از سرتاسر جهان.
– برگزاري کنفرانس منشور اروپايي شهروندي فعال با مشارکت شبکه شهروندي فعال (ACN)، برنامه اروپاي شهروندي فعال (EPAC)، بنياد شهروندي فعال (ACF) و با حمايت شهرداريهاي ايتاليا.
– برگزاري نشست مشارکت ديجيتالي بين‌المللي و دموکراسي محلي شهري در مجارستان با هدف باز تعريف مشارکت ديجيتالي شهروندي در شهرداريها.
1- Participation. Newsletter (2004-2007) http://www.Toolkit
2-13- الگوهاي مشارکت شهروندي مديريت شهري در كشورهاي پيشگام
الگوهاي مشارکتي برنامهريزي توسعه شهري در شهرداريهاي آمريکا، آلمان، انگلستان، ترکيه، ژاپن و فرانسه (جوامع پيشگام)، مورد نظر اين پژوهش هستند. اين شهرداريها به واسطه داشتن ويژگيهاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي که ناشي از زمينههاي اجتماعی آنها است؛ به يک معنا پايهگذار الگوهاي مشارکتي در برنامهريزي و مديريت شهري هستند. اين نکته خصوصاً براي آلمان، بريتانيا و فرانسه و آمريکا بيش از ژاپن و ترکيه مصداق دارد.
بيشترين کاربرد اين الگوهاي مشارکتي در برنامهريزي و مديريت شهري را ميتوان در فرايند تهيه و تصويب برنامههاي توسعه شهري و اجراي پروژههاي مربوطه ملاحظه کرد.. (پناهی، ، ،1388،ص،78)
2-14-طراحي الگوي مشارکت شهروندان در امور شهری
اين پروژه که جامعترين پروژه مطالعاتي شهرداري تهران در ارتباط با مسئله شهروند محوري ميباشد، با تلاش مرکز مطالعات و برنامهريزي شهر تهران و معاونت اجتماعي و فرهنگي شهر تهران به انجام رسيده است و هم اکنون در مرحله نهايي تحويل پروژه ميباشد. پروژه فوقالذکر براي پاسخگويي به اين سؤال اساسي تنظيم شده است كه وضعيت مشاركت شهروندان در امور شهري تهران چگونه است؟ نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای مشاركت شهروندان كدامند؟ چه الگوهايي را ميتوان درخصوص عملياتي كردن مشاركت در بين شهروندان به كار بست؟
براي پاسخ به اين سه سؤال در درجه اول مطالعات نظري پيرامون مشاركت، فرآيند تاريخي آن و ارائه مدل نظري و چارچوب نظري تحقيق انجام گرفت. براساس اين چارچوب، جامعه آماري از مناطق 22گانه شهر تهران در قالب حجم نمونه انتخاب و مورد بررسي قرار گرفت. نتايج اين بررسي در قالب جداول، نمودارها و تحليل‌هاي آماري گزارش تفصيلي ارائه شده است. از سوي ديگر جهت بررسي عميق موضوع مطالعه حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي- مديريتي، قانوني- حقوقي و فضايي- كالبدي مشاركت شهروندان به صورت مطالعه عميق انجام گرفت. اين مطالعه در كنار پيمايش تحقيق به برنامه‌ريزان شهري امكان مي‌دهد تا در برنامههاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت به تدوين چشم‌اندازها، اهداف، راهبردها، سیاست‌ها و الگوهاي مشاركت شهروندان در امور شهري بپردازند.
مطالعه به روش كمي (پيمايش) و كيفي (مصاحبه عميق) انجام شده است. اطلاعات در قالب سؤالات بسته، باز و نيمه باز از طريق پرسشنامه و مصاحبه عميق و به منظور دست‌یابی به تجزيه و تحليل راهبردي (SWOT) نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها، و تهديدهای اجتماعي- فرهنگي، اقتصادي، سياسي- مديريتي، قانوني- حقوقي و فضايي- كالبدي مربوط به مشاركت شهروندان در امور شهري به دست آمده است.
نتايج نشان داد كه مشاركت شهروندان به طور اعم در ايران و به طور اخص در تهران داراي موانع ساختاري، اجتماعي– فرهنگي، سياسي- مديريتي، حقوقي و فضايي است. الگوهاي مشاركت بسته به شدت و ضعف هر يك از اين عوامل متفاوت است. در برخی موارد علی رغم تاکید مدیریت ارشد شهرداری تهران بر ضرورت مشاركت شهروندان در امور شهري، این ضرورت از سوي مديران شهري و شهروندان پیگیری نمي‌شود و مشاركت شهروندان عمدتاً صوري، سمبليك و نمادين است.
با توجه به اهمیت اطلاع مدیران محترم از يافته‌هاي تحقيق، به طور خلاصه نقاط ضعف و قوت، فرصت‌ها و تهديدها شهروند محوری و مشارکت شهروندی در ابعاد اجتماعي- فرهنگي، اقتصادي، سياسي- مديريتي، قانوني- حقوقي و فضايي- كالبدي بیان میگردد.
1- حوزه اجتماعي- فرهنگي
نقاط قوت:
سرمايه اجتماعي يكي از مهم‌ترین نقاط قوت يك جامعه است كه عامل كنترل اجتماعي نيز محسوب مي‌شود. احساس شهروندي ظرفيت‌هاي مردم را در بهبود امور شهري به كار مي‌گيرد. تقويت اين سرمايه منوط به رشد تشکل‌های غيردولتي، نهادها و شوراياري‌ها در سطح محلي و منطقه‌اي است.
مديريت شهري با ايجاد كانون‌هاي مشاركتي و كارگاه‌ها، همايش‌ها و سمينارهاي آموزشي از پتانسيل زنان و بازنشستگان در بهبود مديريت شهري استفاده كند. احساس توانمندي، احترام و پرستيژ اجتماعي اين اقشار را تقويت كند. از اين تجربيات در بهبود امور محله‌اي ميتوان كمك فراواني گرفت و با تقويت اثرگذاري آنان، از بروز افسردگي‌ها و احساس پوچي و ناتواني‌شان نيز جلوگيري نمود.
مشاركت جوانان، عامل مهمي در بهبود نارسايي‌ها و مشكلات است. جوانان در امور فرامحله‌اي تلاش قابل ملاحظه‌اي دارند. ناپختگي و تجربه كم آنان را با بهره‌گيري از تجربيات بزرگان، بزرگسالان و بازنشستگان ميتوان جبران كرد. مديريت شهري مي‌تواند با تشكيل اتاق فكر مشاوران جوان و تقويت تعامل آنان با اقشار مجرب، ضمن ايجاد احساس تعهد و مسئوليت‌پذيري، افراد را به كنترل رفتارهاي خود و ديگران وادار سازد و از نظرات و ديدگاه‌هاي آنان در بهبود زندگي اجتماعي و امور شهري بهره گيرد.
نقاط ضعف:
مهم‌ترین نقطه ضعف موجود، فقدان سرمايه اجتماعي است. تغييرات مديريتي در سطوح كلان، منازعات كسب قدرت و ناديده گرفته شدن منافع ملي، خصلت اثرگذاري گروه‌هاي مختلف جامعه را خنثي می‌سازد. توسعه‌نیافتگی يك جامعه رابطه مستقيمي با سياسي شدن آن و پراكندگي و تضاد نيروهاي سياسي اجتماعي دارد. مخل ايجاد ثبات و آرامش در جامعه بوده و مشاركت همه جانبه و پايدار را بر نمي‌تابد.
نبود مكانيزم روشن مشاركت و نحوه عمل افراد و گروه‌ها در امور مشاركتي نقطه ضعف ديگري است. علي رغم شعار مردم محوري در مجموعه كلان مديريت شهري، هنوز ديوان سالاري حاكم است و مشاركت به سوي عملياتي شدن گام برنداشته است. بين مديران شهري و شهروندان نسبت به حقوق و تكاليف يكديگر شناخت درست و متقابلي وجود ندارد. تكيه مديريت شهري بر منابع و بودجه‌هاي عمومی بوده است. ضعف در اولويت‌بندي تخصيص اعتبارات و هزينه‌كرد آنها بر بي‌اعتمادي و فقدان همدلي مي‌افزايد.
فقدان اطلاع شوراياري‌ها و شوراهاي شهر به وظايف و اختيارات قانوني خود در مديريت شهري موجب ايجاد تداخل و تعارض با مديران شهري در انجام وظايف شده است. در مواردي مديران شهري خود را در جايگاه قانون‌گذاري قرار می‌دهند و شوراها نيز در امور اجرايي دخالت مي‌كنند.
فرصت‌ها:
در سال‌هاي اخير رويكرد مديريت شهري مشاركتي تقويت شده است. رويكرد مشاركت محوري با ايجاد سامانه‌هاي 137 و 1888، نظارت مردم را بر مديريت شهري به رسميت شناخته است. مديران شهري با حضور در رسانه‌ها، گفتگو و ملاقات با مردم، ايجاد كانون مشاوران جوان، تشكيل كميسيون‌هاي تخصصي سمت و سوي مشاركتي شهروندان را تقويت مي‌نمايند. گرايش به پاسخگويي و پذيرش نظارت مردم در بين مديران شهري تقويت شده است. كمك گرفتن از منابع غيررسمي مورد وثوق مردم مانند تشكل‌ها، ائمه جمعه و جماعات و معتمدين محل به جهت جايگاه ارزشي و معنوي آنان، فرصتي است كه مي‌تواند در اصلاح ديدگاه‌ها نسبت به مديريت شهري و جلب مشاركت واقعي و هدفمند شهروندان مؤثر واقع شود.
پتانسيل بالاي جوانان و زنان تحصيل كرده دانشگاهي فرصتي است كه مي‌تواند مشاركت و استفاده بهينه از نيروي فعال و با انگيزه آنان را در تحقق منافع جمعي فراهم كند. مديريت شهري با بهره‌گيري از مراكز علمي و دانشگاهي در حوزه‌هاي مختلف علمي به تبيين علمي مشاركت و راهكارهاي عملياتي كردن آن پرداخته و به تدوين اساسنامه و منشور قانوني – اخلاقي مشاركت شهروندان اقدام نمايد. اعلام سياست‌هاي اجرايي اصل 44 فرصتي است در جهت جلب مشاركت و تعامل ميان بخش‌هاي سه‌گانه اقتصادي، كه مي‌تواند مشاركت مردم را در تصدي‌گري و نظارت بر جامعه و اقتصاد شهري افزايش دهد.
تهديدها:
ايجاد ترديد نسبت به اهداف مديران شهري در جلب مشاركت يكي از تهديدات موجود است. ايجاد بي‌اعتمادي نسبت به مديران شهري، شهروندان را از مشاركت نا اميد مي‌سازد. بعضاً مديريت شهري به ويژه در سطوح خرد و عملياتي اعتقادي به اثرگذاري مشاركت شهروندان ندارد. مشاركت موجب معطل شدن كارها و طولاني شدن روند امور دانسته شده و اين مديران نسبت به محدود شدن اقتدار واكنش نشان مي‌دهند.
عملكردهاي بعضاً نادرست گذشته باعث شده كه مردم از مشاركت، تلقي هزينه كردن صرف را داشته باشند. توزيع نامناسب امكانات فرهنگي به منظور گذران اوقات فراغت در مناطق و محلات شهر تهران، یأس و ناميدي جوانان و پناه بردن به دامن انحرافات و اعتياد و… از ديگر تهديدات است.
اسكان غيررسمي مهاجران يكي از تهديداتي است كه شهر تهران را تهديد مي‌كند. حاشيه‌نشيني، تنوع فرهنگي و قومي، آبستن ناهنجاري‌ها و معضلات اجتماعي، اقتصادي و اخلاقي است كه تهران را تهديد مي‌كند. سرمايه اجتماعي به شدت كاهش يافته و جو بي‌اعتمادي افزايش يافته است. مجتمع‌هاي مسكوني، آپارتماني و شهرك‌ها و… ارتباط ارگانيكي با هم ندارند. روحيه بي‌اعتمادي به بي‌تفاوتي اجتماعي دامن زده است. افزايش خانوارهاي تك نفره، دوگانگي رفتارها و روند كاهشي سطح اعتماد موجب گسترش فردگرايي در ميان ساكنان شهر شده است. مردم به طور مرموزي با يكديگر ارتباط برقرار مي‌كنند و من واقعي خود را از ديگران پنهان مي‌سازند.
2- حوزه اقتصادي
نقاط قوت:
تأمین منابع مالي مهم‌ترین بخش از طرح و برنامه است. هيچ برنامه‌اي حتي اگر به بهترين نحوي تدوين شده باشد، بدون منابع مالي قابل اجرا نيست. مديران شهري بستري فراهم كنند كه هر شهروند مطابق با توان و امكانات خود به بهبود كيفيت امور شهري كمك كند. شهرداريها مي‌توانند ضمن تفويض امور اجرايي از طريق مزايده و مناقصه با ايجاد رقابت بين بخش‌هاي مردمي و خصوصي به تقويت نظارت، كنترل و سياست‌گذاري برنامههاي شهري بپردازند. مديريت شهري با جلب حمايت اقتصادي در سطح ملي و بين‌المللي به تقويت توان مالي خود پرداخته و در جهت كاهش هزينه‌هاي مردمي اقدام كند.
نقاط ضعف:
شهر تهران به شدت طبقاتي است. پايگاه اقتصادي اجتماعي متنوع، مسائل اجتماعي، تضاد نسلي، خانوارهاي تك نفره و ناهمگوني جنسي و… در تهران متمركز است. رشد روزافزون هزينه‌هاي زندگي، تورم، كاهش درآمد و افت كيفيت زندگي مردم و پرداخت هزينه‌هاي شهري موجب نارضايتي از سيستم خدمات شهري شده است. تلقي دولتي بودن شهرداري نيز تمايل به مشاركت را كاهش مي‌دهد. عدم وجود يك سيستم مالياتي عادلانه از ديگر ضعف‌هاي موجود است. نوعي گريز از ماليات و عوارض به ويژه از سوي صاحبان مشاغل و شركت‌هاي سود ده و استفاد‌ه‌كنندگان از رانت‌هاي مالي، مالياتي، حقوقي و… وجود دارد. برداشت سليقه‌اي و دخالت عوامل غيراقتصادي (روابط و مناسبات فردي و گروهي و جناحي و…) در محاسبات مالياتي و… منجر به ايجاد نارضايتي در بخش‌هاي مختلف اقتصادي شده است. تشويق دولت به سيستم خوداظهاري و بخشودگي ماليات‌ها براي شركت‌ها و مشاغل پردرآمد و… نيز به فرار مالياتي دامن زده است.
فرصت‌ها:
رويكرد دولت در اصلاح نظام ماليات‌ها و افزايش درآمدهاي مالياتي فرصتي است تا براساس آن به تدوين آئين‌نامه‌ها، طرح‌ها و برنامههاي مورد نياز به منظور جلب مشاركت مردم، تأمین هزينه‌هاي امور شهري و تبيين نقش اقتصادي مردم در بهبود مديريت شهري توجه شود. شهرداري مي‌تواند با ايجاد كانون‌هاي اشتغال و ساماندهي تخصص‌هاي جوانان، زنان و بازنشستگان و قبول بخشي از هزينه‌هاي راه‌اندازي مشاغل و فعاليت‌ها، رضايت‌مندي و افزايش قدرت اقتصادي مردم را تقويت كند. مديريت شهري مي‌تواند با مدرنيزه كردن فرايند تهيه و توزيع كالاها و خدمات با محوريت محلي‌گرايي در اين زمينه رقابت اقتصادي ايجاد
