محسوب می‌شود. این استان از سمت شمال به جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده است. آب و هوای این استان، سرد و کوهستانی بوده و کل محدوده استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. از نظر مساحت استان آذربایجان شرقی، یازدهمین استان بزرگ ایران محسوب می‌شود. این استان محل اتصال دو رشته‌کوه مهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطه آن، قله‌ی کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مراغه، مرند، میانه و اهر اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبه اول صادرات غیر نفتی در کشور را داراست. این استان امن‌ترین و کم جرم‌ترین استان ایران به شمار می‌رود. (مروارید،1372، 2)
2-2 مشخصات جغرافیایی و اوضاع طبیعی شهرستان مراغه
2-2-1 موقعیت و مساحت
شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنه جنوبی کوه سهند قرارگرفته و از شمال به شهرستان تبریز و ارتفاعات کوه‌های سهند با حداکثر ارتفاع 3710 متر و از سمت مشرق به شهرستان هشترود و رشته‌کوه‌های شرقی با حداکثر 2500 متر از سطح دریا و از جنوب به شهرستان میاندوآب و جلگه کنار دریاچه ارومیه و کوه‌های کم ارتفاع با حداکثر 1500 متر و بالأخره از مغرب به دریاچه ارومیه با ارتفاع تقریبی 1275 متر از سطح دریا محدود است. این شهرستان در فاصله 45 درجه و 30 دقیقه تا 46 درجه و 37 دقیقه و 36 درجه و 52 دقیقه تا 37 درجه عرض جغرافیایی واقع‌شده و مساحت آن در حدود 5388 کیلومترمربع است. ارتفاع مراغه از سطح دریای آزاد 1485 متر و فاصله آن از تبریز به طور مستقیم 76 و از طریق جاده آسفالته 130 کیلومتر است. (همان،1372، 2)
2-2-2 پستی و بلندی
به طور کلی مراغه از دو ناحیه کوهستانی و جلگه‌ای تشکیل یافته است. ارتفاع کوه‌ها از شمال به جنوب و از شرق به غرب، کاسته شده تا به سواحل دریاچه ارومیه و جلگه میاندوآب می‌رسد. در بخش بناجو کلیه آبادی‌ها در دشت و جلگه و در بخش‌های دیزجرود و گاودول و سراجو قسمتی از آبادی‌ها در کوهستان و قسمتی در جلگه واقع است. (همان،1372، 2)
2-2-3 بررسی میزان زلزله‌خیزی مراغه
مراغه در جنوب توده‌ی آتش‌فشانی سهند در بین دو روند ساختاری مهم گسل شمال تبریز در شمال و خط ساختاری زرینه‌رود – اراک در جنوب خود قرار دارد.
در پیرامون شهر مراغه گسل فعال یا خطواره مهم وجود ندارد. نظر به اینکه گسل‌ها با توجه به فعال بودن و نیز طول گسل رابطه مستقیمی با زلزله دارند، لذا گسل شمال تبریز بافاصله 70 کیلومتری در شمال شهر مراغه مهم‌ترین گسل جنبا و فعال در پیرامون شمال و شرق شهر مراغه محسوب می‌شود که تهدید مهمی برای خطر لرزه‌خیزی شهر مراغه محسوب می‌شود، زلزله‌های بزرگ و مخرب در این منطقه عمدتاً پیرامون گسل شمال تبریز روی‌داده‌اند. با این حال به دلیل فاصله کم این شهر تا مراغه، محتملاً رخدادهای بزرگ زمین‌لرزه که طی دوره‌های تاریخی به وقوع پیوسته موجب خسارت‌هایی نیز به شهر مراغه گردیده است که از آن جمله می‌توان به ریختن پوسته دوم گنبد رک آجری برج‌های مقابر تاریخی شهر، نظیر گنبد کبود که به صورت هرم 10 وجهی بوده اشاره کرد. با توجه به ماهیت توپوگرافی و سیمای مورفولوژی منطقه برای شهر مراغه رعایت دقیق مقررات و ضوابط آیین‌نامه 2800 در خصوص استحکام‌بخشی بناهای مسکونی و عمومی به ویژه بناهای تاریخی توصیه می‌شود. (طرح جامع شهر مراغه – جلد اول، ص 52)
2-3 اوضاع جوی شهرستان مراغه
2-3-1 وضعیت هوا
شهرستان مراغه از لحاظ وضع آب و هوا معتدل (مایل به سردی) و نسبتاً مرطوب است. هوای قسمت‌های جلگه و کنار دریاچه گرمسیر و در قسمت‌های کوهستانی معتدل است. هوای بخش بناجو به طور کلی معتدل و در سایر بخش‌ها در قسمتی سرد و در قسمتی معتدل می‌باشد.
2-3-2 جریان‌های هوایی
بادهای این شهرستان غالباً غیرمنظم است بادهای نسبتاً منظمی که مردم این ناحیه بدان آشنایی دارند عبارت‌اند از:
الف- بادهای شرقی: این بادها که در محل به مه یلی (باد مه) معروف هستند از اوایل تابستان تا اواسط پاییز در ساعات شب می‌وزند و برای رشد و نمو مزارع و علوفه بسیار مفید بوده و در سال‌های خشک به منزله باران در نمو محصولات نباتی مؤثر واقع می‌شوند.
ب- بادهای غربی: این نوع بادها که به آق یل (باد سفید) معروف‌اند وزش آن‌ها برخلاف باد مه از غرب به شرق بوده و در خشکانیدن زمین و پژمرده ساختن مزارع مؤثر است. در حقیقت این باد درست در نقطه مقابل باد مه است.
ج- مراغه یلی (باد مراغه): در ناحیه مراغه بادهایی در جهت شمال تا حدود ایلخچی و سردرود می‌وزند که به نام مراغه یلی معروف است.
د- گچی قران یلی (باد بزکش): در بعضی از مواقع سال بادهای طوفانی در نقاط مختلف شروع به وزیدن می‌کند این نوع بادها را در اصطلاح محلی گچی قران می‌نامند. (مروارید،1372، 22)
2-3-3 وضع بارندگی
به‌طورکلی ریزش برف در این شهرستان از اوایل دی ماه شروع و تا اواسط اسفندماه ادامه دارد، تراکم برف در کوهستان‌ها که منابع آب رودخانه‌ها است نوید خوبی برای فراوانی آب و بهبود محصول سال آتی می‌باشد. عدم نزول برف و باران به موقع وضع فلاحت و کشاورزی این منطقه را کلاً مختل می‌کند. باران‌های بهاری که در اصطلاح محلی به باران نیسان مشهور است از اواخر فروردین‌ماه شروع به باریدن می‌کند که برای کشاورزی و زراعت از نظر مردم شهر و اطراف از مواهب الهی بشمار می‌رود. مقدار متوسط بارندگی سالانه حدود 300 میلی‌متر و ایام یخبندان حدود 14 روز در سال است. (مروارید،1372، 22 و 23)
2-3-4 وضعیت رطوبت نسبی هوا
در مراغه بیش‌ترین مقدار میانگین ماهیانه نم نسبی به آذرماه تعلق دارد که یکی از ماه‌های سرد این شهر است. میانگین ماهیانه نم نسبی در دی ماه 68 درصد است که به طرف بهار به تدریج از مقدار آن کاسته می‌شود. مقدار این پارامتر در بهمن‌ماه به 65 درصد کاهش‌یافته و در ماه اسفند به 60 درصد می‌رسد. با فرا رسیدن فصل بهار و گذر به سمت فصل گرم باز هم از میزان نم نسبی هوا کاسته شده و مقدار آن در فروردین به 53، در اردیبهشت به 48 و در خرداد به 39 درصد می‌رسد. مقدار نم نسبی در تیر و شهریورماه کمترین مقدار در طول سال در مراغه است و به عبارتی تیر و شهریورماه خشک‌ترین ماه‌های سال و آذرماه مرطوب‌ترین ماه سال در مراغه است. (طرح جامع شهر مراغه، جلد اول)
2-4 منابع آبی شهرستان مراغه
وضع آب شهرستان مراغه را می‌توان در دو قسمت به شرح زیر مورد بررسی قرارداد:
الف- منابع آب‌های جاری دائم یا منابع آب‌های سطحی
ب- منابع آب‌های زیرزمینی
رودخانه‌های این شهرستان به استثناء چند رود کوچک همه از کوه‌های سهند سرچشمه گرفته و در جهات شرقی و غربی شهرستان جاری هستند این رودها در قسمت علیا از قعر دره‌های عمیق می‌گذرد که طرفین آن‌ها را کوه‌های مرتفعی احاطه کرده است و در حد وسطی مخصوصاً در قسمت سفلا با بستر عریض متوجه دریاچه ارومیه می‌شوند. اغلب این رودخانه‌ها دارای مسیر نامنظم و میزان آب آن‌ها بر حسب فصول مختلف فوق‌العاده تغییر میابد. باید گفت اکثر این رودخانه‌ها در فصل تابستان خشک و برای کشاورزی قابل‌استفاده نیست بدین جهت اکثر کشاورزان و باغداران شهرستان در مواقع ضروری با کم آبی مواجه هستند.
2-4-1 صوفی رود
از مهم‌ترین رودخانه‌های جاری این شهرستان رودخانه صوفی است. رودخانه صوفی از ارتفاعات جنوب غربی کوه سهند سرچشمه گرفته و هر قدر به طرف شهر مراغه سرازیر می‌شود به علت پیوستن آب چشمه‌ها و جویبارها بر میزان آب آن افزوده می‌شود. مقدار آب این رودخانه نیز مانند اکثر رودخانه‌های کشور تابع شرایط و ریزش‌های جوی بوده و از اواخر زمستان تا اواخر بهار آب آن به حداکثرمی رسد. این رودخانه در شمال از دهات یای شهری، هریس، حومه آشان و بالأخره قشلاق عبور کرده است. از آب این رودخانه توسط سد بندهای مبتکرانه استفاده شایانی به عمل می‌آید. جریان گل آلود و سیلابی رودخانه صوفی در اوایل بهار در قسمت سفلا یک لایه رسوبی که برای کشاورزان فوق‌العاده مفید است در روی زمین‌های شور آن منطقه باقی می‌گذارد که شوری خاک را از بین برده و به منزله کود برای اراضی بناب محسوب می‌گردد و فعالیت‌های کشاورزی در آن ناحیه را رونق می‌بخشد. طبق تحقیقات و بررسی‌هایی که در این مورد انجام‌گرفته این رودخانه تا شعاع 6 کیلومتری نیز منشأ اثر بوده و در حدود 61 رشته قنات از آن منشعب گشته و عموماً در جهت صیفی‌کاری و آبیاری باغات مورد استفاده قرار می‌گیرند. طول این رودخانه در حدود 120 کیلومتر است در قسمت کوهستانی این رودخانه به میزان کم ماهی قزل‌آلا صید می‌گردد. بالأخره این رودخانه پس از گذشتن از شهر مراغه حدود 10 کیلومتر ادامه یافته و سپس به سمت غرب گرویده و در نهایت به دریاچه ارومیه می‌ریزد. (مروارید،1372، 9 و 10)
2-5 ویژگی‌های تاریخی مراغه
2-5-1 وجه‌تسمیه مراغه
احمد کسروی مراغه را «مادآوا» به معنی مکان و جایگاه ماد معرفی می‌کند. دکتر عیسی بیگلو نیز در توجیه نام مراغه آن را «ماراغا» دانسته که در ترکی به معنای «جایگاه بزرگان» است؛ که این معنی بر پایه‌ی این که مراغه در گذشته دارالملک و کرسی نشین آذربایجان بوده، می‌توان به یقین نزدیک تر باشد. اشرف‌الدین مراغه‌ای نیز در مقدمه‌ی «دیوان خمسه» نام این شهر را هم معنی با جایگاه جذاب و دلکش معرفی کرده که این معنی در کلمه ترکی – آذری «ماراقا» نهفته است زیرا کلمه «ماراق» در زبان ترکی به معنای جذاب و دلکش است و با اضافه شدن پسوند «ا» به انتهای آن معنی مکان دلکش را می‌رساند که این معنی می‌تواند متناسب با طبیعت این شهر که منطقه‌ای منحصربه‌فرد است، باشد. (محمد زاده،1389، 7)
2-5-2 مراغه قبل از اسلام
ضمن بررسی و تحقیقات و مطالعات بیشتری که به عمل آمد متأسفانه امکان دسترسی به مآخذ و مدارکی که اوضاع این شهر را در دوران قدیم به خصوص قبل از اسلام روشن نموده و بتوان اطلاعاتی از حوادث تاریخی، وضع اجتماعی و اقتصادی، معتقدات مردم، درجه تمدن و سایر اطلاعات لازم را درباره این شهر به دست آورد میسر نگردید، متأسفانه در طول قرن‌های متمادی در اثر حوادث و اتفاقاتی که در این دوران به وقوع پیوسته آن قسمت از مدارکی را که می‌توانست امروزه جویندگان را برای رسیدن به مقصود خود کمک مؤثری کرده باشد از بین رفته و اگر احیاناً جزئی اطلاعات هم موجود باشد اغلب در کتابخانه‌ها یا موزه‌های کشورهای خارجی است که امکان دسترسی به آن‌ها در حال حاضر مقدور نیست. با این حال نمی‌توان در قدمت این شهر تردید داشت و اهمیت آن را در دنیای قبل از اسلام نادیده گرفت، زیرا از نوشته‌ها و آثار جمعی از مورخان قدیم که در مورد این منطقه نگاشته شده و امروزه موجود است و به طور غیرمستقیم با وضع این شهر ارتباط پیدا می‌کند، می‌توان از مطالبی ولو خیلی مجمل در باب گذشته‌های این شهر آگاه شد و وجود شهر مراغه را در ادوار قبل از اسلام حتمی و جزو مسلمات قرارداد. مارک آنتوان در سال 36 قبل از میلاد مسیح هنگام ذکر حوادثی که در زمان پارتی‌ها در این منطقه رخ داده از این منطقه به نام فرائته یاد می‌کند. قبل از ورود و اسکان مادها در این ناحیه دولت ماننا در این منطقه حکومت داشته‌اند در حدود سال 720 ق.م وضع سیاسی آذربایجان به شرح زیر بوده است:
قسمت شمال دریاچه ارومیه ظاهراً تحت تصرف اورارتو قرار داشت و به تقریب باقی سرزمین آذربایجان کنونی ایران به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت
