ن قراردادها دربرگیرنده تعاریف، مبلغ تسهیلات، چگونگی استفاده از تسهیلات اعطایی، مهلت بازپرداخت (و چگونگی انجام آن)، تعیین چگونگی حل اختلافات، قوانین حاکم، مراجع رسیدگی به اختلافات، نحوه تضمین، بیمه و سایر موارد خاص خواهد بود که مفصلاً در فصل‌های آینده به آن می‌پردازیم.
به طور خلاصه قراردادهای فاینانس بدین مفهوم هستند که یک بانک یا موسسه تجاری خارجی وامی را به منظور عملیات معینی به کشور و یا شرکت مشخصی پرداخت نموده و در واقع کنترلی روی هزینه کردن آن ندارد و بنابراین تعهدی نیز برای به ثمر نشستن طرح نداشته و در سررسیدهای تعیین شده‌ای اصل و فرع آن را از طرف قرارداد و یا بانک تضمین کننده قرارداد دریافت می‌نماید.
1ـ2ـ4 روش ساخت بهره‌برداری ـ واگذاری (Build-Operate-Transfer) BOT11
این روش یکی از روش‌های پذیرفته شده جهت مشارکت بخش خصوصی در توسعه پروژه‌های زیربنایی در سطح جهان می‌باشد.دولت‌های مختلف از این روش به عنوان یک روش مناسب برای سرمایه‌گذاری و ساخت سریع پروژه‌های زیربنایی که به شدت مورد نیاز جامعه است استفاده می‌کنند.
اصطلاح BOT نخستین بار در دهه 1980 میلادی و هنگامی که دولت وقت ترکیه اعطای امتیاز چند نیروگاه را به مناقصه گذاشت، رایج گردید.در این روش ساخت و بهره‌برداری پروژه به مدت معین توسط شرکتی تحت عنوان «شرکت پروژه» انجام شده و انتقال طرح به کارفرما پس از طی مدت معین و بعد از تحصیل درآمد لازم محقق می‌گردد.
انجام این روش مانند سایر روش‌های اجرای طرح‌های بزرگ با تهیه اسناد مناقصه و پس از مرحله مطالعات اولیه توسط کارفرما آغاز می‌گردد.سپس سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با بررسی اسناد مناقصه و حصول اطمینان از مثبت بودن نتایج امکان سنجی با ارائه پیشنهاد در مناقصه شرکت می‌کنند.
در مرحله بعدی و با تعیین برنده مناقصه و انجام مذاکرات اولیه یک شرکت با مسئولیت محدود به عنوان «شرکت پروژه» توسط سرمایه‌گذاران برگزیده تأسیس می‌شود.این شرکت صاحب امتیاز پروژه BOT محسوب می‌گردد.سرمایه متولیان جهت تأسیس شرکت معمولا 20 تا 30 درصد سرمایه‌گذاری لازم برای اجرای پروژه می‌باشد.مابقی سرمایه مورد نیاز از طریق انعقاد موافقت‌نامه‌های مالی با بانک‌ها و موسسات مالی معتبر تامین می‌گردد.
از اهم وظایف شرکت پروژه، عقد موافقت‌نامه‌های لازم با کارفرما، پیمانکار اجرایی، شرکت بهره‌بردار و موسسات مالی می‌باشد.معمولا شرکت با عوامل کارفرما برای فروش محصول موافقت‌نامه‌ای برمبنای تحویل با شرایط Take or pay (بردار یا بپرداز) امضا می‌نماید.در این حالت چنانچه خریدار محصول (عوامل کارفرما) در مواقعی نیاز به محصول تولیدی نداشته باشند ملزم به پرداخت حدود 80% از قیمت محصول تولیدی می‌باشد.
در این روش کارفرما بازپرداخت هیچ وامی را از طرف سرمایه‌گذاران یا متولیان پروژه تضمین نکرده و در نتیجه فشار ناشی از استقراض کاهش می‌یابد.به علاوه ریسک‌های مربوط به ساخت و تکنولوژی‌های جدید نیز به طرف مقابل (بخش خصوصی) منتقل می‌گردد.همچنین منافع بسیاری برای دولت و یا کارفرما در زمان ساخت و پس از آن (بهره‌برداری) قابل پیش‌بینی می‌باشد.12
1ـ2ـ5 سایر روش‌های مشابه (به غیر از BOT)
ساخت ـ تملک ـ بهره‌برداری
تملک ـ بهره‌برداری ـ واگذاری
ساخت ـ اجاره ـ واگذاری
کلیه ساختارهای مذکور در وهله اول نیازمند تاسیس یک شرکت خصوصی با ملیت خارجی جهت برنامه‌ریزی، تامین مالی، طراحی، ساخت، بهره‌برداری و مدیریت پروژه می‌باشد.
در روش‌هایی که از مفهوم واگذاری بهره‌مند شده‌اند (BLT, BOOT, BOT) به این دلیل که بعد از دوره مشخصی تاسیسات و مایملک خصوصی به دارایی‌های کارفرما تبدیل می‌گردد در نزد کارفرمایان مقبول‌تر می‌باشد.
نخستین پروژه، از این حیث در ایران در سال 1378 با اطلاع‌رسانی جهت احداث نیروگاه پره سر در ساحل خزر از طرف شرکت توانیر به سفیران کشورهای مختلف، عملیاتی گردید.
در این روش‌ها ارائه تضمین لازم در برابر عدم پرداخت کارفرما به شرکت پروژه از طریق نهادهای ذیربط دولتی (مانند وزارت اقتصاد و دارایی) الزامی است.
همچنین شناسایی و استفاده از تامین‌کنندگان مالی معتبر در خارج از کشور (به عنوان مثال بانک‌های اروپایی) از دیگر پیش نیازهای انجام این پروژه‌ها محسوب می‌گردد.
ـ روند به کارگیری پروژه BOT
مراحل زیر در به کارگیری پروژه BOT اهمیت دارد.
1ـ شناسایی
همانند سایر طرح‌ها شناسایی پروژه به عنوان گام اول می‌بایست انجام شود.در این مرحله مطالعات امکان‌سنجی مقدماتی شامل بررسی‌های اقتصادی، مالی و فنی با توجه به اوضاع اقتصادی و سیاسی انجام شده و الزامات و منافع حاصله از اجرای طرح به روش BOT مشخص می‌گردد.
این مرحله نیازمند استفاده از یک تیم حرفه‌ای در ستاد کارفرما بوده و در غیر این صورت به کارگیری خدمات مشاوره‌ای ضروری می‌باشد.
2ـ مناقصه (مذاکره)
1ـ2 مذاکره
چنانچه پروژه را بتوان به صورت مستقیم به سرمایه‌گذاری واجد شرایط واگذار نموده با انجام مذاکرات تفاهم‌نامه‌ای مابین طرفین به امضا رسیده و موافقت‌نامه خرید محصول نیز منعقد می‌گردد.در این روش نسبت به روش مناقصه زمان کمتری نیاز داشته و در هزینه‌های نیز صرفه‌جویی می‌گردد.
2ـ2 مناقصه
در روش انجام مناقصه مراحل فرعی زیر اجرا می‌شود.
1ـ2ـ2 آمادگی کارفرما برای مناقصه
2ـ2ـ2 آمادگی سرمایه‌گذار برای مناقصه
3ـ2ـ2 انتخاب برنده مناقصه
3ـ توسعه
در این مرحله و پس از امضای موافقت‌نامه پروژه تنظیم موافقت‌نامه مابین سرمایه‌گذاران جهت شکل دادن ساختار شرکت پروژه انجام شده و مشارکت سهام برای تحقق پروژه مشخص می‌شود. موافقت‌نامه تامین مالی، عقد پیمان با پیمانکاران و کسب تعهدات و سایر امور ذیربط نیز به انجام می‌رسد.
4ـ اجرا
در این مرحله ساخت و سازها، نصب و راه‌اندازی پروژه انجام شده و در صورت موفقیت در آزمایشات آموزش‌ها و تهیه دستورالعمل بهره‌برداری و کسب مجوزها فاز بعدی آغاز می‌شود.
5ـ بهره‌برداری و نگهداری
این مرحله طولانی‌ترین دوره پروژه محسوب می‌گردد.پس از راه‌اندازی پروژه، کارفرما در طول بهره‌برداری با انجام بازرسی‌های دوره‌ای و دریافت گزارش‌های، اعمال نظارت نموده و بر انتقال تکنولوژی از شرکت پروژه (یا پیمانکار) آموزش نیروی کار، ایمنی عمومی و حفظ شرایط زیست محیطی توجه و دقت لازم را ابراز می‌نماید.
6ـ واگذاری
مرحله پایان پروژه BOT با واگذاری طرح به کارفرما به انتها می‌رسد.نگهداری پروژه تا تاریخ واگذاری می‌بایست به صورت مناسب بوده تا کارفرما بتواند بهره‌برداری از پروژه را ادامه دهد.
در این مرحله صدور ضمانت‌نامه‌ای تعمیرات و کارکرد مناسب تجهیزات و تاسیسات می‌بایست ملحوظ گردد.
نتیجه این که: به کارگیری پروژه‌های BOT در سطح جهان تاریخچه کوتاهی داشته و بیش از دو دهه از به ثمر رسیدن آن نمی‌گذرد.در ایران نیز روش مذکور بسیار جوان بوده و هنوز هیچ پروژه‌ای با این روش به پایان خود نرسیده است (منظور مرحله واگذاری است).
این روش را می‌توان به عنوان یکی از روش‌های جدید و مثمرثمر خصوصی سازی نام برد که مشارکت فعال بخش خصوصی را در احداث و توسعه پروژه زیربنایی به همراه دارد.
از جمله مزایای این روش کاهش مشکلات عدیده دولت در زمینه استقراض خارجی، پذیرش ریسک پروژه‌ها، پایین بودن کارآیی طرح‌ها و…می‌باشد.انتقال تکنولوژی به کشور و توسعه زیربنایی از شاخصه‌های اصلی روش BOT محسوب می‌گردد.
در نهایت درک صحیح این روش از طرف دولت و شرکت‌های دولتی (کارفرما) و استفاده از آن در شرایط مناسب پیش نیاز اصلی جهت موفقیت به حساب می‌آید.
1ـ2ـ6 قراردادهای بیع متقابل (BayBack)
این قراردادها عموماً در طبقه قراردادهای خرید خدمت دسته‌بندی می‌شوند و شرکت سرمایه‌گذار خارجی کلیه وجوه سرمایه‌گذاری همچون خرید، نصب تجهیزات، راه‌اندازی و انتقال تکنولوژی را برعهده گرفته و پس از راه‌اندازی به کشور میزبان واگذار می‌کند.بازگشت سرمایه و همچنین سود سرمایه شرکت سرمایه‌گذار از طریق دریافت محصولات تولیدی و پس از راه‌اندازی طرح صورت می‌گیرد.
پرداخت‌ها به صورت نقدی و غیرنقدی امکان‌پذیر است و طرف خارجی علاوه بر تامین مالی طرح در بیشتر موارد مسئولیت اجرایی و مهندسی، سفارشات، ساخت و نصب، انتقال تکنولوژی آموزش و راه‌اندازی را نیز متعهد می‌گردد.در حقیقت در این نوع قراردادها با یک پیمانکار عمومی روبرو هستیم و طرف داخلی نظارت فنی و مالی پروژه را برعهده خواهد داشت.13
1ـ2ـ7 مشارکت مدنی (Joint Venture) JV
حقوقدانان ایران برای یافتن معادل فارسی JV از اصطلاحات مختلفی استفاده کرده‌اند که مورد مناقشه‌ی برخی دیگر قرار گرفته است.در قانون نیز از آن به عنوان (مشارکت مدنی) که معادل (Equity Joint Venture) می‌باشد تعبیر شده است.به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت حقوق JV و شکل‌هایی که این تکنیک حقوقی به خود می‌گیرد، بهترین تعبیر، تعبیر «مشارکت انعظاف‌پذیر» است.
انگیزه‌های تشکیل مشارکت مدنی عبارتند از:
الف) اقتصادی
ب) سیاسی و حقوقی
از انواع قراردادهای مشارکت مدنی می‌توان به قراردادهای اکتشاف نفت، قراردادهای در امور بانکی، قراردادهایی در امر سرمایه‌گذاری نام برد.14
1ـ3 تامین مالی و روش‌های آن
عمل تهیه منابع مالی برای امور تجاری، خرید یا سرمایه‌گذاری را تامین مالی می‌گویند.
تامین مالی برای انجام فعالیت‌های اقتصادی در موارد بازرگانی، تولیدی، خدمات و تامین مالی برای تامین سرمایه در گردش موسسات تولیدی و بازرگانی انجام می‌گیرد.
ـ بازرگانی مانند واردات و صادرات
ـ تولیدی برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات خط تولید و لوازم و تجهیزات
ـ خدمات مانند صادرات خدمات فنی و مهندسی
ـ سرمایه در گردش هم عبارت از منابع مورد نیاز برای استمرار فعالیت‌های جاری در یک واحد اقتصادی
کسری سرمایه در گردش+ سرمایه در گردش موجود= سرمایه در گردش تامین مالی می‌شود
اکثر کشورهای در حال توسعه منابع مالی محدودی دارند و سرمایه‌گذاران در این کشورها نیاز به تکیه بر سرمایه خارجی و سایر منابع دارند.
موضوع را از نظر آورده سرمایه‌گذار باید مطرح کنیم و این که چه ترکیبی از بدهی و سرمایه باید در انجام تامین مالی به کار گرفته شود.
1ـ3ـ1 روش‌های پرداخت در تجارت خارجی15
1ـ3ـ1ـ1 اعتبار اسنادی
اعتبارات اسنادی متداول‌ترین وسیله پرداخت در مبادلات تجاری بین‌المللی است، اعتبارات اسنادی وارداتی ذیل در شرایط حاضر طبق بخش‌نامه‌های ارزی بانک مرکزی گشایش می‌گردد:
ـ اعتبار اسنادی دیداری
ـ اعتبار اسنادی مدت‌دار
ـ اعتبار اسنادی ریفاینانس برای بخش تولید
ـ اعتبار اسنادی فاینانس برای پروژه‌ها
سه مورد اعتبار آخر ضمن وسیله پرداخت بودن برای تامین مالی نیز استفاده می‌گردد.
1ـ3ـ1ـ2 اعتبار اسنادی صادراتی
صادرکنندگان کالاهای صادراتی می‌توانند، وجوه کالای صادراتی را با ارائه اسناد حمل از بانک کارگذار خود در ایران دریافت دارند و از تسهیلات ارزی به منظور تامین مالی برای تهیه و تولید کالای صادراتی پس از ابلاغ اعتبار اسنادی استفاده نمایند.
1ـ3ـ1ـ3 برات (DRAFT)
روش پرداخت براتی یک روش پرداخت بانکی است که درصد واردات و صادرات کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دو نوع تقسیم می‌شود.
برات دیداری Sight Draft
برات مدت‌دار Time Draft
برات مدت‌دار می‌تواند هم روش پرداخت وجه کالا و تامین منابع مالی برای واردات باشد.در این روش، فروشنده کالا را تحویل موسسه حمل و نقل می‌دهد و اسناد حمل مربوطه به بانک خریدار ارسال می‌شود.خریدار قبولی برات را می‌نویسد، با اسناد حمل ارسالی کالا از گمرک ترخیص می‌نماید، بعد از 90، 180 یا 360 روز از تاریخ حمل، وجه کالا را به فروشنده ارسال می‌دارد.
1ـ3ـ1ـ4 روش پرداخت نقدی Cash
این روش پرداخت در واردات کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
1ـ3ـ1ـ5 سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم Foreign Direct In Vestment (FDI)
سرمایه‌گذاری خارجی غیرمستقیم Foreign Indirect In vestmant (IFI)
در هر دو روش سرمایه‌گذار یا تامین کننده حق خواهد داشت اصل و سود سرمایه را پس از
