مي‌كند كه مردم پول را براي مقاصد معاملاتي تقاضا مي‌كنند و تأكيد مي‌كند كه نقش محوري پول در اقتصاد، وسيله مبادله در دادوستد كالاها و خدمات میباشد. همچنين اين ديدگاه بر عوامل تعيين‌كننده سرعت گردش پول تأكيد مي‌كند.
در دهه 1930 ميلادي كينز تقاضاي پول را فراتر از نقش وسيله مبادله مطرح كرد. وي بيان مي کند كه مردم قسمتي از درآمد پولي خود را براي مقاصد سفته‌بازي و سوداگري نزد خود نگهداري مي‌كنند. اگرچه اقتصاددانان پيش از كينز نگهداري دارايي را به عنوان شق دومي در مقابل پول مي‌دانستند، ولي در كارهاي خود اهميت چنداني به آن نمي‌دادند.
تقاضاي معاملاتي پول از به كارگيري پول به صورت تسهيل كننده معاملات نشأت مي‌گيرد و با سطح درآمد ارتباط دارد. در حالي كه تقاضاي سفته‌بازي پول از به كارگيري پول به عنوان دارايي سرچشمه مي‌گيرد و توسط نرخ بهره تعيين مي‌شود. كينز عقيده دارد كه تقاضاي سفته‌بازي بستگي به انتظارات در مورد تغييرات آتي نرخ بهره دارد. در چنين شرايطي فرد ترجيح مي دهد تا قسمتي از درآمد پولي خود را به صورت داراييهاي مالي نگهداري كند تا بازده به آن تعلق بگيرد.
در تابع تقاضاي كينز، تعيين‌كننده‌هاي اصلي، سطح درآمد (به عنوان متغير مقياس و جانشيني براي حجم معاملات) و نرخ بهره (به عنوان جانشين براي هزينه فرصت نگهداري پول) مي‌باشند. چنين تابعي در مطالعات تجربي قبل از جنگ جهاني دوم به طور گسترده‌اي به كار گرفته مي‌شد. در دوره‌هاي بعد محققان به بررسي مباحثي در مورد ماهيت تابع تقاضاي پول پرداختند.
اقتصاددانان بعد از كينز نيز مدلهاي ديگري را تهيه كردند. تئوريهاي تقاضاي پول كه بعد از كينز مطرح شده‌اند را مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد؛ تئوريهاي معاملاتي2 و تئوريهاي پورتفوي3. تئوريهاي معاملاتي بر نقش پول به عنوان وسيله مبادله تأكيد مي‌كنند و پول لزوماً به عنوان ذخيره‌اي براي مقاصد معاملاتي تلقي مي‌شود. هزينه معاملاتي تبديل ميان پول و ديگر دارايي‌ها، در تعيين مقدار اين ذخيره نقش تعيين كننده دارد. تئوريهاي دارايي، تقاضا براي پول را قسمتي از مساله تخصيص ثروت در ميان پورتفوي دارايي‌ها كه پول را هم شامل مي‌شود، مي‌دانند. پول و ديگر دارايي‌ها به عنوان شقهاي مختلفي از نگهداري ثروت محسوب مي شوند كه هركدام جرياني از خدمات و يا درآمد (صريح يا ضمني) را فراهم مي‌كنند.
نكته جالب توجه اين است كه گرچه تئوريهاي متفاوت تقاضاي پول را از زواياي مختلف تحليل مي‌كنند، ولي نتيجه آنها يكسان است. در همه موارد حجم مانده‌هاي حقيقي پول رابطه‌اي معكوس با نرخ بازدهي ساير دارايي‌ها و رابطه مستقيم با درآمد حقيقي دارد.
در دهه هفتاد ميلادي، پيشرفتهاي تكنولوژيكي در بازارهاي مالي، طيف وسيعي از داراييهاي جديد را خلق كرد. پيدايش اين دارايي‌ها كه جانشينهايي (هرچند غير كامل) براي پول بودند، تأثير عميقي بر تابع تقاضاي پول گذاشت. رفتار مجموعههاي پولي (به ويژه حجم پول، 1M) در پاسخ به اين نوآوري‌هاي تكنولوژيكي، سوالاتي را در خصوص مفيد بودن اين متغيرها به عنوان هدف مياني در سياستهاي پولي مطرح كرد و محققان را با مساله ديگري تحت عنوان «ثبات تابع تقاضاي پول» مواجه ساخت.
ثبات تقاضاي پول، پيش‌شرطي است كه براساس آن پول اثر قابل پيش بيني بر اقتصاد دارد و كنترل عرضه پول توسط بانك مركزي ابزاري سودمند و مناسب در جهت اجراي سياستهاي فعال پولي میباشد. ثبات تابع تقاضاي پول بدين معني است كه مقدار پول به طور قابل پيشبيني مرتبط با مجموعه‌اي از متغيرهاي كليدي است كه پول را به بخش حقيقي اقتصاد متصل مي‌سازند. به عبارت ديگر ثبات تابع تقاضاي پول، موثر بودن سياست پولي را تضمين مي‌كند. پس براي پيش بيني اثر تغييرات عرضه پول بر روي متغيرهايي همچون درآمد و قيمت بايد از باثبات بودن تابع تقاضاي پول در طول زمان اطمينان حاصل كرد.
در نهايت مي‌توان گفت، در تجزيه و تحليل مسائل اقتصاد كلان و سياستگذاري اقتصادي بررسي تابع تقاضاي پول، اهميت خاصي در شناخت الگوي اقتصاد كلان و اثربخشي و كارايي سياستهاي پولي و مالي دارد.
با توجه به مطالبي كه بيان گرديد، در چارچوب تحقيق حاضر، مشخصاً اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا رابطه تعادلي بلندمدت بين اجزاي تشكيل‌دهنده تابع تقاضاي پول وجود دارد يا خير؟ به عبارت ديگر، اين سوال مطرح است كه آيا يك تابع تقاضاي پول باثبات در ايران وجود دارد كه بتوان سياستهاي كلان را بر مبناي آن تنظيم كرد؟
لذا این تحقیق هدف خود را بر این اساس نهاده که تابع تقاضای مناسب برای پول را در اقتصاد ایران بدست آورده سپس آن را با مقدار بهینه پول که بوسیله قاعده بهینه پولی بدست خواهد آمد مقایسه کند. برای رسیدن به این هدف تلاش شده است ابتدا تقاضای پول کینز، بامول و توبین، فیشر، فریدمن و غیره را مورد بررسی قرار دهیم. سعی بر آن بوده تا ابتدا به نقد و تحلیل این نظریات پرداخته و سپس الگوی بومی تقاضای پول مناسب اقتصاد ایران را استخراج نموده و برآورد نمائیم. سپس به تخمین تابع تقاضای تقدینگی در جامعه پرداخته و این تابع را با تمام ملاحظات تکمیلی که جهت واقعیتر بودن و بهتر بودن تخمین ایران میتوان به مدل اضافه نمود، برآورد کرده و به بررسی عوامل موثر و ضرایب آن در اقتصاد ایران پرداخته شده است. برای نیل به این مهم، به بررسی عوامل مؤثر بر تقاضای پول در چارچوب الگوی خرید-زمان4 پرداختیم. رویکرد زمان- خرید اولین بار توسط سیوینگ5 (1971) مطرح گردید؛ و مک کالوم6 و گودفرند7 این رویکرد را برای اولین بار در تقاضا برای پول نشان دادند. این رویکرد مسئله تخصیص استاندارد زمانی که فرد کار میکند و مصرف میکند را بیان نمود. استفاده از پول به فرد این اجازه را میدهد که میزان زمان اختصاص یافته به مصرفش را کاهش دهد، بنابراین زمان موجود برای کار و اوقات فراغت آزاد میگردد و در نتیجه مطلوبیت نهایی و بازده ضمنی صورت می پذیرد.
پس از بررسی تابع مناسب تقاضای پول به دنبال محاسبه مقادیر بهینه تقاضای پول میباشیم. در این راستا لازم است مروری بر مبانی نظری و مطالعات انجام گرفته در زمینه تعیین میزان رشد بهینه پول داشته باشیم. از آنجائیکه عمدتاً مبانی نظری و تحقیقات صورت گرفته در راستای تعیین نرخ رشد بهینه پول در زمینه تعیین قاعده بهینه سیاست پولی میباشد. لذا ما نیز در این تحقیق روش خود را بر این مبنا قرار دادهایم.
یک ﻗﺎﻋﺪة ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات در وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ. اﻣﺮوزه ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎي اﺗﺨـﺎذ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت ﺳﻴﺎﺳـﺘﻲ نزد سیاست‌گزاران پولی وﺟﻮد دارد.8
برای ساخت یک قاعده سیاست پولی باید تابع زیان بانک مرکزی را نسبت به قیود عنوان شده حداقل نمائیم. برای نیل به این هدف ابتدا قیود را مشخص نموده، سپس با استفاده از دادههای موجود این قیود را با استفاده از روش حداقل مربعات خطی تخمین زده میشوند. سپس تابع زیان بانک مرکزی را با استفاده از نرم افزار MATLAB نسبت به این قیود حداقل خواهیم کرد.
1-2- هدف تحقیق
تاکنون ادبیات و مبانی قدرتمندی در خصوص نقش پول در اقتصاد تدوین شده است و مخصوصا مبانی خردی و پایهای گستردهای در این زمینه توسط اقتصاددانان بسیاری تدوین و ارائه شده است، اما با توجه به اهمیت موضوع و کاربرد نتایج آن برای فهم بهتر نحوهی عملکرد اقتصاد امروزی بر این باوریم که باید در راستای گسترش این ادبیات در هر اقتصادی کوشید. هدف از ارائه این تحقیق معرفی «الگوی بومی تقاضای پول مناسب برای جمهوری اسلامی ایران» و مقایسه آن با «میزان بهینه نقدینگی» میباشد. ادعایمان این است که این تحقیق در زمینه بررسی ادبیات موضوعی تقاضای پول با مبانی پایه خردی کوشیده و زوایایی از اقتصاد ایران را روشن میکند.
در اهمیت این دو هدف به تفکیک میتوان اینگونه بیان نمود:
الف) با بررسی مطالعات انجام شده در رابطه با تقاضای پول این نتیجه را درمییابیم که بیشتر مطالعاتی که در زمینه برآورد تقاضای پول صورت گرفته خصوصاً در ایران از مدلهای متعددی از جمله پیش پرداخت نقدی یا رابطه ریشه دوم بامول- توبین استفاده کردهاند، ولی متاسفانه دامنه منابع درخصوص مدل «زمان- خرید» محدود به ذکر آن در برخی کتب درسی میباشد و به طور کاربردی از آن بهره نبردهاند. این تحقیق با استفاده از مدل زمان- خرید، مدلی پایه در اقتصاد کلان با تحلیل خرد ارائه میدهد. مهمترین کاربرد این مدل اینست که علاوه بر تابع مناسب تقاضای پول، بهینه پول را نیز نتیجه میدهد.
ب) در ایران تا به امروز توجه به بهینه نقدینگی مورد غفلت واقع شده است و کمتر پژوهشی به دنبال بررسی میزان مطلوب نقدینگی در سطح جامعه و بخشهای مختلف اقتصادی آن بوده است. بهطوریکه زمانیکه از شرکتهای سرمایهگذاری و صنایع در رابطه با مشکلات آنها پرسیده میشود، آنها به مشکل نقدینگی اشاره میکنند. از طرفی دیگر حجم بالای نقدینگی در جامعه باعث شده است عدهای ادعا کنند که این حجم بالا منجر به تورم در جامعه شده است. لذا باید به نوعی دریافت که میزان بهینه نقدینگی در جامعه و بخشهای مختلف آن چه مقدار میتواند باشد و تابع چه عواملی است. بنابراین این پایاننامه هدف خود را این گذارده است که میزان بهینه نقدینگی را در کل جامعه تعیین کرده و مشخص کند چه عواملی این میزان نقدینگی مطلوب را شکل میدهند.
1-3- فرضیهها
نرخ ارز و نرخ سود علیالحساب بانکی تأثیر منفی بر تقاضای پول دارد.
ثروت تأثیر مثبت بر تقاضای پول دارد.
تابع تقاضای پول با تعریف وسیع پول با ثباتتر از تابع تقاضای پول با تعریف محدود پول است.
مقادیر نرخ رشد تقاضای نقدینگی با رویکرد زمان-خرید بیشتر از مقدار رشد بهینه نقدینگی با استفاده از قاعده بهینه پولی و مقدار رشد واقعی نقدینگی است
1-4- روش تحقیق
این تحقیق از انواع تحقیقات کمّی به شمار میرود و با استفاده از آمار و اطلاعات پولی کشور صورت پذیرفته است.
مطالعه حاضر شامل دو بخش بررسی تقاضای پول و بررسی بهینه پول در شرایط پایدار میباشد. در بخش اول به حل مسئله بهینهسازی مطلوبیت خانوار در قالب رویکرد زمان- خرید مک کالوم و گودفریند همراه با قیود مدل شامل قید زمان خرید و قید بودجه خانوار میباشد. پس از حل تابع تقاضای پول منتج شده که الگوی حاصله با استفاده از روشهای اقتصادسنجی مورد آزمون و برآورد قرار گرفته است. جهت برآورد الگو از روش ARDL بهره برده است.
محقق در بخش دوم با برای بدست آوردن میزان رشد بهینه پول در قالب روش کنترل بهینه و با استفاده از روش برنامهریزی پویا تابع زیان بانک مرکزی را حداقل مینماید. تابع زیان مورد نظر این تحقیق تابعی از متغیرهای مربع نرخ تورم، مربع شکاف تولید، شکاف حجم نقدینگی و مربع تراز پرداختها میباشد
به منظور جمعآوری آمار و اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از پایگاههای اطلاعاتی سالنامههای آماری شامل آمارنامههای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، آمارنامههای مرکز آمار ایران، بانک اطلاعات سریهای زمانی بانک مرکزی استفاده شده است.
مقدمه:
تابع تقاضاي پول از مباحث كليدي و محوري در تئوريهاي تعيين درآمد و تئوريهاي پولي است كه توجه بسياري از اقتصاددانان را به خود جلب كرده است. چنين توجهي موجب شده است تا تئوري تقاضاي پول تغييرات زيادي را در طول زمان تجربه كند و ادبياتي غني را در خود جاي دهد.
از طرف ديگر اولين قدم در كارهاي تجربي، دستيابي به شناختي دقيق و كامل از تئوريهاي اقتصادي است. از اين رو در این فصل سعی شده است، قبل از پرداختن به ثبات و ويژگيهاي تابع تقاضاي پول در ايران، مروری بر تئوريهاي تقاضاي پول و تحولات آنها داشته باشد.
2-1- مبانی نظری تقاضای پول
2-1-1- نظریه مقداری پول
مطابق با تئوري كلاسيك، بازارهاي كالايي همواره شفاف هستند و قيمتهاي نسبي بگونه‌اي تعديل مي‌شوند كه وجود تعادل تضمين شود. در اين تئوري، اقتصاد هميشه در سطح اشتغال كامل بوده و انحرافات از تعادل كل زودگذ
