مُّبَشرِّينَ وَ مُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلىَ اللَّهِ حُجَّةُ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كاَنَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا( نساء/165)
پيامبرانى مژدهدهنده و بيمدهنده تا از آن پس مردم را بر خدا حجتى نباشد، و خدا پيروزمند و حكيم است. (165)
«وَ مَا كاَنَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى حَتىَ يَبْعَثَ فىِ أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَتِنَا وَ مَا كُنَّا مُهْلِكِى الْقُرَى إِلَّا وَ أَهْلُهَا ظَلِمُونَ(قصص/59)
پروردگار تو چنين نبوده كه مردم شهرها را هلاك كند مگر بعد از آنكه رسولى به سويشان و در سواد اعظمشان بفرستد تا آيات ما را بر آنان بخواند، و ما هرگز ويران كننده شهرها نبوديم مگر آن شهرها كه مردمش ستمگر بودند.
خداوند برنامه ارسال این رهبران را دقیقا تنظیم و اجرا نموده است.چراچنین نباشد با اینکه او برهمه چیز توانا وحکیم است. حکمت او ایجاب می کند که این کار عملی شود و قدرت اورا هموار می سازد زیرا عدم انجام یک برنامه صحیح یا به علت عدم حکمت و دانایی است یا به خاطر عدم قدرت، در حالی که هیچ یک از این نواقص در ذات پاک او وجود ندارد. خداوند تا اتمام حجت نکند و پیامبران را با صراحت دستور نفرستد، مجازات نخواهد کرد.
ی) صیانت به وسیله بیان مثل های قرآنی
«تُؤْتىِ أُكُلَهَا كلَُّ حِينِ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ؛ به فرمان خدا هر زمان ميوه خود را مىدهد. خدا براى مردم مثل‌ها مىآورد، باشد كه پند گيرند.» (ابراهیم/25)
هدف از این مثل، تذکر و یادآوری است.
«لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْءَانَ عَلىَ جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ تِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبهُا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ؛ اگر اين قرآن را بر كوه نازل مىكرديم، از خوف خدا آن را ترسيده و شكاف خورده مىديدى. و اين مثال‌هايى است كه براى مردم مىآوريم، شايد به فكر فرو روند.» (حشر/21)
هدف از این مثل، تفکر و اندیشیدن است.
«فَكُلاًّ أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَ مِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَ مِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَ مِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَ لكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ؛ همه را به گناهشان فروگرفتيم: بر بعضى بادهاى ريگبار فرستاديم، بعضى را فرياد سهمناك فروگرفت، بعضى را در زمين فرو برديم، بعضى را غرقه ساختيم. و خدا به آنها ستم نمىكرد، آنها خود به خويشتن ستم كرده بودند.» (عنکبوت/40)
«مَثَلُ الَّذِينَ اتخَّذُواْ مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتخَّذَتْ بَيْتًا وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ؛ مثَل آنان كه سواى خدا را اوليا گرفتند، مثَل عنكبوت است كه خانهاى بساخت و كاش مىدانستند، هر آينه سستترين خانهها خانه عنكبوت است.» (عنکبوت/41)
«إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ مِن شىَْءٍوَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ خداى يكتا مىداند كه چه چيزهايى را سواى او به خدايى مىخوانند و اوست پيروزمند و حكيم.» (عنکبوت/42)
«وَ تِلْكَ الْأَمْثَلُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَلِمُونَ؛ اين مثَلها را براى مردم مىزنيم و آنها را جز دانايان درنمىيابند.» (عنکبوت/43)
هدف از این مثل، تفکر عالمانه است (مکارم شیرازی، 1386، ص16).
«وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى؛ و كسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شكيبا باش ما از تو جوياى روزى نيستيم ما به تو روزى مىدهيم و فرجام [نيك] براى پرهيزگارى است.» (طه/132)
«يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا؛ [ياد كن] روزى را كه پرهيزگاران را به سوى [خداى] رحمان گروه گروه محشور مىكنيم.» (مریم/85)
«فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِّنكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا ؛پس چون عده آنان به سر رسيد [يا] به شايستگى نگاهشان داريد يا به شايستگى از آنان جدا شويد و دو تن [مرد] عادل را از ميان خود گواه گيريد و گواهى را براى خدا به پا داريد اين است اندرزى كه به آن كس كه به خدا و روز بازپسين ايمان دارد داده مىشود و هر كس از خدا پروا كند [خدا] براى او راه بيرونشدنى قرار مىدهد.» ﴿طلاق/2﴾
«وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا؛ و از جايى كه حسابش را نمىكند به او روزى مىرساند و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است خدا فرمانش را به انجام رسانده است به راستى خدا براى هر چيزى اندازهاى مقرر كرده است.» ﴿طلاق/3﴾
«وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِيَاء وَذِكْرًا لِّلْمُتَّقِينَ؛ در حقيقت به موسى و هارون فرقان داديم و [كتابشان] براى پرهيزگاران روشنايى و اندرزى است.» (انبیا/48)
« فَجَعَلْنَاهَا نَكَالاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ؛ و ما آن [عقوبت] را براى حاضران و[نسل‌هاى] پس از آن عبرتى و براى پرهيزگاران پندى قرار داديم.» (بقره /66)
فصل سوم
پیشگیری
3-1- مقدمه
توجه به آموزه های دینی، پیشگیری از جرم از اهمیت بالایی برای نظام قضائی کشور ما که مبتنی بر احکام اسلامی است برخوردار می باشد. بی تردید اقدامات پیشگیرانه از وقوع جرم و بزهکاری و انحراف، گمراهی از اصول قضای اسلامی و سیاست جنایی اسلام محسوب می شود. این اقدامات پیشگیرانه مجموعه‌ای از اقدامات و فعالیت های سازنده تربیتی، آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد. واقعیت آن است که کارآمدی احکام اسلامی و فضای اسلامی، در بستر مناسب و طبیعی خود جلوه گر می شود. بستر طبیعی اجرای احکام اسلامی، جامعه ای را می طلبد که در آن قبل از مبارزه با معلول و پدیده، با علت و اساس آن مبارزه می شود.
به طور کلی پیشگیری به عنوان یکی از سیاست ها و اقدامات اساسی در حوزه کنترل اجتماعی محسوب می شود. این سیاست به کلیه اقدامات و راهکارهای مستقیم و غیرمستقیم بازدارنده از وقوع جرم و انحراف و کجروی معطوف می باشد و از این جهت یک”سیاست پیشینی”است که در برابر انواع مجازات ها و اقدامات تامینی و تربیتی که”سیاست پسینی” است، قرار می گیرد و از آن کارآمدتر و موثرتر و از نظر هزینه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز به صرفه تر می باشد. البته باید این نکته را نیز گفت که گر چه سیاست های پیشگیری، سیاستی پیشینی است ولی در مجموعه سیاست ها پیشگیری، باید سه مرحله”پیش از وقوع جرم”، “مرحله وقوع جرم” و”پس از وقوع جرم” را مورد توجه قرار داد.
در مرحله اول (پیش از وقوع جرم) ، باید به”اصل فراگیری سلامت اجتماعی” توجه نمود و کلیه اقدامات و برنامه ها را بر اساس آن سازماندهی کرد. برخوردار ساختن آحاد جامعه از نیازهای اساسی زندگی (امنیت اجتماعی) و استمرار آن در شرایط بحرانی، پیش بینی چارچوب قانونی مناسب با تدابیر و اقدامات پیشگیرانه و وضع قوانین حمایتی کودکان، خانواده ها و… توجه ویژه به نقش پیشگیرانه آموزش رسمی و غیررسمی، مدارس و مراکز آموزش عالی در قالب عناوین، محتوا و برنامه‌های آموزشی، تربیتی و پرورشی، ایجاد هماهنگی بین نهادهای خانه، مدرسه، اجتماع، رسانه ها و… در زمینه برنامه های پیشگیرانه از جمله اقدامات اساسی است که در مرحله پیش از وقوع جرم باید در جهت ایجاد سلامت اجتماعی انجام گیرد. در مرحله دوم(وقوع جرم)، سیاست های پیشگیری شکل خاصی به خود می گیرد. در این مرحله پدیده جرم و بزهکاری از منظر پیشگیری به طور جدی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. علت ها و عوامل شکل گیری و گسترش آن شناسایی می شود، انواع جرایم، میزان شیوع و گستردگی آن، “گسترش جغرافیایی جرم و نقشه جنایی آن ترسیم می گردد و امکانات نهادهای فعال همانند پلیس و نیروی انتظامی، دادگاه ها و نهادهای قضایی، موسسات مشاوره و مددکاری افزایش داده می شود.
در مرحله سوم یعنی مرحله (پس از وقوع جرم) که مرحله کشف، تعقیب و مجازات و تنبیه مجرمان و بزهکاران است نیز اتخاذ تدابیری به عنوان سیاست های پیشگیری جایگاه ویژه ای دارد، آن چنان که در کتاب های حقوق جزا مورد اشاره قرار گرفته است. نظام های حقوقی اهدافی را برای مجازات مجرمین و بزهکاران در نظر گرفته اند که یکی از آنها را “اصلاح مجرمین”می دانند. مجازات و تنبیه باید نقش درمان کننده برای فرد کجرو داشته باشد و در اصلاح و بازگشت او به جامعه موثر باشد. اسلام از اصلاح و بازپروری آن عده از افراد که احیانا مرتکب جرم و گناه می شوند نیز غافل نمانده است که اتفاقا علمی ترین و انسانی ترین تدابیر را در بعد از ارتکاب جرم مدنظر قرار داده است، اگر با دیدگاه جرم شناسی و همراه با آموزه های مکتب دفاع اجتماعی، تاملی در این باب نمائیم، از دقت و ظرافت قوانین و مقررات این دین شگفت زده خواهیم شد. بی تردید در این زمینه همه مجازات ها و به خصوص مجازات زندان نیاز به مطالعه و بازنگری در تمام ابعاد دارد و لازم است در کلیه مراحل ورود مجرم و بزهکار به زندان، سیاست ها، اقدامات و برنامه ها با توجه به اصول پیشگیری مورد توجه و عمل قرار گیرد. رعایت اصول اجرای مجازات ها و توجه به کرامت، عزت و جایگاه انسانی محکومان و خودداری از تحقیر و تخریب شخصیت آنان، به کارگیری انواع روش ها و راهکارهای بازپروری، مشاوره درمانی، گروه درمانی، تقویت مراکز اصلاح و تربیت، تقویت امکانات و تجهیزات زندان ها، بکارگیری نیروهای انسانی تربیت گرا در کادرهای مختلف زندان، اجرای برنامه های آزادی مشروط و آماده سازی فرد برای از سرگیری زندگی اجتماعی، برنامه های نظارت پس از خروج از زندان، حمایت مادی و معنوی از افراد آزاد شده و… از جمله اقدامات و برنامه هایی است که در راستای پیشگیری از جرم در این مرحله ارزیابی می شود.
با توجه به مطالب پیش گفته معلوم می شود که برنامه های پیشگیری از جرم گستره وسیعی از اقدامات و برنامه ها را در بخش های مختلف جامعه و دولت در بر می گیرد و بر این اساس نوعی هماهنگی را بین قوا از یک سو و مشارکت نهادهای مردمی از سوی دیگر در برنامه های پیشگیری از جرم ضروری می نماید. به موجب بند پنجم از اصل یکصد و پنجاه و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قوه قضائیه وظیفه مهم “پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین” را بر عهده دارد و باید ساز وکار لازم برای انجام این وظیفه را ایجاد و اقدامات و فعالیت هایی را در این راستا به انجام رساند.
3-2- معنا و مفهوم پیشگیری
ازنظر ریشه شناسی، پیشگیری به معنای “پیش‌دستی کردن” و “به جلو چیزی رفتن” و نیز “آگاه کردن و هشدار دادن” است (گسن ریموند، 1377، ص133).
به لحاظ معنای اصطلاحی نوعی تصور و تحول معنایی، در این واژه به چشم می خورد. این امر به سبب نوع رژیم های گوناگون حقوقی و کیفری که خود متغیری از اندیشه های اجتماعی و فرهنگی حاکم در هر زمانی به شمار می رود.
آنچه در ابتدا از این واژه برداشت می‌شده پیشگیری کیفری به معنای مجموعه اقدام‌ها و تدابیری بوده است که امروزه از آن به مجازات ها و اقدام های تامینی تعبیر می‌شود و مانع ارتکاب مجدد مجرمان به اقدام های مجرمانه است. مطالعه ها و یافته های موجود در قلمرو حقوق کیفری، حکایت از آن دارد که جوامع بشری برای مقابله با جرائم،
