موسسه «فیچ» درجه ممتاز (AAA) بگیرد.
علاوه بر موارد بیان شده در سطور بالا اگر تا سال 1999 میلادی صرفا 10 صندوق و موسسه ویژه سرمایه‌گذاری بر مبنای مقررات اسلامی وجود داشت امروز این موسسات به 150 هزار مورد در سراسر جهان رسیده است.موفقیت بانکداری اسلامی از نگاه مطبوعات خارجی نیز پنهان نمانده به گونه‌ای که روزنامه «تاگس اشپیگل» آلمان در یکی از مقالات خود نوشت «بانکداری اسلامی طی 10 سال گذشته موقعیت خود را تثبیت کرده و به یک بخش مهم در بازار مالی بین‌المللی تبدیل شده است».
نکات یاد شده تنها گوشه‌ای از توجه جهانیان به قوانین مترقی اقتصاد اسلامی است که در بانکداری بدون ربا متبلور شده است.امروزه در سراسر جهان اقتصاد دانان و کارشناسان پولی و مالی، بانکداری اسلامی را به عنوان یک سیستم کاملا مترقی در عرصه بانکداری می‌شناسند و در حال تحقیق گسترده و موشکافانه بر روی توانایی‌ها و پتانسیل‌های بالقوه آن هستند.توجه ویژه سیستم‌های پولی و مالی جهان به قابلیت‌ها و پتانسیل‌های بانکداری بدون ربا بیانگر مترقی بودن و کاربرد بالای آن در عرصه پولی و مالی است.بی شک اجرای همه جانبه بانکداری بدون ربا در کشورمان را باید از اقدامات شجاعانه مسئولان اقتصادی در سال 61 عنوان کرد.اقدامی که در دنیا بی‌سابقه بود.تاکنون هیچ یک از کشورهای اسلامی به‌رغم مترقی بودن این سیستم و کارایی بسیار بالا شجاعت به کارگیری همه جانبه آن را نداشته‌اند. در عین حال با وجود شجاعت به کارگیری یکپارچه این سیستم متکامل در ایران باید بپذیریم که کاستی‌هایی هم داشته‌ایم.کاستی‌هایی که نه در ماهیت بانکداری بدون ربا، بلکه در نحوه اجرا و درک و فهم کامل آن ایجاد شده، مطمئنا آموزش همه جانبه و تبیین درست ماهیت بانکداری بدون ربا این مشکل را حل خواهد کرد.
1ـ5 فاینانس
1ـ5ـ1 روش سرمایه‌گذاری مستقیم فاینانس (Finance)
تامین مالی از منابع بین‌المللی در دو حالت کلی امکان‌پذیر است:
1ـ تامین مالی شرکتی Corporate Finance
2ـ تامین مالی پروژه Project Finance
حالت اول تامین مالی با تعهد کامل بوده و بازپرداخت تعهدات مالی پروژه از طریق کلیه دارایی‌های شرکت میسر می‌باشد. حالت دوم تامین مالی با تعهد محدود و یا بدون تعهد محسوب شده و منبع بازپرداخت تعهدات پروژه، درآمد حاصل از فروش تولیدات و سرمایه‌های مربوط به طرح می‌باشد. این حالت مقبولیت بیشتری برای دستگاه‌های اجرایی دارد.
در هر صورت روش فاینانس یک روش کوتاه مدت انتقال سرمایه به کشور است، زیرا پس از فرارسیدن موعد بازپرداخت وام، می‌بایست اصل سرمایه به همراه سود آن برگشت داده شود. بنابراین مهم‌ترین شرط در دریافت وام ارزی، تخصیص آن به طرح‌هایی است که دارای توجیه اقتصادی بوده و نرخ بازگشت سرمایه معقولی را داشته باشند.26
قراردادهای تامین مالی (فاینانس) که مابین منابع مختلف بین‌المللی ارائه کننده تسهیلات از یک سو و استفاده‌کنندگان از این تسهیلات از سوی دیگر پس از انجام مذاکرات لازم و دستیابی به توافق منعقد می‌گردد، به طور کلی شامل مفادی است که حقوق، مسئولیت‌ها و تعهدات طرفین را به طور شفاف تعیین نموده و برقرار می‌سازد.
از آنجایی که طرفین این قراردادها در دو یا چند کشور با حوزه قضایی متفاوت مستقر می‌باشد، چگونگی تنظیم بندهای حقوقی، قوانین حاکم و محل رجوع حل اختلاف از اهمیت به سزایی برخوردار است و بنابراین در بیشتر موارد این قراردادها توسط مشاوران و کارشناسان حقوقی تنظیم و انشاء می‌شود.
بندهای مندرج در این قراردادها دربرگیرنده تعاریف، مبلغ تسهیلات، چگونگی استفاده از تسهیلات اعطایی، مهلت بازپرداخت (و چگونگی انجام آن)، تعیین چگونگی حل اختلافات، قوانین حاکم، مراجع رسیدگی به اختلافات، نحوه تضمین، بیمه و سایر موارد خاص خواهد بود که مفصلاً در فصل‌های آینده به آن می‌پردازیم.
به طور خلاصه قراردادهای فاینانس بدین مفهوم هستند که یک بانک یا موسسه تجاری خارجی وامی را به منظور عملیات معینی به کشور و یا شرکت مشخصی پرداخت نموده و در واقع کنترلی روی هزینه کردن آن ندارد و بنابراین تعهدی نیز برای به ثمر نشستن طرح نداشته و در سررسیدهای تعیین شده‌ای اصل و فرع آن را از طرف قرارداد و یا بانک تضمین کننده قرارداد دریافت می‌نماید.
1ـ5ـ2 واجدین شرایط دریافت فاینانس
ـ اشخاص حقوقی دولتی
ـ اشخاص حقوقی خصوصی
1ـ5ـ3 سقف پرداخت فاینانس
معمولاً 85 درصد مبلغ قرارداد تجاری/پروفرم و هزینه بیمه صادراتی مربوطه (که براساس رتبه ریسک کشور استفاده از تسهیلات محاسبه می‌گردد) مشمول تسهیلات فاینانس قرار می‌گیرد.
1ـ5ـ 4 روش پرداخت فاینانس
به طور معمول ابزار پرداخت، اعتبار اسنادی بوده و نحوه پرداخت به شرح زیر می‌باشد:
ـ 15 درصد مبلغ اعتبار اسنادی به عنوان پیش پرداخت و میان پرداخت
ـ 85 درصد مبلغ اعتبار اسنادی از محل تسهیلات فاینانس با توجه به ماده 62 قانون محاسبات عمومی کشور، گشایش اعتبار اسنادی فاینانس جهت وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند موکول به ارائه تاییدیه به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی مبنی بر پیش‌بینی معادل ریالی اصل و فرع اقساط تسهیلات در بودجه سنواتی کشور به منظور بازپرداخت در سررسیدهای مقرر خواهد بود.27
1ـ5ـ5 فعالیت‌های قابل قبول در فاینانس
ـ اجرای پروژه‌های جدید زیربنایی/تولیدی و طرح‌های توسعه‌ای
ـ خرید تکنولوژی و تجهیزات سرمایه‌ای و خدمات فنی و مهندسی
1ـ5ـ6 نرخ سود تسهیلات
سود تسهیلات براساس نرخ شناور (LIBOR/EURIBOR) و یا نرخ ثابت (CIRR) شش ماهه به اضافه حاشیه سود (MARGIN) (که براساس ریسک برای هر کشور تعیین می‌گردد)، نسبت به مبلغ استفاده شده از تسهیلات محاسبه می‌گردد، همچنین سایر هزینه‌ها از جمله هزینه مدیریت در حدود 2/0 درصد نسبت به مبلغ تسهیلات و هزینه تعهد نیز در حدود 0/2 درصد نسبت به مبلغ استفاده نشده از تسهیلات اخذ می‌گردد.28
1ـ5ـ7 دوره استفاده از تسهیلات
دوره استفاده از تسهیلات قراردادهای مالی براساس دوره حمل و اجرای پروژه مندرج در قراردادهای تجاری با توجه به خط مشی‌های سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) تعیین می‌گردد.
1ـ5ـ8 دوره بازپرداخت
ـ تعداد و توالی اقساط بین 10 تا 17 قسط متوالی شش ماهه می‌باشد.
ـ سررسید نخستین قسط: شش ماه بعد از نقطه شروع بازپرداخت که با توجه به مفاد قراردادهای تامین مالی تعیین می‌گردد.
ـ وثایق اعتباری29
ـ اموال غیرمنقول
ـ سفته/برات
ـ برگ سپرده
ـ اوراق سهام شرکت‌های پذیرفته شده بورس
ـ اوراق بهادار
و سایر موارد حسب تشخیص مراجع اعتباری بانک
1ـ5ـ9 مراحل اعطای تسهیلات فاینانس30
1ـ5ـ9ـ1 بخش دولتی
1ـ مراجعه متقاضی به دبیرخانه هیات راهبردی مستقر در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و ارائه درخواست استفاده از تسهیلات فاینانس به انضمام سایر اسناد و مدارک مربوط از جمله تاییدیه بالاترین مقام اجرایی دستگاه ذیربط در خصوص دارا بودن توجیه اقتصادی و فنی و مالی طرح و انعکاس مراتب از طریق هیات راهبردی به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت انسداد سهمیه ارزی.
2ـ صدور مصوبه شورای اقتصاد و اعلام مراتب به دستگاه اجرایی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، متقاضی و هیات راهبردی.
3ـ اعلام تاییدیه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مبنی بر تامین اصل و فرع اقساط بازپرداخت تسهیلات به بانک عامل.
4ـ پذیرش اولیه عاملیت و اخذ اسناد و مدارک مورد نیاز از متقاضی جهت انجام بررسی‌های جامع کارشناسی به منظور صدور مصوبه نهایی اعتباری از سوی بانک عامل، صدور مصوبه نهایی اعتباری منوط به ارائه تاییدیه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری می‌باشد.
5ـ اخذ و بررسی قرارداد تجاری منعقده فیمابین متقاضی و فروشنده (تایید شده از سوی وزارتخانه ناظر) توسط بانک عامل به منظور انطباق با مقررات ارزی جاری و صدور تاییدیه مفاد قرارداد تجاری مبنی بر بلامانع بودن گشایش اعتبار اسنادی فاینانس و اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و هیات راهبردی.
6ـ تعیین منبع تامین کننده مالی طرح (Financer) از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و اعلام بلامانع بودن و انعقاد قرارداد فرعی طرح (Individual Facility Agreement) به بانک عامل و اعلام مراتب به هیات راهبردی.
7ـ انجام مراحل ثبت سفارش در اداره کل دفتر ثبت سفارش و نظارت بر مبادلات بازرگانی وزارت بازرگانی توسط مجری طرح.
8ـ انعقاد قرارداد مالی، گشایش اعتبار اسنادی، ارسال نسخه مصدق قرارداد مالی منعقد، و اعتبار اسنادی مفتوحه به انضمام گواهی‌های اخذ وثایق کافی توسط بانک عامل به وزارت امور اقتصادی و دارایی از جهت صدور ضمانت‌نامه (Letter of in Clusion) L.O.I تحت ضمانت‌نامه اصلی صادره از وزارت مذکور و اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت صدور جدول پیش‌بینی بازپرداخت و گواهی‌های ثبت آماری.
9ـ صدور ضمانت‌نامه توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و ارسال نسخه اصلی ضمانت‌نامه برای اعتبار دهنده خارجی.
10ـ حمل کالا، ارائه و معامله اسناد، استفاده از تسهیلات و پرداخت وجوه میان پرداخت.
11ـ پرداخت هزینه و سود دوران ساخت مطابق قرارداد مالی.
12ـ راه‌اندازی طرح.
13ـ بازپرداخت اقساط و سودهای متعلقه.
1ـ5ـ9ـ2 بخش غیردولتی31
1ـ مراجعه متقاضی به دبیرخانه هیات راهبردی مستقر در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و ارائه درخواست استفاده از تسهیلات فاینانس به انضمام سایر اسناد و مدارک مربوطه و انعکاس مراتب از طریق هیات راهبردی به بانک عامل به منظور پذیرش عاملیت طرح و نیز به دستگاه اجرایی جهت اخذ موافقت در خصوص پذیرش طرح.
2ـ انجام بررسی‌های کارشناسی توسط دستگاه اجرایی و اعلام نظریه بانک عامل جهت انجام بررسی توجیه اقتصادی، فنی و مالی طرح و نیز اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت مسدود کردن سهمیه ارزی مربوطه.
3ـ پذیرش اولیه عاملیت و اخذ اسناد و مدارک مورد نیاز متقاضی از جمله توجیه اقتصادی و فنی و مالی طرح جهت انجام بررسی‌های جامع کارشناسی به منظور صدور مصوبه اعتباری از سوی بانک عامل.
4ـ بررسی قرارداد تجاری منعقده فیمابین متقاضی و فروشنده توسط بانک عامل از لحاظ انطباق با مقررات ارزی جاری و صدور تاییدیه مفاد قراردادی تجاری مبنی بر بلامانع بودن گشایش اعتبار اسنادی فاینانس و اعلام مراتب به بانک مرکزی ایران و هیات راهبردی.
5ـ تعیین منبع تامین کننده مالی طرح از سوی بانک مرکزی ایران و اعلام بلامانع بودن اخذ و انعقاد قراردادی فرعی طرح به بانک عامل و اعلام مراتب به هیات راهبردی.
6ـ انجام مراحل ثبت سفارش
7ـ انعقاد قرارداد مالی، گشایش اعتبار اسنادی مفتوحه به انضمام گواهی‌های اخذ وثایق.
8ـ صدور ضمانت‌نامه توسط وزارت اقتصادی و دارایی و ارسال نسخه اصل ضمانت‌نامه برای اعتباردهنده خارجی.
9ـ حمل کالا، ارائه و معامله اسناد، استفاده از تسهیلات و پرداخت وجوه میان پرداخت.
10ـ پرداخت هزینه و سود دوران ساخت مطابق قرارداد مالی.
11ـ راه‌اندازی طرح.
12ـ بازپرداخت اقساط و سودهای متعلقه.
1ـ5ـ10 فاینانس خودگردان
موضوع تامین منابع مالی (فاینانس) پروژه‌های توسعه‌ای به طور اعم و بحث تامین منابع مالی به اتکا پروژه «فاینانس خودگردان» به طور اخص در سال‌های اخیر مورد توجه دستاندرکاران و متولیان برنامه‌های توسعه اقتصادی و صنعتی ایران قرار گرفته است.
منابع فارسی در این موضوع محدود و کمیاب است و اصولاً واژه‌ها و برگردان‌های مناسبی برای تعابیر و مفاهیم رایج در مقوله تامین منابع مالی در زبان فارسی موجود نیست.در عین حال به لحاظ محتوایی نیز به جز معدود دستاندرکاران و کارشناسان سیستم بانکی کشور و بخش‌های توسعه منابع نفت و گاز و پتروشیمی و نیرو اصولا آشنایی کمتری با مفاهیم و اصول و کلیات مسائل تامین منابع مالی و به ویژه فاینانس خودگردان در بنگاه‌های اقتصادی اعم از بخش‌های دولتی و یا غیر دولتی وجود دارد.برنامه‌های گسترده توسعه اقتصادی در بخش‌های مختلف
