ارتقاء روابط، رفع سوء تفاهمات و توسعه مناسبات بین کشورها مؤثر واقع شود.
– مبادله پیام از طریق ارسال تلگرام و یا تماس تلفنی به مناسبت‌های روز ملی، یا بروز حوادث غیرمترقبه به صورت یک نزاکت بین‌المللی درآمده است و این نوع تماس‌ها بین سران کشورها، دولتها و وزراء معمول می‌باشد.
– مبادله این نوع پیام‌ها به خصوص در مواردی که روابط بین دو کشور سرد می‌باشد، قابل ملاحظه بوده و معمولاً در از سرگیری و یا ارتقاء روابط بسیار مؤثر می‌باشد.
– در مواقع قطع روابط، ابتکار هر یک از طرفین در ارسال پیام می‌تواند در بهبود روابط مؤثر و مقدمه از سرگیری مناسبات شود و بعضاً هر نوع تغیر در متن این گونه پیام‌ها می‌تواند تحولاتی را در روابط بین دو کشور ایجاد نماید.
– ارسال و مبادله پیام به مناسبت وقوع حوادث طبیعی نظیر زلزله، طوفان، سیل و یا سقوط هواپیما و یا حوادث دیگر می‌تواند حتی در بهبود روابط دو کشور که مدتها قطع روابط داشته‌اند مؤثر واقع شود.
– نمایندگی‌ها همواره می‌توانند با استفاده از این فرصت‌ها، ابتکار لازم را به خرج داده و جهت بهبود روابط از آن استفاده نمایند.
– مبادله پیام می‌تواند از طریق اعزام هیأت‌های رسمی صورت گیرد، که در این صورت این عمل از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.
– این شیوه‌ها با بهبود روابط ارتباطی و مخابراتی افزایش یافته و سران کشورها از طریق خطوط مستقیم تلفنی توانسته‌اند در حل مناقشات دو جانبه و یا بین‌المللی بسیار مؤثر واقع شوند.
– استفاده از این نوع ارتباطات بخصوص در مواقع بحرانی و وقوع حوادث ناگوار در ابعاد وسیع مورد استفاده قرار می گیرد و در کاهش مصیبت‌ها و آلام مفید واقع می‌شوند.
– این شیوه‌ها یقیناً صفحة جدیدی در ارتباطات دیپلماتیک ایجاد نموده و در حل مناقشات بین‌المللی و مساعدت به آسیب دیدگان حوادث غیر مترقبه مؤثر بوده است.
– نمایندگی‌ها و وزارت متبوع همواره می‌توانند نقش مؤثری در استفاده از این نوع ابتکارات داشته باشند و از طریق انعکاس بموقع اخبار به کشور متبوع و یا دولت پذیرنده از مجموعه این امکانات بهره برداری نمایند.
– تشریفات وزارت متبوع مأموریت تهیه و ارسال این نوع پیام‌ها را بعهده دارد و می بایست در اسرع وقت از طریق هماهنگی با ادارات سیاسی ذیربط نسبت به تهیه و مخابره متن مناسب اقدام نماید.
– توجه به این نکته حایز اهمیت است که مبادله این نوع پیام‌ها در ظرف زمانی خود می‌تواند مؤثر باشد، تأخیر در ارسال اینگونه پیام‌ها می‌تواند از درجه تأثیر آن بکاهد.
– در بیشتر موارد ارسال این پیام‌ها از طریق نمایندگی‌ها صورت می‌گیرد و به این منظور هر نمایندگی ضمن کنترل متن پیام می‌بایست از درستی عناوین و اسامی بکار برده شده اطمینان حاصل نمایند و به این منظور همواره می بایست فهرستی از مقامات و شخصیت‌های مهم کشور محل توقف را در اختیار داشته باشند.(معصومی،1392 ،5-1)
عنصر نامطلوب
به طور معمول رییس و کلیه اعضای هیات‌های دیپلماتیک عنصر مطلوب یا (Persona Grata) می‌باشند و هر دولتی می تواند رییس یا عضو یک نمایندگی را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان کند در این خصوص دولت پذیرنده الزامی ندارد که دلایل خود را مبنی بر عنصر نامطلوب اعلان کردن رییس یا عضو نمایندگی توضیح دهد در این گونه موارد دولت فرستنده نسبت به فراخواندن فرد مذکور اقدام می‌نماید.
چنانچه دولتی در موعد تعیین شده نسبت به فراخواندن عضو یاد شده اقدام ننماید مصونیت فرد مذکور لغو و از کشور پذیرنده اخراج می‌شود.
اعلان یک فرد به عنوان عنصر نامطلوب می‌تواند قبل و یا بعد از ورود شخص به کشور پذیرنده باشد و اعضای اداری و یا فنی را نیز شامل می‌شود. در هیچ یک از موارد فوق دولت پذیرنده ملزم به دادن توضیح نیست.
به طور اعم دولت ها در موارد ذیل فرد یا افرادی را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان می‌کنند:
1) اقدامات بر خلاف شئونات دیپلماتیک.
2) اقداماتی که به صورت عمل متقابل و در برابر اخراج یک عضو دیپلماتیک یا غیر دیپلماتیک خود اتخاذ می‌کنند.
– درمورد اول این اقدامات می‌تواند شامل نقطه ضعف های شخصی نظیر رفتارهای اجتماعی نامطلوب و یا نادیده گرفتن مقررات و یا اقدام علیه امنیت و منافع کشور پذیرنده و مغایر با شؤونات دیپلماتیک باشد.
– در مورد دوم اعلان فرد به عنوان عنصر نامطلوب می‌تواند به عنوان عملی متقابل در قبال اعلان یک عضو دیپلماتیک و یا اداری و یا فنی کشور پذیرنده در کشور فرستنده باشد، در مورد اخیر این امر مغایر با روح روابط بین‌المللی می‌باشد و موارد آن نادر می‌باشد.
به طور اصولی اعلان یک عضو دیپلماتیک به عنوان عنصر نامطلوب در مواردی بصورت علنی اعلان می‌گردد که تنش هیاتی در روابط دو کشور وجود داشته باشد و رفتارغیر دیپلماتیک یک عضو دیپلماتیک و یا غیردیپلماتیک یک نمایندگی به این روند شدت بخشیده و به چنین عکس‌العملی منجر شده باشد.
– درصورت عادی بودن روابط بین دو کشور چنانچه رفتار مغایر با شیونات دیپلماتیک از یک عضو نمایندگی سر بزند معمولاً بدون سر و صدا و انعکاس موضوع در رسانه های گروهی از رییس نمایندگی خواسته می شود که از دولت متبوع خود بخواهد که عضو خاطی را فرا خواند و در اینگونه موارد بطور محرمانه به نمایندگی مربوطه حتی اطلاع می دهند که رفتار مغایر با شیونات دیپلماتیک چه بوده است؟
– این عکس‌العمل می‌تواند در قبال تخلفات مکرر مقررات رانندگی، اعمال غیر اخلاقی، توهین به مامورین دولتی، سوء رفتار با همسایگان، سرقت، عدم پرداخت مال الاجاره، خسارت وارد نمودن به اشخاص ثالث و یا مسایلی از این قبیل باشد، با توجه به اینکه این گونه اعمال ناشی از اقدامات و رفتار فردی یک دیپلمات است، قاعدتاٌ با فراخواندن دیپلمات خاطی مساله خاتمه یافته تلقی می شود وقضیه جنبه سیاسی پیدا نمی کند ومعمولاً دولت فرستنده نیزدرقبال دیپلمات خاطی موضع سختی را اتخاذ می‌نماید.
– ولی چنانچه اقدامات فرد مغایر با منافع ملی بوده وامنیت کشور پذیرنده را دچار مخاطره کند وازاین اقدام تحت عنوان جاسوسی یاد شود و یا اعمالی را بر علیه پناهندگان و معارضان کشور فرستنده در کشور پذیرنده انجام دهد معمولاً دولت ها در قبال به خطر افتادن امنیت ومنافع ملی خود و یا نادیده انگاشتن حقوق پناهندگان بسیارحساس هستند وفرد مورد نظر را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان و چنانچه در مهلت مقرر از کشور پذیرنده خارج نشود از وی سلب مصونیت نموده و وی را از کشور اخراج می‌کنند. در یک چنین وضعیتی کشور فرستنده دیپلمات نیز برای اینکه وانمود نماید اعمال و رفتار دیپلمات مربوطه مغایر با شیونات دیپلماتیک نبوده و مستحق عنوان عنصر نامطلوب نیست، به طور متقابل یک عضو دیپلماتیک کشور پذیرنده را در خاک خود به عنوان عنصر نامطلوب اعلان می‌کنند.
– چنانچه کشور فرستنده مطمئن باشد که دیپلمات اعزامی مرتکب چنین عملی نشده است ممکن است عکس‌العمل شدیدتری نشان داده و در مقابل اخراج یک نفر تعداد بیشتری از دیپلمات های کشور پذیرنده را از خاک خود اخراج نماید.
– این رویدادها در دوره جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب هر چند گاه اتفاق می‌افتاد و در هر بار عکس‌العمل طرفین نسبت به اتهامات جاسوسی، اخراج یک یا چند نفر از اعضای دیپلماتیک یکدیگر بود. در مواردی حتی مشاهده شده است اعمال جاسوسی بین کشورهای هم پیمان و دوست نیز اتفاق افتاده است، کما اینکه در دوره ریاست جمهوری کلینتون یک دیپلمات اسرا ئیلی به اتهام اعمال جاسوسی از این کشور اخراج گردید.
– درهر صورت دولت ها این حق را دارند که رییس مأموریت و یا عضو یک مأموریت دیپلماتیک را در هر شرایطی به عنوان عنصر نامطلوب و غیر قابل قبول اعلام و از آنان بخواهند که ظرف مدت معینی و یا حتی ظرف 24 ساعت خاک آن کشور را ترک نمایند و این مهم می تواند حتی قبل از ورود یک دیپلمات به خاک آن کشور روی دهد.
– در صورتی که علت اعلام فرد به عنوان عنصر نامطلوب جاسوس، مداخله در امور داخلی آن کشور و اقدام علیه امنیت و یا اتهاماتی از این قبیل باشد معمولاً مهلت داده شده برای ترک کشور می تواند تا 24 ساعت کاهش یابد. ولی چنان چه علت امر ضعف های شخصی و اتهاماتی غیر از موارد فوق باشد این مدت می‌تواند بیشتر باشد.
– در این گونه موارد دولت ها فهرست دیپلمات‌هایی که تحت عنوان عنصر نامطلوب بخصوص در موارد مربوط به اتهامات جاسوسی و یا اقدام علیه امنیت اعلام می شوند نگهداری نموده و معمولاً از پذیرش آنان به عنوان دیپلمات خودداری می‌نمایند ولی چنین بنظر می‌رسد قاعدتا فهرست افرادی که به عنوان عمل متقابل از کشور مقابل اخراج می شوند نباید مشمول این امر قرار گیرند.
مبحث چهارم:دیدگاه اسلام در رابطه با حقوق دیپلماتیک
حقوق روابط دیپلماتیک یکی از شاخه های حقوق بین الملل است که مکتب حیاتبخش اسلام در توسعه آن نقش شایان توجهی داشته است .
در آغاز و پیش از تنظیم قواعد حقوق بین‌الملل، براى یک مدت مدید، مقررات دینى بر روابط دیپلماتیک حکمفرما بودند . روابط دیپلماتیک به طور خاص و روابط بین‌الملل به طور عام ثمره تمدنها و ادیان گوناگون هستند .(الشامی،1994، 167)
ما بر اين باوريم كه خداوند حكيم نخستين آموزگار بشر در زمينه سفارت و روابط ديپلماسي است. بدون شك، پيامبران به عنوان سفيران الهي در ايجاد تمدن، توسعه روابط اجتماعي و بينالمللي و ترويج فرهنگ عدالتخواهي نقش عظيم و برجستهاي ايفا كردهاند: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ به راستي (ما) پيامبران خود را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنها كتاب و ترازو را فرستاديم تا مردم به عدالت قيام كنند.
قرآن كريم پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله را رسول رحمت معرفي ميكند و مهرباني و دلسوزي را از مهمترين ويژگي هاي او برميشمارد. ابلاغ پيام خدا،تعليم و تربيت انسانها،حل و فصل اختلافات،انذار و تبشيرو اتمام حجت،رسالت اصلي آخرين سفير الهي است. منظور از ديپلماسي پيامبر صلياللهعليهوآله فعاليتها و اقداماتي است كه ايشان در جايگاه رئيس حكومت اسلامي و سفيران برگزيده او در راستاي انجام وظايف سياسي دولت اسلامي، تحقق بخشيدن به خطمشيهاي كلي اسلام در عرصه روابط بينالملل انجام دادهاند. در حقيقت، اهداف عالي و خطوط كلي سياست اسلام و منافع امت اسلامي بود كه ديپلماسي پيامبر صلياللهعليهوآله را معين ميكرد و جهت ميبخشيد. (عميدزنجانى،1374، 272)
اگر ديپلماسي را هنر مذاكره و يك وسيله كاربردي در راستاي نيل به اهداف بدانيم، ديپلماسي پيامبر صلياللهعليهوآله ميتواند الگوي برتر در اين زمينه باشد. چون شيوههاي حضرت بر جهانبيني واقعبينانه و اصول و ارزشهاي انساني متكي بوده و خاستگاه الهي دارد. در واقع، زيربناي ديپلماسي پيامبر صلياللهعليهوآله رساندن پيام انسانساز وحي به همه ملتها در همه زمانهاست. هدف اسلام رساندن انسان به كمال واقعي و ايجاد حكومت واحد جهاني بر اساس قسط و عدل ميباشد. پيامبر گرامي صلياللهعليهوآله تلاش كرد از طريق تبليغ اصول و احكام اسلامي جامعه بشري را به وحدت، تعاون، تفاهمو زندگي بر اساس مشتركات، هدايت نموده و انسانها را از ظلم و تعدي به همديگر باز دارد.
«قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَي كَلَمَةٍ سَوَاء بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئا وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضا أَرْبَابا مِن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»؛بگو: اي اهل كتاب! بياييد به سوي سخني كه ميان ما و شما يكسان است، كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزي را همتاي او قرار ندهيم و بعضي از ما بعضي ديگر را ـ غير از خداي يگانه ـ به خدايي نپذيرد. هرگاه (از اين دعوت) سرباز زنند، بگوييد: گواه باشيد كه ما مسلمانيم.
از منابع تاريخي استفاده ميشود كه پيامبر صلياللهعليهوآله پس از نزول آيه مزبور نامههاي متعددي براي زمامداران بزرگ آن عصر فرستاد و در بخشي از نامهها بخصوص روي آيه فوق تأكيد
