کاهش داشته باشد، دلایل این نوسان، بررسی و ثبت می‌شود. در جمع‌آوری اطلاعات همواره سعی می‌شود قیمت‌های عملی حاکم بر بازار هر شهر جمع‌آوری و گزارش شود.
2-3-4-5- روش محاسبه شاخص
پس از جمع‌آوری قیمت‌ها، برای محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی، فرمول شاخص قیمت لاسپیرز159 (لاسپیرز تعمیم یافته) به کار می‌رود که از این فرمول برای محاسبه میزان تورم در سطح هر یک از استان‌ها و سپس کل کشور استفاده می‌شود.
در این روش، معمولاً یک سال به‌عنوان سال پایه انتخاب و در آن سال بر اساس آمارگیری از خانوارهای نمونه شهری و بر مبنای سبد هزینه خانوار، اهمیت هر یک از کالاها و خدمات که عبارت است از نسبت هزینه آن قلم به کل هزینه خانوار، تعیین می‌گردد. بدین ترتیب میزان تأثیر هر یک از کالاها و خدمات نماینده در محاسبه تورم متناسب با اهمیت آن‌ها تعیین می‌شود.
برای محاسبه شاخص با توجه به فرمول لاسپیرز تغییرات قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در هر زمان نسبت به زمان پایه سنجیده می‌شود، به این صورت که مقدار مصرف تعیین شده برای هر یک از کالاها و خدمات در سال پایه، در قیمت جدید ضرب و هزینه جدید در زمان مورد نظر به دست می‌آید. با جمع کلیه هزینه‌های جدید اقلام سبد خانوار، مجموع هزینه خانوارهای شهری بر اساس قیمت‌های جدید محاسبه و سپس این هزینه‌بر هزینه خانوار در سال پایه تقسیم شده و عدد حاصل در 100 ضرب می‌شود. بدین ترتیب شاخص در زمان مورد نظر به‌دست می‌آید.
به عنوان مثال اگر سبد هزینه خانواری در سال پایه از دو کالای نان و گوشت تشکیل شده باشد و قیمت این دو کالا در سال پایه به ترتیب 1000 و 50000 ریال باشد و در سال مورد نظر (n) به 1500 و 70000 ریال برسد و با فرض آنکه مقادیر مصرفی نان و گوشت در سال پایه به ترتیب معادل 200 و 80 باشد برای محاسبه شاخص به صورت زیر عمل می‌کنیم:
I_n=(∑_(i=1)^2▒〖P_n^i×Q_0^i 〗)/(∑_(i=1)^2▒〖P_0^i×Q_0^i 〗)×100=((1500×200)+(70000×80))/((1000×200)+(50000×80))=5900000/4200000×100=1/405×100=140/5
(2-28)
نرخ تورم در هر سال با توجه به فرمول ذیل محاسبه می‌شود:
Inf_n=((I_n-I_(n-1))/I_(n-1) )×100 (2-29)
که در این فرمول، I_n عدد شاخص سال مورد نظر و I_(n-1) عدد شاخص سال قبل می‌باشد.
تغییرات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرف طی سالهای 1315 تا 1392 دارای تغییرات متفاوتی بوده که در جدول ذیل درج شده است.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
جدول 2-10 شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران (شاخص تورم)
اعداد سالانه شاخص و نرخ تورم در سالهای 1392-1315
(100=1390)
سال
عدد شاخص
نرخ تورم (درصد)
سال
عدد شاخص
نرخ تورم (درصد)
سال
عدد شاخص
نرخ تورم (درصد)
1315
01/0
ــــ
1341
12/0
9/0
1367
91/1
9/28
1316
01/0
2/21
1342
12/0
0/1
1368
24/2
4/17
1317
01/0
8/8
1343
13/0
5/4
1369
44/2
0/9
1318
01/0
0/8
1344
13/0
3/0
1370
95/2
7/20
1319
01/0
8/13
1345
13/0
8/0
1371
67/3
4/24
1320
02/0
5/49
1346
13/0
8/0
1372
50/4
9/22
1321
03/0
2/96
1347
13/0
5/1
1376
09/6
2/35
1322
07/0
5/110
1348
13/0
6/3
1374
09/9
4/49
1323
07/0
7/2
1349
14/0
5/1
1375
21/11
2/23
1324
06/0
4/14-
1350
14/0
5/5
1376
14/13
3/17
1325
05/0
5/11-
1351
15/0
3/6
1377
52/15
1/18
1326
06/0
6/6
1352
17/0
2/11
1378
64/18
1/20
1327
06/0
1/11
1353
19/0
5/15
1379
99/20
6/12
1328
07/0
3/2
1354
21/0
9/9
1380
38/23
4/11
1329
05/0
2/17-
1355
25/0
6/16
1381
07/27
8/15
1330
06/0
3/8
1356
31/0
1/25
1382
31/31
6/15
1331
06/0
2/7
1357
34/0
0/10
1383
07/36
2/15
1332
07/0
2/9
1358
38/0
4/11
1384
80/39
4/10
1333
08/0
9/15
1359
47/0
5/23
1385
53/44
9/11
1334
08/0
7/1
1360
58/0
8/22
1386
74/52
4/18
1335
09/0
8/8
1361
69/0
2/19
1387
12/66
4/25
1336
09/0
4/4
1362
79/0
8/14
1388
23/73
8/10
1337
09/0
0/1
1363
88/0
4/10
1389
31/82
4/12
1338
11/0
0/13
1364
94/0
9/6
1390
00/100
5/21
1339
12/0
9/7
1365
16/1
7/23
1391
54/130
5/30
1340
12/0
6/1
1366
48/1
7/27
1392
88/175
7/34
2-3-5- ریسک
2-3-5-1- مرور کلی
زندگی امروز در حالی ادامه می‌یابد که سایه‌افکنی شرایط عدم اطمینان بر کلیه‌ی امور، به علل مختلف فرایند تصمیم‌گیری را به کلی متحول ساخته است. تغییرات قیمت کالاهای اساسی، تغییر نرخ ارز، تغییر نرخ سود و همچنین تغییر قیمت سهام مواردی هستند که سازمان‌های امروزی دائماً با آن دست به گریبان‌اند. این تغییرات در کنار سایر تغییرات محیطی سازمان‌ها، باعث ظهور نظریات جدید علمی در حوزه‌ی مدیریت‌شده است، تا آنجا که نظریه آشوب160 مطرح گردیده و سازمان‌ها را در محیطی مملو از پیچیدگی و درعین‌حال قابل مدیریت، تصویر کرده است.
دراین‌بین، علوم مختلف به میدان آمده و هر یک از زوایای تخصصی در گوشه‌ای از ارکان سازمان، شرایطی متعارف را ایجاد کرده‌اند. مهندسی مالی و مدیریت ریسک نیز وظیفه‌ی کنترل ریسک‌های مالی را برعهده‌گرفته و با ارائه راه‌کارهای نوین و استراتژی‌های بدیع توانسته است در این راستا برای شرکت‌های تجاری، غیر مالی و خدماتی و نیز بانک‌های تجاری روشن‌های نظام‌مندی خلق کند.
مقوله‌ی جهانی شدن اقتصاد و از بین رفتن مرزهای اقتصادی، ناگزیر ما را با موضوعات ناآشنای تخصصی مالی، مواجه خواهد ساخت. افزایش روزافزون مراودات و انتقال اطلاعات، خصوصاً با پیشرفت فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک و امروزه مالی- الکترونیک161 و سایبرفایننس162، خود عاملی در جهت افزایش سرعت جهانی شدن اقتصاد می‌باشد. بنابراین ما به بهانه‌ی نداشتن ابزارهای مدیریت ریسک، بعد از این قادر نخواهیم بود تا موضوعات مربوط را نادیده انگاریم و به تحقیقات انجام شده در این خصوص توسط متخصصین مالی ایرانی بی‌توجه باشیم. نگارندگان هنگام جستجوی اطلاعات از طریق شبکه‌ی جهانی به نام بسیاری از محققین ایرانی برخورد نموده‌اند که هر یک در پیشرفت علم مدرن مالی در سطح بین‌المللی سهمی عمده دارند، البته نه در داخل کشور، بلکه خارج از مرزها و برای استفاده‌کنندگان غیر ایرانی.
در حال حاضر شرکت‌های صنعتی و غیر مالی که انواع مواد اولیه و ماشین‌آلات را از خارج از مرزهای اقتصادی وارد می‌کنند و صادرکنندگان کالا خصوصاً نفت که با بازارهای بین‌المللی در ارتباط هستند، از دیرباز با مقوله‌ی ریسک آشنا بوده‌اند و علائم و نتایج آن را با تمام وجود لمس کرده‌اند، اما احتمالاً در فکر راه‌حل‌ها و یا یافتن راه‌حل‌ها به صورتی نظام‌مند نبودند. در این فصل برآنیم تا با معرفی مقوله‌ی ریسک و برشمردن انواع آن به روابط منطقی برای محاسبه و سنجش و نیز روش‌های مدیریت آن بپردازیم و برای آشنایی با مدیریت ریسک به تعریف ماهیت ریسک خواهیم پرداخت و بعدازآن، انواع ریسک‌هایی که یک سازمان با آن مواجه می‌شود برخواهیم شمرد. در بخش بعد، پس از ذکر منابع ریسک، به اهمیت مدیریت ریسک به عنوان یکی از عناصر استراتژی سازمان خواهیم پرداخت و در نهایت به عناصر اصلی مدیریت موفق ریسک اشاره خواهیم کرد.
2-3-5-2- ماهیت ریسک
در جامعه‌ی امروز تقریباً تمام افراد به نحوی با این مفهوم آشنایی دارند و اذعان می‌کنند که کلیه‌ی شئونات زندگی با ریسک مواجه است. ریسک در زبان عرف عبارت است از خطری که به علت عدم اطمینان در مورد وقوع حادثه‌ای در آینده پیش می‌آید و هرچه قدر این عدم اطمینان بیشتر باشد اصطلاحاً گفته می‌شود ریسک زیادتر است.
2-3-5-3- تعریف ریسک
فرهنگ ورستر163، ریسک را «در معرض خطر قرار گرفتن» تعریف کرده است. فرهنگ لغات سرمایه‌گذاری (هیلدرس164، 1988) نیز ریسک را زبان بالقوه‌ی سرمایه‌گذاری که قابل محاسبه است، می‌داند.
به عبارت دیگر ریسک، ما را با شرایطی مرکب از خطر و فرصت مواجه می‌سازد و شاید این تعریف را بتوان از جمله کامل‌ترین تعاریف ریسک به حساب آرود، چرا که نه تنها دنیای سرمایه‌گذاری بلکه جهان طبیعت نیز تهدیدها و فرصت‌ها را در کنار یکدیگر قرار داده است و موجودات به مقتضای سطح شعور و آگاهی‌های خود از این فرصت‌ها در کنار شناخت تهدیدات، استفاده می کنند.
گالیتز ریسک را هرگونه نوسانات در هرگونه عایدی می‌داند (گلایدز165، 1996). تعریف مذکور این مطلب را روشن می‌کند که تغییرات احتمالی آینده برای یک شاخص خاص چه مثبت و چه منفی ما را با ریسک مواجه می‌سازد. بنابراین امکان دارد تغییرات ما را منتفع یا متضرر سازد.
گیلب ریسک را این‌چنین معرفی می‌کند: هر پدیده‌ای که بتواند نتیجه‌ی حاصل از آنچه سرمایه‌گذار انتظار دارد را منحرف سازد ریسک نامیده می‌شود (گیلب166، 2002).
اولین بار هری مارکویتز (مارکویتز167، 1952) بر اساس تعاریف کمی ارائه شده، شاخص عددی برای ریسک معرفی کرد. وی ریسک را انحراف معیار چند دوره‌ای یک متغیر تعریف کرد. به عنوان مثال ریسک نرخ در خلال سالهای 1371-1381 عبارت است از انحراف معیار نرخ ارز در این سال‌ها. سایر شاخص‌ها نیز به همین ترتیب محاسبه می‌شوند؛ از جمله ریسک نرخ بازدهی سهام، ریسک تغییرات قیمت و ریسک نرخ سود.
دیدگاه دیگری در خصوص تعریف ریسک وجود دارد که تنها به جنبه‌ی منفی نوسانات توجه دارد. هیوب ریسک را احتمال کاهش درآمد یا از دست دادن سرمایه تعریف می‌کند (هیوب168، 1998). در عین حال ما ریسک را ابتدا از دیدگاه اول مورد بحث قرار داده، سپس به ارائه نظرات جدید در خصوص ریسک و معیارهای اندازه‌گیری ریسک بر اساس تعریف جدید خواهیم پرداخت.
بنابراین برای تعریف ریسک می‌توان دو دیدگاه ارائه کرد:
دیدگاه اول: ریسک به عنوان هرگونه نوسانات احتمالی بازدهی اقتصادی در آینده.
دیدگاه دوم: ریسک به عنوان نوسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده.
همان‌طور که در فصل گذشته اشاره شد، بعد از کنار گذاردن قانون برتون وودز و در خلال دهه‌ی 1970 نوسانات نرخ‌های مختلف از جمله نرخ ارز و نرخ سود افزایش یافت. سرمایه‌گذاران در بازار بورس این نوسانات را هر روزه لمس و اثرات آن را عیناً در دارایی‌های مالی خود حس می‌کنند. در پایان سال 2002 اُفت شدید قیمت‌ها در بازارهای بین‌المللی در حدود 24 درصد گزارش شده و این روند با وجود جنگ عراق ادامه پیدا کرد169. نمودار 1-2 نوسانات شاخص‌های چند سهام بین‌المللی را در سال اخیر نشان می‌دهد:
نمودار 2-10 شاخص‌های بین‌المللی سهام
حتی دارندگان اوراق بهادار با درآمد ثابت نیز با چنین نوسانات ارزشی مواجه هستند چرا که در صورت نوسانات نرخ سود بازار، قیمت پرتفوی اوراق قرضه‌ی آن‌ها نیز تغییر می‌کند. در سال 2002 بازار ابزار بدهی نیز به مانند بازار سهام دچار اُفت قیمت بود. نمودار 2-2 شاخص اوراق قرضه‌ی شرکتی مریل لینچ را نشان می‌دهد.
کلیه‌ی افراد و مشارکت‌کنندگان بازار، ریسک‌گریز می‌باشند و یا این‌که سطح قابل قبولی از ریسک را می‌پذیرند. مفهوم ریسک بدین جهت کاربرد زیادی در حوزه‌ی مالی پیدا می‌کند، چرا که مشارکت‌کنندگان بازار در اولین مواجهه با هرگونه ورقه‌ی بهاداری از سطح ریسک آن می‌پرسند. البته به نظر می‌رسد امروزه سرمایه‌گذاران ایرانی چندان به متغیر ریسک در کنار متغیر بازدهی توجه نمی‌کنند و یا آن‌گونه که باید، آن را به عنوان معیاری مهم برای سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار نمی‌دهند، در حالی که دو متغیر ریسک به عنوان عنصری از آن، کل بازدهی را می‌سازد، م ورد توجه قرار گیرد و پس از تحلیل جامع، اقدام به خرید سهام خاصی شود.
نمودار 2-11 شاخص اوراق قرضه‌ی شرکتی مریل لینچ
از آنجا که هدف کلیه‌ی سرمایه‌گذاران کسب بیشتری
