پایان نامه درباره بازی درمانی، اسباب بازی، آموزش والدین، تعامل اجتماعی

خصیصه ملودی آرام بخش این است که هیچ احساس و هیجان خاصی را القا نمی‏کند. ریتم و گردش‏های ملودیک آرام و یکنواخت آن در فواصل بزرگ کمک می‏کند تا از سرعت و فشار خیالات و هیجان‏ها وخستگی‏ها بکاهد و با آهسته کردن احساس و هیجان در گردش‏ها و فواصل مطبوع و بزرگ حالتی آرام و خوشایند و بدون هیجان و غلبه احساسی ایجاد کند.
از موسیقی آرام‏بخش می‏توان برای ایجاد حالت راحتی، خوشی و مطبوعیت درونی، بی‏فکری و کاهش خیال‏ها استفاده کرد. این موسیقی ممکن است تنش‏ها را آرام و ملایم کند ولی برای کنترل فشار‏ها و اضطراب‏ها از آن نمی‏توان استفاده کرد زیرا طبیعتی آرام، یکنواخت و ملایم دارد. اگر تم آرام بخش تنوع ملودیک و خیال انگیز پیدا کند و بتواند نگرانی‏ها و فشارهای درونی را جذب کند می‏توان آن را به عنوان موسیقی ضد اضطراب مطرح کرد (زاده محمدی، 1380: 156).
تم‏های فرح بخش
تم‏های فرح بخش (نشاط انگیز) قطعه‏های ریتمیک با ملودی نسبتاً تند است که سرزندگی و نشاط را به دور از هیجان‏زدگی و بی‏تابی القا می‏کند و با ثبات و آرامش همراه است. این شادی با شور درونی تم‏های شیدایی و هیستریک و نمایش تم‏های هیجانی متفاوت است. به عبارت دیگر این نشاط، همان مفهوم واقعی «سرزندگی» است. در تم‏های فرح‏بخش نوسان احساسی غالب نیست و احساس سیر منسجمی دارد. به همین خاطر می‏توان بر حال خود نیز مسلط بود.
نشاط و انبساط روحی باعث تحرک می‏شود و به راحتی نیز به ثبات و آرامش بر می‏گردد، ولی شور ناشی از حالت‏های شیدایی با بی‏تابی و از خود بیخودی درونی یا بیرونی همراه است (Barber, 1973: 35).

تم‏ها آرام‏ساز و خلسه‏آور
میشل (1984) درباره این تم‏ها می‏گوید، این موسیقی با ریتمی سنگین و ملایم همراه با ملودی یکنواخت و انتشار امواج صوتی در فضایی گسترده است. این تم‏ها فضای یکنواخت ذهن را تسخیر وبر آن غلبه می‏کند و باعث تن آرامی می‏شود. تم‏های این موسیقی مانند موسیقی آرام‏بخش حالت و هیجان خاصی ندارد. فضای یکنواختی که معمولاً سازهای الکترونیک ایجاد می‏کند، برای رها‏سازی وسیر و پرواز روح بسیار آرام‏بخش است.

3-3-16- بازی در فرآیند درمان

لندرت111 (2002) چنین بیان می‏کند: بازی فعالیتی داوطلبانه و برخاسته از انگیزه‏های درونی است که در آن، تعیین چگونگی کاربرد هر شیء به اختیار خود فرد است. در آن هیچ هدف بیرونی وجود ندارد. خود فرآیند بازی لذت‌بخش است و نتیجۀ نهایی آن، ارزش چندانی ندارد. بازی مستلزم بازنمایی خود جسمی ذهنی و عاطفی کودک به شیوه‏ای خلاقانه است که ممکن است با تعامل اجتماعی هم همراه باشد. بنابراین، زمانی که کودک مشغول بازی است می‏توان گفت که کل روح و جسم در بازی حضور دارد. اصطلاح بازی درمانی متضمن پذیرفتن فعالیت‏هایی است که می‏توان آن ها را بازی تلقی کرد. هر گاه کودکی مشغول کتاب خواندن باشد، نمی‏گوییم که «او دارد بازی می‏کند». همسو با این تعریف از بازی، بازی درمانی این گونه تعریف می‏شود:
ارتباطی پویا و بین شخصی میان یک کودک (یا فردی در هر سن) و درمانگری که در روش‌های بازی درمانی آموزش دیده است و وسایل بازی گزینش شده‏ای را فراهم می‏آورد و برای کودک (یا فردی در هر سن)، ایجاد ارتباطی ایمن را سهولت می‏بخشد تا بتواند به وسیلۀ بازی ـ یعنی طبیعی‏ترین وسیلۀ ارتباطی کودک ـ خود (احساسات، افکار، تجربه‏ها و رفتارها) را ابراز کند و به کاوش در آن بپردازد تا به رشد و تحول بهینه نائل شود.
بازی نمایانگر تلاش کودک برای سامان بخشیدن به تجربه‏های خود، یعنی به دنیای خویش، است. کودک در خلال فرآیند بازی احساس می‏کند که کنترل امور را در دست دارد، حتی اگر در عالم واقع، شرایطی خلاف آن بر کودک حاکم باشد (Landreth, 2002: 37).

مراحل فرآیند بازی درمانی
رابینسون112 (2001) چنین بیان می‏کند: مراحل بازی درمانی، نتیجۀ تعاملات مشترک میان درمانگر و کودک است که در اتاق بازی، که فضای آن به دور از قضاوت و تنش است، صورت می‏گیرد و درمانگر، که در کلّیت وجود خویش به کودک صادقانه توجه می‏کند و او را محترم می شمارد، با این کار این فرایند را سهولت می‏بخشد.
در این ارتباط جاندار بی‏همتا، که ماهیت و فردیت منحصر به فرد کودک به رسمیت شناخته و محترم شمرده می‏شود، کودک خود را مجاز می‏داند تا همپای پذیرشی که در درون از سوی درمانگر احساس می‏کند و آن را در کلام و عمل درمانگر نیز مشاهده می‏کند، افق‏های وجود خود را گسترش دهد. معمولاً این تجربه کردن و گسترش دادن امکانات «خویشتن»، در مراحل تغییر مشخصی در فرآیند بازی درمانی جلوه گر می‏شود.

اتاق بازی و وسایل آن
فضای حاکم بر اتاق بازی اهمیت تعیین کننده‏ای دارد، زیرا نخستین تأثير را بر کودک می‏گذارد. اتاق بازی باید دارای جوّی مخصوص به خود باشد که این پیام روشن را با صمیمیت به کودک انتقال دهد:
«این جا جایی مخصوص بچه‏هاست.» ایجاد محیطی که در نظر کودکان، صمیمي‌باشد مستلزم برنامه‏ریزی و تلاش و درکی حساس از ماهیت کودکی است. کودکان به احتمال زیاد در محل‏هایی احساس راحتی می‏کنند که حسی از آزادی بر آن حکم‏فرما باشد که به کودک چنین بگوید: «تو آزادی که از چیزهایی که این جا هست استفاده کنی، خودت باش، برو بگرد.» احساس کودک در اتاق بازی باید به گونه‏ای باشد که گویی با اشیای آشنایش رو به رو می‏شود. ظاهر اسباب بازی‏ها و وسایل بازی باید به گونه‏ای باشد که گویی با اشیای آشنایش رو به رو می‏شود. ظاهر اسباب بازی‏ها و وسایل بازی باید به گونه‏ای باشد که به کودک بگوید: «بیا من را بردار». پیدا کردن چنین احساسی در اتاق تازه و پر از اسباب بازی‏های جدید دشوار است. معمولاً چنین اتاقی احساس غرابت ایجاد می‏کند برای آنکه اتاق بازی جدید به محل راحتی برای کودک تبدیل شود و او را به تعامل دعوت کند، تلاش و خلاقیت زیادی مورد نیاز است (Ginott, 1994: 12).

محل اتاق بازی
از آنجا که کودکان گاه پر سر وصدا هستند، لازم است اتاق بازی در نقطه‏ای از مؤسسه، مدرسه یا دفتر کار قرار داشته باشد که کم‏ترین امکان مزاحمت یا حواس پرتی را برای سایر مراجعان و کارکنان به بار آورد. در صورتی که پدر و مادر یا سایر کودکان صدای اتاق بازی را بشنوند، ممکن است کودک احساس کند که به خلوت او تجاوز شده و در نتیجه، ارتباط درمانی او آسیب می‏بیند. به همین صورت، اماکن دارد والدین بی سبب از کودک دربارۀ صدایی که از اتاق بازی به گوششان خورده، سؤال کنند که این کار باعث احساس تهدید در کودک می‏شود. اگر چه برخی از نویسندگان توصیه کرده‏اند که اتاق بازی ضد صدا باشد، اما این کار، غیر واقعی و تا حد زیادی ناممکن است. در مواقعی که کودک فریاد می‏زند، قطعه‏های خانه‏سازی را پرت می‏کند یا با چکش به جایی می‏کوبد، این صداها در خارج از اتاق بازی شنیده می‏شود. نصب ورقه‏های آکوستیک به سقف تا حد زیادی از میزان سرو صدا می‏کاهد. ورقه‏های آکوستیک را به سطح دیوارها نچسبانید، زیرا ساختار این ورقه‏ها کودکان را به برداشتن، سوراخ کردن و کندن تکه‏های این صفحات دعوت می‏کند. همین‏طور، برای پاک کردن رنگ از جسم متخلخل آن‏ها هیچ راهی وجود ندارد.
کاملاً مجزا کردن اتاق بازی شاید هدفی غیرواقعی باشد (Bratton, 1990: 165).

ابعاد اتاق بازی
به نظر می‎رسد اتاقی به ابعاد 5/4 × 5/3 متر اهداف بازی درمانی را به بهترین صورت تأمین می‏کند. با وجود آنکه در اتاق‏های بازی که ابعاد کوچک‏تری داشتند هم کار کرده‏ام، محیطی به مساحت 5 تا 5/6 متر مربع هم مناسب به نظر می‏رسد، زیرا کودک هیچ‏گاه زیاده از حد دور از ما قرار نمی‏گیرد. اتاق های باریک و بلند یا بزرگتر از این اندازه برای این مقصود مناسب نیستند. در اتاق‏های بزرگتر ممکن است درمانگر ناچار باشد برای آنکه به کودک نزدیک بماند، او را در اتاق «تعقیب کند» و این کار باعث می‏شود که کودک از اینکه خود امکان نزدیک شدن به درمانگر و هدایت بازی درمانی را عهده‏دار باشد محروم شود.
اتاقی به ابعادی که پیشنهاد شد فضای لازم برای بازی درمانی گروهی با دو یا سه کودک را به خوبی فرآهم می‏کند. اما برای تعداد بیشتر از این، مناسب نیست، زیرا فعالیت بدنی شدید نوعاً باعث منازعه می‏شود که علت آن تعدّی به فعالیت سایر کودکان یا به کودکی است که می‏خواهد چند دقیقه به تنهایی بازی کند یا به کودکی است که مایل است متفکرانه یک جا بنشیند. برای آنکه کودکان بتوانند در صورت تمایل بدون برخورد مداوم با یکدیگر یا ایجاد مزاحمت برای بازی یگدیگر، از فضای خاص فعالیت خود برخوردار باشند، باید محیط کافی در نظر گرفت. کودکان نیاز دارند بیاموزند که با یکدیگر بازی کنند.
اما محیط بازی درمانی ممکن است به لحاظ هیجانی بسیار سنگین و دشوار باشد و برخی کودکان نیاز دارند تا امکان بیابند که دیگران را به کنار بزنند و خود تنها بمانند، یا به لحاظ روانشناختی در گروه متفاوتی قرار بگیرند. نه آن‏ها می‏توانند چنین فضایی را از دیگر کودکان تقاضا کنند و نه سایر کودکان می‏توانند در میانۀ فعالیت شدید خودانگیختۀ خویش به این نیاز آن‏ها وقعی بنهند. فضای ناکافی با تعداد زیاد کودکان، بالقوه مغایر درمان است و باعث لطمه دیدن کودکان می‏شود. برای گروه‏های بازی درمانی بزرگ‏تر که دارای سه تا پنج کودک باشند اتاق بازی به وسعت حدوداً 10 متر مربع مناسب به نظر می‏رسد (Landreth, 1998: 67).

ویژگی‏های اتاق بازی
این اتاق باید خلوتی به دور از دید دیگران باشد و دیوارهای داخلی یا در آن فاقد پنجره باشد. وجود پنجره در دیوار بیرونی به احتمال زیاد اشکالی ایجاد نمی‏کند، اما باید این پنجره دارای پرده‏هایی باشد که بتوان آن‏ها را کشید یا با کرکره یا پشت دری پوشاند. بهترین شیوه نبود هیچ پنجره‏ای است.
کفپوش‌های مربع شکل وینیلی بهترین پوشش کف هستند، زیرا باداوام‏اند و به آسانی می‏توان آن‏ها را شست و نیز قطعات آسیب دیده را می‏توان به راحتی و با هزینه‏ای اندک تعویض کرد. به همین دلیل است که کفپوش‏های یکپارچۀ وینیلی مقرون به صرفه نیست. از استفاده از هر نوع فرش باید اجتناب شود. تمیز نگهداشتن آن شوار است، دانه‏های ماسه را نمی‏شود کاملاً از میان پُرزها بیرون کشید، و ریختن رنگ روی فرش به راستی افتضاح به بار می‏آورد. در اتاق بازی و محوطه‏های مخصوص بازی که نمی‏توان از فرش استفاده کرد، می‏توان تکۀ بزرگی کفپوش یکپارچه زیر سه پایۀ نقاشی انداخت. به هر حال، ممکن است این که به کودکان چنین بنُماید که آن‏ها باید مراقب و تمیز باشند. فرش هم می‏تواند چنین پیامی را به کودکان منتقل کند (Ginott, 1961: 303).
دیوارهای اتاق بازی باید با لعابِ قابل شستشو پوشانده شود. در مورد دیوارها هم همانند سایر قسمت‏های اتاق بازی سهولت نظافت مهم‏ترین مسئله است. باید از رنگ‏ها بسیار درخشان، تیره و کدر استفاده نشود. رنگ کرم مایل به سفید مناسب است، زیرا فضا را شاد و روشن می‏کند (Gazda, 1989: 45).
در صورتی که امکانات مالی اجازه دهد، افزودن آینۀ یک طرفه و سیم‏کشی برای شنیده شدن صداها به منظور نظارت و آموزش را هم می‏توان در نظرگرفت. از طریق آینۀ یک طرفه می‏توان بدون آنکه حضور دوربین تصویر برداری در اتاق بازی حواس کودکان ر اپرت کند، از جلسات فیلم برداری کرد. معمولاً وجود دوربین فیلم برداری در اتاق بازی باعث هیاهو و رفتار اغراق آمیز در کودکان می‏شود و در صورتی که لازم باشد درمانگر مراقب دوربینی گران قیمت باشد، استرس او افزایش می‏یابد.
به والدین نباید اجازۀ تماشای جلسات بازی درمانی را داد. درعین حال، در صورتی که آموزش والدین مورد نظر باشد، بسیار به جاست که والدین نمونه‏هایی از جلسه‏های بازی درمانی با فرزندانشان را مشاهده کنند. برای آموزش والدین، آینۀ یک طرفه ارزشمندترین وسیلۀ در دسترس است (Cooper, 1977: 167).
بسیار ارزشمند است که والدین بتوانند درمانگر را حین نشان دادن آنچه در کلاس‏های آموزشی درباره‏اش صحبت شده مشاهده کنند و آن گاه جلسه‏ای که خودشان با فرزندشان برگزار می‏کنند، تحت نظارتِ صاحب نظران تشکیل شود.
توصیه می‏شود جام