مناظره‌ها و بحث‌های علمی و ترجمه ی آثار غیر اسلامی شدت یافته و در آن دوران مناظرات به بستری برای پاسخ دادن به چالش‌های علمی و فرهنگی جامعه بدل شده بود. در این بین با شهادت امام رضا(ع) به دست مأمون، مخالفان شیعه گمان می‌بردند با شهادت عالم ال محمد(ص) کسی ادامه دهنده راه حق و حقیقت نیست و از این حیث خود را آسوده خاطر می‌دیدند. با ورود امام جواد(ع) به بحث‌های علمی، آن هم در سن و سالی که از نظر عامه ی مردم، کودک تلقی می‌شد، حضور مؤفق آن امام بزرگوار بار دیگر ترس و وحشت را گستره ی حکومت طاغوتی مأمون، سایه افکند.
در این نوشتار ابتدا تلاش شده با بررسی کتاب‌های تاریخی شیعه، و مرحله بعد با نگاهی اجمالی به منابع اهل سنت، مطالب مورد نیاز در زمینه ی پژوهش جمع آوری شود تا با تحلیل و نگاه میان رشته‌ای با ادبیات دراماتیک درهم آمیزد و از دل تحلیل مطالب با نگاه به ظرفیت‌ها و جنبه‌های نمایشی مناظرات امام جواد(ع) برای خوانندگان و نویسندگان حوزه ی ادبیات نمایشی، مطالب و سوژه‌های قابل ساخت ارائه دهد.
هرچند در زمینه ی زندگی امام جواد(ع) بیش از دویست صفحه مطلب تاریخی و روایی در کتب تاریخی به چشم نمی‌خورد و در پرداختن به زندگی حضرت، نویسندگان و پژوهشگران بیشتر از تحلیل‌های شخصی بهره برده‌اند ولی با نگاه دقیق‌تر به وقایع و رخ‌دادهای زندگی امام جواد(ع) می‌توانیم در قالب‌های هنری به بیان آن رخدادها و وقایع بپردازیم. شاید یکی از دست آوردهای این نوشتار این باشد که موضوعی را که در ابتدا بعضی از اساتید گمان می‌بردند قابل بررسی نیست و یا پتانسیل نوشتن پایان‌نامه را ندارد با تلاش مختصری به زمینه، برای پژوهش‌های دیگری در موضوع” ظرفیت های نمایشی در مناظرات امام جواد(ع)” بدل شده است. از آنجایی که طبع بشر با هیجان و تضادها گره خورده است و مناظره در هر زمان و مکانی اتفاق بیفتد، جمع کثیری را به خود مشغول می‌کند، لازم است با تحلیل دقیق‌تر مناظرات معصومین به شیوه‌ی مناسب برای استفاده از گونه ی ادبی در مسیر رشد و ترقی علمی و فرهنگی جامعه بپردازیم.
پیشنهادات:
اکنون که به سطرهای پایانی این نوشتار نزدیک می‌شوم لازم است یاد آوری شود حدود یک سال از ساخت فیلمی با عنوان “باب المراد” که بخش‌هایی از آن در ایران و توسط کارگردان‌های عرب کارگردانی می‌شود، می‌گذرد. بسیاری از فرهیختگان و دوستداران اهل بیت(علیهم‌السلام) از این موضوع بی‌خبر هستند. به نظر می‌رسد شیعیان سایر کشورها برای معرفی امام جواد(ع) از ما دغدغه ی بیشتری دارند و برای این کار خود را بی‌نیاز از مشورت با صاحب‌‌نظران حوزوی ما می‌دانند. این نکته ثابت می‌کند اگر حوزه ی علمیه و مرکز مذهبی ما به دنبال ساخت آثار هنری فاخر از زندگی معصومین، خاصه ی امام جواد(ع) نباشند ممکن است کسانی دست به کار شوند که به قرائت خودشان از تاریخ سراغ زندگی امام بروند که همچون سریال باب المراد، طبعاتی در پی خواهد داشت.
پیشنهاد می‌شود در زمینه ی زندگی امام جواد(ع) چند کار صورت پذیرد.
1ـ تولید نمایشنامه ی قابل اجرا در مدارس برای نوجوانان با موضوع امام جواد(ع) (نمایشنامه‌هایی که نبوغ و علم امام در کودکی را برای نوجوانان روشن سازد)
2ـ تولید نمایش‌های رادیویی با موضوع امام جواد(ع)
3ـ تولید نمایش رادیویی با موضوع معجزات امام جواد(ع)
4ـ تولید نمایش رادیویی با موضوع مناظرات امام جواد(ع)
5ـ تولید تله تئاتر با موضوعات مرتبط با امام جواد(ع(
6ـ تولید فیلمنامه با موضوع امام جواد(ع)
7ـ تولید فیلمنامه با موضوع یاران امام جود(ع)
8ـ تولید تله فیلم با موضوع کرامات امام جواد(ع)
9ـ طراحی و راه اندازی سایت‌‌های اختصاصی با موضوع امام جواد(ع)
10ـ برگزاری جشنواره فیلم کوتاه با محوریت کلمات قصار امام جواد(ع).
منابع و ماخذ
1. قرآن کریم
2. ارسطو، فن شعر، مترجم: عبدالحسین زرین کوب، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353
3. افشار، ایرج، زنگی نامه، محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری، انتشارات توس، 1372
4. اریکسون، مورفی، زوچنر، جان‌ام، جیمزجی، ریموندباد، راهنمای مناظره، مترجم: دکتر سید مهدی ثریا، ناشر: جوانه رشد: تهران، 1392
5. امين عاملى، سید محسن، سيره معصومان، مترجم: علی حجتى كرمانى، ناشر: سروش، تهران: 1376، چ دوم.
6. باقر زاده، عبدالرحمن، نگین حقیقت( مناظره‌ی مامون با علمای اهل سنت درباره‌ی فضایل حضرت علی(ع)، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1381.
7. بولتون، مارجوری، کالبد‌شناسی درام، مترجم: رضا شیرمرز، تهران، نشر قطره، 1382، چ دوم 1386
8. پرونه، میشل، تحلیل متن نمایشی، مترجم: غلامحسین دولت آبادی، تهران، نشر افراز، 1390
9. تی‌یرنو، مایکل، بوطیقای ارسطو برای فیلمنامه نویسان، ترجمه: محمد گذرآبادی، تهران: ساقی،1389
10. تامس، جیمز، تحلیل(فرمالیستی)متن نمایشی، ترجمه: علی ظفرقهرمان نژاد، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاهها(سمت)، 1387
11. تهامی، غلامرضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1385، چ دوم 1386، ج دوم.
12. تفنگدار، کرامت الله، گزیده هفت اورنگ(نورالدین عبدالرحمان جامی) تلخیص، مقدمه و شرح، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376
13. ثروتیان، بهروز، باز نویسی خسرو و شیرین، موسسه ی فرهنگی اهل قلم، تهران: 1381، چ اول
14. ابوعلی سینا، منطق شفا، ج 6
15. جُر، خلیل، المعجم العربی الحدیث(فرهنگ عربی- فارسی)، ترجمه: سید حمید طبیبیان، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1373، چ 5، جلد دوم.
16. حجتی، سیدمحمدباقر، آداب تعلیم و تعلم در اسلام، چاپ سی و چهارم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1390.
17. حنیف، محمد، قابلیت‌های نمایشی شاهنامه، چاپ دوم،تهران: سروش، 1389.
18. خامنه‌ای، سیدعلی، انسان 250 ساله(بیانات مقام معظم رهبری درباره ی زندگی سیاسی – مبارزاتی معصومین) چاپ سی و سوم،نشر:تهران: موسسه ایمان جهادی، 1393.
19. خبری، محمدعلی، حکمت، هنر، زیبایی و عناصر نمایشی قصه یوسف(ع)، انتشارات سوره مهر، تهران: 1387.
