمليات اجرايي طرحهاي عمراني تنها پس از انجام مطالعات تهيه طرح مجاز شناخته شده است. تقسيم مطالعات امكان‌سنجي به اوليه و نهايي مانع از آن است كه بلافاصله پس از مطرح شدن فكر ايجاد طرح، بدون بررسي گزينه‌ها و راه حلهاي مختلف، مطالعه امكان سنجي نهايي انجام شود. انجام مطالعه امكان سنجي اوليه از تهيه طرحهاي مختلفي كه احتمال موفقيت آنها در ارزيابي ضعيف است، جلوگيري و قبل از آنكه هزينه زيادي صرف مطالعة امكان‌سنجي نهايي شود، چشم‌انداز اجراي پروژه را روشن مي‌كند(اسکونژاد، 1380).
در مطالعات امکان‌سنجي نهايي، گزينه‌هايي که در مطالعات امکان‌سنجي اوليه قابل بررسي تشخيص داده شده است، مورد مطالعه قرار مي‌گيرند. نهايتاً در صورتيکه نتايج مطالعات مذکور نشانگر ضرورت اجراي طرح بوده و اولويت طرح در ميان ديگر طرحهاي مشابه توسط سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور تأييد شود، ميتوان نسبت به اجراي طرح اقدام نمود. همانگونه که گفته شد، تهيه طرح بيش از نيمي از ساختار اصلي طرح را به خود اختصاص مي‌دهد و اين در حالي است که مرحله اجرا و پس از آن مرحلة بهره‌برداري از طرح، از سهم کمتري برخوردارند.
2-1-2- مفهوم مطالعات توجيه فني و اقتصادي
همانگونه که قبلاً اشاره شد، قانون برنامه و بودجه کشور مقرر داشته است که طرحهاي عمراني براساس مطالعات توجيهي فني و اقتصادي انتخاب و اجرا شوند. منظور از مطالعات توجيهي، گردآوري مجموعه آمار و اطلاعات و بررسي و تحليلهايي درباره طرح عمراني است تا بر پايه آن بتوان درباره سودمندي طرح داوري كرد و مطمئن شد كه براي رفع يك يا چند نياز جامعه، تمام گزينه هاي مطلوب (راه حل هاي مختلف) مورد مطالعه قرار گرفته و از ميان آنها، بهترين گزينه مشخص شده است و از اين رو، انتخاب و اجراي طرح از نظر جامعه و اقتصاد ملي كشور، سودمند و بخردانه است. هدف طرحهاي عمراني آن است كه با توجه به برنامه‌هاي توسعه پنجساله، سطح عمومي زندگي مردم كشور را بهبود بخشد. با توجه به اين هدف، آن دسته از طرحهاي عمراني كه به مؤثرترين شيوه، توليد اقتصادي كشور را به طور مستقيم و يا غيرمستقيم افزايش دهد و با آينده‌نگري درست موجبات افزايش محصول ملي (كالا يا خدمت) را فراهم آورد، بهترين طرحهاي عمراني شناخته مي‌شود. طرحهاي ياد شده از يك سو، بايد نيازها و تقاضاي جامعه را پاسخگو باشد و از سوي ديگر، امكان و توانايي فراهم آوردن منابع مورد نياز براي توليد محصول را داشته باشد. با توجه به مطالب يادشده، در مطالعات توجيهي طرحهاي عمراني، بايد عناصر مهم و اساسي مربوط به توليد يك كالا يا خدمت معين، به همراه گزينه‌هاي محتمل آنها تعيين، تعريف و تحليل شود. مطالعه توجيهي بايد وضع طرح را براساس يك ظرفيت معين و در يك منطقه مشخص، با كاربرد فناوري يا فناوري‌هاي خاص درارتباط با منابع مورد نياز و با يك هزينه سرمايه‌گذاري و هزينه بهره‌برداري و نگهداري معلوم و در آمد متصور احتمالي مشخص كند و سودمندي طرح را از نظر مالي و اقتصادي و ملاحظات اجتماعي تعيين نمايد. هنگامي طرح عمراني موجبات افزايش محصول ملي را فراهم مي‌آورد كه مجموع ارزش كلي محصول توليدشده مستقيم و يا محصولات غير مستقيمي كه به دليل اجراي طرح توسط ساير بخشها توليد مي‌شود، بيش از هزينه اقتصادي منابعي باشد كه براي توليد محصولات ياد شده مورد استفاده قرار گرفته است(خلیلی عراقی، 1384).
هدف هر طرح عمراني در تحليل نهايي، خدمت به جامعه است. در واقع، رفع نيازهاي جامعه سرچشمه تمام فعاليتهاي اقتصادي است. پيداست قبل از اقدام به رفع نياز جامعه، نخست بايد اين نيازها به روشني تعيين و مشخص شود. پس از مشخص‌شدن نياز، مهندسان و كارشناسان فن بايد با گردآوري اطلاعات و آگاهي از شرايط ناظر بر برنامه ريزي و تدوين طرح، راه حلهاي مختلف و يا به سخن ديگر، گزينه هاي فني متفاوت چگونگي رفع نياز را ارائه دهند. طبيعي است كه هيچ مسئول، كارشناس و مهندسي نمي‌تواند در اولين برخورد با مسئله، بهترين راه حل آن را تشخيص و ارائه دهد. از اين رو، گزينه‌هاي مختلفي مطرح خواهد شد كه براي انتخاب بهترين آنها بايد ملاحظات فني، مالي و اقتصادي هريك از گزينه‌ها مورد بررسي قرار گيرد. در مرحله مطالعه و تأليف طرح عمراني، بين وجوه فني، مالي و اقتصادي، توالي وجود ندارد و اين مطالب بايد همزمان مورد بررسي و مطالعه قرارگيرد. به اين منظور همكاري نزديك كارشناسان فني، مالي و اقتصادي ضروري است تا اطمينان حاصل شود كه مسايل فني طرح عمراني با رعايت ملاحظات مالي و اقتصادي مورد بررسي قرارگرفته است. معمولاً در جريان مطالعه و تأليف طرح عمراني، شماري از گزينه‌ها دوش به دوش تا آخرين مرحله مطالعه پيش خواهند رفت. براي مقايسه گزينه‌هاي مختلف يك طرح با يكديگر و يا براي داوري درباره پذيرش يا مردود شمردن طرحهاي عمراني و رتبه‌بندي آنها، بايد مقدار سرمايه‌گذاري، هزينه‌هاي بهره‌برداري و نگهداري سالانه و درآمد (در مورد طرحهاي عمراني كه محصولشان فروخته مي‌شود)، شيوة تأمين مالي و سازمان‌دهي طرحها و گزينه‌هاي مختلف مشخص شود تا بر پايه اين اطلاعات، بتوان سودآوري مالي و سودآوري اقتصادي آنها را، برحسب مورد، محاسبه كرد(منيري، 1386).
2-1-4- بررسي اجمالي روش هاي جهاني تدوين گزارش توجيهي طرح
بررسي تاريخچه هزينه – فايده9 و ارزيابي اقتصادي طرح ها و روش هاي محاسبات آن با بررسي ديدگاه هاي مختلفي كه تاكنون در اين رابطه مطرح شده اند، انجام مي شود. اگر بخواهيم ادبيات موجود در اين زمينه وديدگاه هاي تئوريك آن را بر پايه زمان مشخص نماييم، ميتوان آن را در نمودار زماني1-2به شرح زير خلاصه نمود:
نمودار 1-2: نمودار زماني ديدگاه هاي موجود در ارزيابي اقتصادي طرح ها
دستورالعمل سازمان ملل متحد
دستوالعمل استانفورد
دستوالعمل سازمان ملل متحد
کتاب توسعه صنعتی
دستوالعمل سازمان همکاری و توسعه اقتصادی
کتاب اقتصاد طرح های منابع آب
کتاب تحلیل اقتصادس طرح های کشاورزی
کتاب تحلیل اقتصادی طرح ها
دستوالعمل تدوین مطالعات توجیهی طرح های یونیدو
ارزشیابی طرح های صنعتی یونیدو
1951
1954
1958
1960
1968
1971
1972
1975
1978
1980
ماخذ : راهنماي تهيه گزارش توجيه طرح، 1380
نخستين بار در سال 1951 ميلادي اولين دستورالعمل تهيه و تنظيم و ارزشيابي اقتصادي طرحهاي عمرانيتوسط سازمان ملل متحد10 انتشار يافت که تا پيش از اين تاريخ، هيچ دستورالعمل و رهنمود جامعي براي کشورهاي در حال توسعه در زمينة ارزيابي طرحهاي سرمايه‌گذاري عمراني ارائه نشده بود. پس از آن تا اوايل دهه 1960 چند دستورالعمل ديگر از سوي سازمان ملل متحد، مؤسسات پژوهشي و کارشناسان اقتصادي تهيه و تنظيم گرديد تا اينکه يک خيزش جدي در اين عرصه به وقوع پيوست. حاصل اين تلاشها از سال 1951 تا 1980، چاپ دستورالعملها با راهنماهاي متعدد براي تهيه و تنظيم و ارزشيابي طرحهاي سرمايه‌گذاري عمراني بود که مهَم ترين آنها عبارتند از (راهنماي تهيه گزارش توجيه طرح، 1380):
دستور العمل سازمان ملل متحد -1951 (توسط سازمان ملل متحد انتشار يافت)
دستور العمل استانفورد-1954 (موؤسسه پژوهشي استانفورد واقع دركاليفرنيا آمريكا اقدام به تهيه دستورالعمل مذکور نمود. )
دستور العمل سازمان ملل متحد- 1958(توسط سازمان ملل متحد انتشار يافت)
کتاب توسعه صنعتي – 1960(اين كتاب را موراي. دي. برايس نوشته است)
دستور العمل سازمان همکاري و توسعه اقتصادي -1968
کتاب اقتصاد طرح هاي منابع آب- 1971 (نويسنده اين کتاب اي. کوئيپر مي باشد. )
کتاب ارزشيابي اقتصادي طرحهاي حمل و نقل- 1971 (نويسنده اين کتاب هانس آدلر مي باشد. )
کتاب تحليل اقتصادي طرحهاي کشاورزي – 972 (نويسنده اين کتاب پرايس گي تيتگرمي باشد. )
کتاب رهنمودهاي ارزشيابي طرح يونيدو- 1972 (اين کتاب توسط سازمان توسعه صنعتي ملل متحد انتشار يافت)
کتاب تحليل اقتصادي طرحها – 1975 (اين کتاب توسط بانک جهاني منتشر گرديد).
دستور العمل تدوين مطالعات توجيهي طرحهاي صنعتي- 1978 (اين کتاب توسط سازمان توسعه صنعتيملل متحد انتشار يافت)
دستور العمل ارزشيابي طرحهاي صنعتي- 1980(اين کتاب توسط سازمان توسعه صنعتي ملل متحد انتشار يافت)
دستورالعمل ارزشيابي طرحهاي صنعتي 1980که توسط يونيدو11 منتشر گرديد، حاصل کار مشترک کارشناسان سازمان توسعه صنعتي ملل متحد(يونيدو) و مرکز توسعه صنعتي کشورهاي عرب مي‌باشد و در مقدمه آن ذکر گرديده است که هدف نويسندگان کتاب اين بوده که روش ساده و قابل فهم و عملي براي ارزشيابي طرح با عنايت به وضع اطلاعات و محدوديتهاي موجود
