عده‌ای اصل ازدواج را پذیرفتهاند اما بنا به دلایلی به توجیه روی آورده‌اند برخی این ام کلثوم را دختر امام علی ندانسته‌اند و یک تشابه اسمی قلمداد کردهاند عده کمی هم اصل وجود ام کلثوم را منکر شدهاند.
آرای علمای شیعه در خصوص این ازدواج و رد و پذیرش آن متفاوت است از دیر باز این ازدواج محل بحث و استدلال فریقین بوده است و حتی از امام جعفر در این باره سوال شده است. درقرن چهارم و پنجم شیخ مفید و سید مرتضی درباره آن مطلب نوشته‌اند. اهل سنت آن را دلیل الفت و مهربانی و عدم نزاع بین دو خاندان و صحت اسلام و خلافت عمر دانستهاند و با این استدلال شیعه را به چالش جدی کشیده‌اند و علمای شیعه در صدد پاسخگویی به آنها بر آمدند. عده‌ای اصل ازدواج را انکار کردند تا مجبور نشوند تبعات آن را پاسخ دهنده این دسته در طول تاریخ کتابهایی در، رد این ازدواج نوشته‌اند، که برخی از آنها چاپ شدهاند البته بیشتر آنها ازعلمای شیعه درشبه قاره هند هستند. آثاری که در رد این ازدواج نوشته شده بسیار است برخی از علمای شیعه اثر مستقلی در این باره نوشته‌اند و بعضی در ضمن آثار خود به رد آن پرداخته‌اند.
منابع حدیثی، تاریخی، وتراجم از ازدواج ام کلثوم بنت فاطمه با عمر بن‌خطاب،
خلیفه دوم، خبر داده‌اند. مانند: کافی136، تهذیب الاحکام137، استبصار،138 سنن بیهقی139، طبقات ابن‌سعد140، انساب الاشراف141، جمهره نسب قریش و اخبارها142، اسدالغابه، 143تاریخ یعقوبی144. بسیاری از منابع دیگر، بصورت مستقیم یا غیر مستقیم از این ازدواج سخن گفته‌اند.
آیت الله میلانی در کتاب ازدواج عمر با ام کلثوم در بخش یکم، روایات، وراویان آنان را آورده است.روایات دولابی در کتاب الذریةالطاهره، روایات حاکم نیشابوری در المستدرک، ابن‌اثیر در اسد الغابه، ابن‌حجر در الاصابه145. اگرچه ابن‌بزرگوار در بخش دوم کتاب راویان ابن‌روایت را ضعیف دانسته اما بخاطر وجود روایات امامیه اصل وقوع این ازدواج را پذیرفته است146.
قبل از شروع بحث لازم است به چند سوال جواب داده شود:
1-آیا ام کلثوم دختر حضرت علی (عليه السلام) و حضرت فاطمه(عليها السلام) بوده است؟ولادت او در چه زمانی بوده است؟
2 – آیا در میان دختران حضرت علی(عليه السلام)ام کلثوم دیگری هم بوده است؟آیا زینب و ام کلثوم دو نفرند یا یک نفر؟
3-آیا ام کلثوم دختر حضرت علی(عليه السلام)و فاطمه زهرا با عمر خلیفه دوم ازدواج کرد؟اگر ازدواج کرده علت این ازدواج چه بوده است؟واز او فرزند داشته است؟
3-آیا ام کلثوم هسر دیگری غیر از عمر بن‌خطاب داشته است یا نه؟اگرداشته، آیا فرزندانی از این همسر یا همسران داشته است یا نه؟
4-آیا او در کربلا حضور داشته و در کوفه و شام سخن گفته است؟
علی الظاهر نسب شناسان، مورخان ومحدثان وتمام دانشمندان شیعه و سنی که قصد ذکر نام فرزندان حضرت علی (عليه السلام)ویا حضرت زهرا(عليها السلام) را داشته‌اند، نام زینب و ام کلثوم را آورده اند147.
واژه هاو الفاظ به کار رفته در زبان عربی برای اشخاص، به ترتیب، نام، لقب، کنیه اند؛ مانندحسن، مجتبی و ابو محمد که بترتیب، نام، لقب وکنیه امام حسن(عليه السلام)است.از آنجا که نام ام کلثوم در ابن‌زبان کنیه است، آرای مورخان و نسب شناسان درباره نام اومتفاوت است اغلب نام او را ام کلثوم و برخی رقیه148 و برخی زینب صغری دانستهاند.به نظر برخی رقیه نام دختر سوم آن بزرگواران است.کسانی که نام اورا زینب با رقیه دانستهاند، ام کلثوم را کنیه او شمرده اند149. منابع تاریخی و نسب شناسی در تعداد دختران امام علی اختلاف دارند واین تفاوتها بخاطر آن است که برخی از دختران آن حضرت در حیات او و پیش از بلوغ از دنیا رفته‌اند و برخی از مؤلفان( آنهایی که نام پانزده تن را آورده اند)فقط نام آنهایی را آورده‌اند که پس از رحلت آن حضرت زندگی کرده و دارای شوهر و فرزندان بوده‌اند در میان دختران از دو تا چهار ام کلثوم نام برده شده است.
سخنى درباره زينب و ام كلثوم
مورخان به جز شيخ مفيد، گفته‌اند كه زينب و ام كلثوم چهار تن بوده‌اند. دو تن صغرا و دو تن كبرا، شيخ مفيد، از فرزندى به نام ام كلثوم صغرا ياد نکرده است. و زينب كبرا و زينب صغرا مكنّى به ام كلثوم را از اولاد فاطمه برشمرده و زينب صغرا را زاده مادرى غير از فاطمه زهرا مىداند و بر او كنيه ام كلثوم اطلاق نكرده است. مسعودى به اين نكته صريحا اشاره كرده و ام كلثوم كبرا و زينب كبرا را در شمار فرزندان آن حضرت (عليه السلام) از فاطمه دانسته و ام كلثوم صغرا را از مادر ديگرى ذكر كرده است.
تردید در باره ام کلثوم‌ها از آنجا پدید آمده است، که برخی از منابع تاریخی و نسب شناسی نوشته‌اند که زینب صغری (المجدی:کبری)بنت علی (عليه السلام)نخست همسر محمدبن عقیل بنابیطالب شد و از او فرزندانی آوردو پس از شهادت محمد در واقعه کربلا، وی همسر کثیربن عباس بن‌عبدالمطلب شد و از او دختری بنام ام کلثوم آورد150. و نیز نوشته‌اند که همین کثیربن عباس با ام کلثوم صغری بنت علی بنابیطالب(عليه السلام) هم ازدواج کرد151.
از جمع بندی تمام گزارشها چنین بر می‌آید که قطع نظر از همسر مسلم بن‌عقیل، دست کم دو دختر از امیرالمؤمنین(عليه السلام)با کنیه ام کلثوم وجود داشته‌اند که دارای همسر و فرزند بوده‌اند.یکی دختر حضرت فاطمه(عليها السلام) که به همسری عمر بن‌خطاب در آمد و قبل از واقعه کربلا از دنیا رفت و دیگری که در کربلا حاضر بود وسخنانی از او در کتابها ثبت است و به احتمال قوی همان نفیسه است152.
بنابراین، على (عليه السلام) دو دختر داشته است كه ما هر دو رابه نام ام كلثوم مىشناسيم. يكى از آنان همسر عمر بوده كه در مدينه از دنيا رفته و ديگرى همان كسى است كه در واقعه کربلاحضور داشته. نام اين دو تن را مورخان ذكر كردهاند. اولين آن دو پيش از ماجراى کربلامرده است. در اينصورت بعید نيست كه ام كلثومى كه در واقعه کربلا حضور داشته و آن كسى كه در كوفه سخنرانى كرده همان زينب صغرايى باشد كه شيخ مفيد از او ياد كرده است. زينب صغرا و زينب كبرا هر دو از خواهران امام حسين (عليه السلام) بوده‌اند. و هرگز نه آن دو از حسين (عليه السلام) جدا شدند و نه حسين آنها را ترك كرد. بنابراين اگر زينب كبرا، همان كسى است كه همسر عبد الله بن‌جعفر بوده و امام (عليه السلام) را ترك نگفته و همسرش نيز در قيد حيات بوده است، پس درستتر و اولىتر آن است كه بگوييم زينب صغرا نيز امام را ترك نكرده است. اين زينب از نظر فضل و دانش در چنان جايگاهى قرار دارد كه نامش پس از نام زينب كبرا ذكر مىشود153.
نسل على (عليه السلام) و همسرانش در فرزندان امام حسن (عليه السلام) و امام حسين (عليه السلام) و محمد بن‌حنفيه و عباس و عمر ادامه يافت. خداوند نيز در استجابت دعاى پيامبر كه در شب زفاف على و فاطمه گفت: نسل على و فاطمه را افزونى بخش مستجاب کرد. جاحظ گويد: على بن‌ابيطالب (رض) فرمود: دنباله اقتدار و نيرومندى تعداد افزونتر و بيشتر اولاد است. و مردم بالعيان ديدند كه فرزندان آن بزرگوار چگونه در شمشيرزنى چيرهاند و در تعداد ذريّه و نيز در شرافت نژاد از ديگران بيشتر و پيشترند154.
ولادت: زینب صغری(ام کلثوم)
عده‌ای تاریخ ولا دت ام کلثوم را سال ششم هجری نوشته‌اند155. وشماری نیز تاریخ ولادت حضرت زینب را این سال دانستهاند156. البته در تاریخ ولادت حضرت زینب (عليها السلام) اقوال دیگری مانند پنچم جمادی الاولسال پنجم یا ششم، شعبان سال ششم، سال پهارم و اواخررمضان سال نهم پس از جنگ تبوک هم هست،157 ولی در ولادت ام کلثوم نقل دیگری نیست.به نظر می‌رسدعلمای متأخرشیعه چون عقیده به بزرگتر بودن زینب داشته‌اند، اخبار مربوط به ولادت ام کلثوم را به حضرت زینب نسبت داده‌اند.شواهد و قراینی وجود دارد که نشان می‌دهد ام کلثوم از حضرت زینب بزرگتر بوده و در سال پنجم یا ششم هجری به دنیا آمده است. از آن شواهد می‌توان به روایت مرحوم شیخ صدوق اشاره کرد. در این روایت آمده است که به دروغ به حضرت فاطمه(عليها السلام) خبر دادند، که حضرت علی(عليه السلام) از دختر ابوجهل خواستگاری کرده است. آن حضرت پس از شنیدن این خبر، حسن(عليه السلام) را برشانه راست و حسین(عليه السلام) را بر شانه چپ گذاشت، و با دست راست خود دست چپ ام کلثوم را گرفت. وبه منزل پدر رفت158. در این گزارش زینب حضور ندارد.، مگر ادعا شود که این دو نام از یک نفر بوده است159.
ام‌کلثوم‌ها
منابع تاریخی و نسب شناسی در تعداد دختران امام علی اختلاف دارند واین تفاوتها بخاطرآن است که برخی از دختران آن حضرت در حیات او و پیش از بلوغ از دنیا رفته‌اند و برخی از مؤلفان( آنهایی که نام پانزده تن را آورده اند)فقط نام آنهایی را آورده‌اند که پس از رحلت آن حضرت زندگی کرده و دارای شوهر و فرزندان بوده‌اند درمیان آنها از دو تا چهار ام کلثوم نام برده شده است.
ازدواج عمر با ام کلثوم به نقل از منابع:
طبری آورده است که عمر بن‌خطاب نخست ام کلثوم دختر ابوبکررا ازعایشه خواستگاری کرد عایشه ابتدا مطلب را با خواهرش در میان گذاشت و او به دلیل اینکه عمر به زنان سخت گیراست وزندگی سخت و خشنی دارد، نپذیرفت، عایشه برای حل مشکل و، رد محترمانه در خواست عمر، از عمروبن عاص کمک خواست.عمروبن عاص به دیدن عمر بن‌خطاب رفت و چنین گفت:«ای امیرالمؤمنان، خبری به من رسیده است که از آن به خدا پناه می‌برم! عمر گفت:چه خبری؟ گفت:آیا تو ازام کلثوم دختر ابوبکرخواستگاری کردی! گفت آری؛ او را برای من نمی‌پسندی یا مرا برای او؟گفت هیچ کدام، بلکه او نوجوان و کوچک است وتحت نظر ام المؤمنین عایشه در رفاه و آسایش بزرگ شده است و تو سختگیر، پر هیبت و خشنی، ما از تو می‌ترسیم ونمی توانیم نظرت را در باره مسأله‌ای تغیر دهیم، پس او چه خواهد کرد!اگر در موردی با تو مخالفت کند و تو بر او سخت بگیری و اورا تنبیه کنی، در خصوص فرزندان ابوبکر رفتار کرده‌ای که شایسته تو نیست.عمر گفت در این صورت با عایشه چه کنم که با او در این باره سخن گفته‌ام؟ گفت جواب عایشه با من، من دختری بهتر از دختر ابوبکر به تو معرفی می‌کنم؛ ام‌کلثوم دخترعلی بن ابیطالب(عليه السلام)؛با او ازدواج کن که به لحاظ نسب بین رسول خدا(عليه السلام) وتو پیوند برقرار شود»
جعلی بودن این خبرازعمروبن عاص پیداست، اگر رفتار عمر با دختر خردسال ابوبکر موجب رنجش خاطر او می‌شود و از این جهت ازدواج با او بصلاح نیست، بد رفتاری عمر با دختر رسول خدا(عليه السلام) نیز موجب رنجش خاطر آن حضرت می‌شود وبه طریق اولی نباید این ازدواج صورت گیرد.به نظر می‌رسد سازندگان این خبر خواسته‌اند با بهره گیری از این مسأله برای ابوبکر فضیلتی تراشیده اورا هم ردیف حضرت علی (عليه السلام) قراردهند.گزارشهای دیگری هم در دست است که بر اساس آنها عمراز همان آغاز و بدون عمروبن عاص به خواستگاری دختر امیرالمؤمنین (عليه السلام) رفت160.منابع تاریخی زمان این ازدواج را سال هفده هجری دانسته اند161.اگر ام کلثوم سال ششم هجری به دنیا آمده باشد، در این تاریخ سن اوباید حدوده یازده یا دوازده سال باشد واگر سال هفتم یا نهم زاده شده باشد سن او حدود ده یا نه سال می‌باشد ودر هر دو صورت با توجه به شرایط جغرافیایی عربستان و بلوغ دختران
عرب، سن کمی نبوده است واستدلال حضرت علی(عليه السلام) بر خردسالی او از باب عدم تمایل بوده است162.
نتیجه
حضرت علی از فاطمه زهرا دختری بنام ام کلثوم داشته است.ام کلثوم در سال هفدهم هجری با عمر خلیفه دوم ازدواج کرده ودراین زمان سن او بین حداقل نه سال و حد اکثر دوازده سال بوده است.ام کلثوم قبل از واقعه کربلا از دنیا رفت.
گفتار سوم: نوادگان حضرت علي (عليه السلام)
الف) نوادگان پسری
فرزندان محمد بن‌حنفیه (نوادگان امام علی از نسل محمد بن‌حنفیه)
محمد ملقب به ابی‌القاسم بود و در بعضی از روایا ت است که رسول خدا امیرالمومنین را به میلاد محمد بشارت داد و نام و کنیه خود را بر او گذاشت163 وی در زمان حکومت عمر بن‌الخطاب(13 – 23 هجری) متولد شد و در ایام
