: 1980.541.2………………..149
(تصویر3-3-42) بازوبند طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: a-c57.88…………………..150
(تصویر3-3-43) جای طلسم یا دعای نقره ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1978.415…………………………………………………………………………………………………………………………………………151
(تصویر3-3-44) زیور مو. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1979.95……………………………..151
(تصویر3-3-45) سنجاق سر از برنز و نقره. ایران- نیشابور. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 40.170.251……………………………………………………………………………………………………………………………………..152
(تصویر3-3-46) جفت زیور طلای مو. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.9…………153
(تصویر3-3-47) انگشتر نقره. نیشابور. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 39.40.123………………..153
(تصویر3-3-48) انگشتر نقره. نیشابور. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 40.170.201……………..154
(تصویر3-3-49) انگشتر طلا. نیشابور. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 40.170.156………………154
(تصویر3-3-50) انگشتر نقره. نیشابور. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 40.170.202……………..155
(تصویر3-3-51) انگشتر طلا. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1981.232.1………………….155
(تصویر3-3-52) انگشتر طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.4……………………….156
(تصویر3-3-53) انگشتر طلا. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1981.232.2………………….156
(تصویر3-3-54) انگشتر طلا. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1980.541.6………………….157
(تصویر3-3-55) انگشتر طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.6………………………157
(تصویر3-3-56) انگشتر طلا. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1976.405……………………..158
(تصویر3-3-57) مهر انگشتری طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.5……………158
(تصویر3-3-58) انگشتر طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.8………………………159
(تصویر3-3-59) انگشتر طلا. گرگان. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 52.32.7………………………159
(تصویر3-3-60) اتصال کمربند از برنز. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 40.170.255……………………………………………………………………………………………………………………………………..160
(تصویر3-3-61) سگک کمربند از برنز ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1976.159.2……………………………………………………………………………………………………………………………………..160
(تصویر3-3-62) سگک برنزی. ایران. موزه‌ی متروپولیتن. شماره‌ی موزه: 1979.133……………………161
مقدمه
متعاقب با ورود اعراب مسلمان به ایران و انقراض امپراطوری ساسانی، بی‌ثباتی و آشفتگی سراسر این قلمرو پهناور را فرا‌گرفت و به تبع آن ضعف اقتصادی و رکود هنری بر کشور مسلط گشت. ورود اسلام به ایران همچنین ساختار اجتماعی عصر ساسانیان را در هم ریخته و دگرگون ساخت. پس از انقراض امپراطوری ساسانی، سلطه‌ی آسمانی و ایمانی اسلام نفوذ یافت و تغییر و تحولات زیادی در هنر ایران به وجود آورد. لیکن جامعه ایرانی به رغم از دست دادن استقلال سیاسی، هویت فرهنگی خود را برجا نگا‌ه داشته و باعث شد که خلفای اموی و عباسی بسیاری از مراسم و آداب ایرانی را اختیار کنند و کاردانان ایرانی را به خدمت گیرند.
صنعتگران ایران قبل از اسلام در ساختن انواع فلزات مهارت داشته وآثار نفیسی ساخته بودند و این مقام را بعد از آن که ایران جزء ممالک اسلامی شد نیز از دست ندادند. به دلیل علاقه ایرانیان به استفاده از زیورآلات، فلز و سنگ های قیمتی از دیرباز در دست های ماهر صنعتگر و هنرمند ایرانی به شکل‌های تزیینی و هنری درآمد تا به عنوان زیور شخصی، اجتماعی یا فریضه‌ی آیینی و دینی به کار برده شود؛ با آنکه با استیلای اعراب مسلمان برسرزمین ایران، تغییرات اساسی در جنس، فرمعشق، جادویم کرد
زهر خود بر من ریخت
از نوک قله زمین افتادم
تازه آمد یادم، من عقابی بودم و تزیینات اشیای فلزی به وجود آمد. «در طول دو قرن اولیه اشغال ایران، که آیین شرع اسلام بر جامعه‌ی ایرانی حکمفرما بود، موازین و مقررات حاکم بر جامعه، تا چند دهه باعث سلب نبوغ و قدرت خلاقیت هنرمندان ایرانی شد. چنین وضعی هنرمندان ایرانی را از تجلیات هنری باز داشت و به علت پراکندگی و مهاجرت آنان، هنر ظریف فلزکاری به دست فراموشی سپرده شد. هنر آفرینان ایرانی پس از ثبات وضع و ایجاد آرامش و طلوع حکومت‌های ملی از پس ابرهای تیره از گوشه و کنار ایران پدیدار شدند تا قریحه ی ملی و نژادی خود را به صحنه‌ی ظهور رساندند» (احسانی،1368، 155).
میراث گرانبهای صنعت فلزکاری را ایرانیان از پیشینیان صنعتگر و هنرمند خود به ارث برده‌اند و در دوره‌ی اسلامی بر اهمیت و ترقی آن افزوده اند. آنان راه سختی را در اثر زحمات پی‌گیر و خستگی ناپذیر، به سرعت درنوردیده و خود را به نهایت اوج کمال رساندند. آن‌ها برای انواع فنون تزیینی و تکنیک‌های پیچیده، طریقه‌ی کاربردی ساده‌تر و سهل‌تری یافتند. این امر موجب شد که هنر فلزکاری ایران بر سایر ممالک اسلامی، وجه پیشرفته ای بخصوص از نظر تکنیک به خود بگیرد.
آثار هنری بسیار ارزشمند و گران‌بهایی که امروزه در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی ایران و جهان نگهداری می شود نمایانگر ذوق هنرمند ایرانی در دوره‌های پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی در ساخت آرایه‌های تزیینی است. هنرمندی که با تصرف در مواد محیط پیرامونش، رویکردی جدید در ساخت زیورآلات خلق کرده به طوری که امروزه آدمی با دیدن آن‌ها، خلاقیت و توانمندی حیرت برانگیز سازندگان آن‌ها را تحسین می کند.
با مطالعات و انجام پیشینه یابی، هدفمان از این پژوهش آن است که با آشنایی و بهره‌گیری از طرح و نقش و تکنیک‌های اصیل و با هویت تاریخ ایران در دوران آغازین اسلامی، به میزان تأثیر مضامین و مفاهیم دین اسلام بر ساخت و ارائه‌ی زیورآلات در آن دوران و به طبع تأثیر آن، بر زیورآلات بعد از آن پی‌ببریم. با این هدف در بخش کتابخانه ای به پیشینه‌یابی در مورد زیورآلات دوران آغازین اسلام در ایران تا پایان دوره‌ی سلجوقی پرداخته شد و در بخش مشاهده‌ای، به موزه‌ی ملی ایران، موزه‌ی رضاعباسی و سایت موزه‌ی متروپلیتن، گالری فریر و موزه‌ی کریستیس در آمریکا مراجعه گردید.
زیورسازی در دوره‌ی اسلامی پیشرفت زیادی داشته و هنر زرگری و زیورسازی با هنر گوهرنشانی تلفیق و شاهکارهای جهانی آفریده اند. زیورآلات زرین و سیمین مزین به سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، استفاده از تکنیک های تزیینی میناکاری، مشبک‌کاری و برجسته‌کاری در دستبندها، گردنبندها، گوشواره‌ها و سایر تزیینات، ترصیع‌کاری، استفاده از سکه‌های زرین و سیمین و مسی در تزیین و نیز استفاده از فلزات کم بها در ساخت زیوآلات چون مس، روی، برنج از ویژگی‌های هنر جواهرسازی دوران اسلامی است.
پژوهشگران و متخصصین باستان‌شناسی در کاوش‌ها و حفاری‌های خود کم و بیش با نمونه‌هایی از زیورآلات فلزی گذشتگان برخورد داشته اند. این آثار به علت ترکیب یافتن با اکسیژن محیط و زنگ‌زدگی دچار فرسودگی و آسیب شده و یا به کلی از بین رفته اند. بسیاری از اشیاء موجود در حفاری‌های قاچاق، به غارت رفته اند و از دسترس پژوهشگران و تاریخ‌نویسان دور مانده‌اند، در نتیجه تعیین تاریخ دقیق و محل ساخت آثار مشکل و در مواردی غیر ممکن گردیده است.
این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است:
در فصل اول به کلیات پژوهش پرداخته شده است تا روشن کننده‌ی مسیر حرکت، روش و مراحل کار برای رسیدن به هدف باشد. فصل دوم، به مبانی نظری پژوهش و بررسی تاریخچه‌ی استفاده از زیورآلات، در دوران اسلامی، در ایران و تأثیر آن بر کاربرد، ساخت، تکنیک، طرح و نقش موجود در این آثار و آشنایی با آن ها پرداخته شده است. در فصل سوم که بدنه‌ی اصلی پژوهش می باشد، به بررسی و توصیف و تحلیل آثار برجا مانده از دوره‌ی آغازین اسلام تاپایان دوره‌ی سلجوقی در ایران، موجود در سه موزه‌ی ملی، موزه‌ی رضاعباسی و موزه‌ی متروپولیتن پرداخته شده است. و در پایان در فصل چهارم شاهد جمع‌بندی مطالب، تحلیل آثار و تطبیق آنان و نتیجه‌گیری از هدف انجام این پژوهش خواهیم بود.
فصل یک:
کلیات پژوهش
1-1- بیان مسئله:
بیشتر دانشمندان و هنرشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که علت پیدایش هنر این بود که بشر اولیه همواره به زینت دادن خود و اشیای اطراف زندگی اش تمایل داشته و به آن بسیار اهمیت می‌داده است. او با الهام از نظم و زیبایی طبیعت و همچنین فطرت زیبا پسند خود، مظاهر هنر، فرهنگ و تمدن خود را پایه‌گذاری کرد.
پیوند و ارتباط تنگاتنگ هنر و مظاهر آن با زندگی انسان در طول تاریخ و در اقصی نقاط جهان، موضوعی قابل طرح و مورد توجه بوده است. این پیوستگی در ادوار مختلف زندگی بشر از اواخر دوران پارینه‌سنگی میانه تا کنون به عنوان نماد فرهنگی- تمدنی یا طبقاتی در جوامع بشری جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است.
هنرهای صناعی هر تمدن و کشوری اطلاعات ارزشمند و قابل توجهی از آن تمدن و یا کشور دارد و می‌تواند سیر تکامل، شناخت و کاربرد و استفاده و حتی شیوه‌ی زندگی آن دوره را نمایان سازد. در این میان زیورآلات همواره در اکثر تمدن‌ها یکی از مهمترین شاخه‌های صنایع دستی و هنرهای سنتی بوده است. زیورآلات و جواهرات با توجه به گستره‌ی تنوع جنسی و گوناگونی کاربرد و چگونگی ساخت به همراه امکان ماندگاریشان، کمک شایان ذکری در شناخت، اوج و یا افول هنرهای صناعی هر دوره دارد.
با آنکه دین اسلام به کار بردن برخی نقوش، فلزات و سنگ‌های قیمتی مانند طلا و نقره در طراحی و ساخت ظروف و تزیینات را تحریم نمود؛ صنعتگران تغییراتی در شیوه‌ی کار خود به وجود آوردند. در نتیجه برای ساختن فرم‌های ناب، استفاده از تکنیک‌ها، مواد و طرح‌های مطابق با مضامین و مفاهیم دینی و در عین حال جدا نشدن از هنر، مفاهیم و هویت تاریخی ایران را برگزیدند. صنعتگران مسلمان با پیروی از روش‌های گذشته، الهام از مکتب اسلام و همچنین ابتکارات و ابداعات خویش، باعث تکامل و رشد چشمگیر هنر فلزکاری شدند.
با این اوصاف در این پژوهش به این مسئله پرداخته می شود که ورود اسلام به ایران با وجود مفاهیم، مضامین و محدودیت‌های موجود در آن، چه تأثیری بر کاربرد، طرح، نقش، تکنیک و ساخت زیورآلات فلزی دوران آغازین اسلام تا پایان دوره‌ی سلجوقی در ایران داشته است.
1-2- سؤال پژوهش
تحولات انجام یافته از سقوط ساسانیان و دگرگونی‌های مذهبی پدیدار گشته در ایران، بر هنرها، صنایع و فنون سده های اولیه اسلامی تأثیراتی چشمگیر بر جای گذاشته است. نظر به اینکه هرگونه تغییر نگرش صنعتگران و فلزکاران این دوران متأثر از مبانی و مضامین دین اسلام، دستخوش تغییرات بنیادی گردیده و به لحاظ مفاهیم مذهبی، تکنیک ساختاری و شکل آن‌ها نیز نسبت به نمونه‌های باز‌مانده از
