کوفه به دستور هشام بن‌عبدالملک زید را کشت سپس سر زید را به دمشق فرستاد و هشام امر کرد آن را به دمشق آویزان کنند و تا زمان ولید در این حال باقی ماند.
4ـ مروان بن‌محمد(سال 126ـ 132 هجری) نواده‌ی مروان بن‌الحکم که آخرین خلیفه اموی است و شهرت او فقط به این است که مغلوب ابوسلم خراسانی و بنی‌عباس عمو زاده پیامبر و دولت اموی در عهد او بر افتاده است.70
امام جعفر صادق
دوره امامت امام صادق (عليه السلام) دوره‌اي مهم در تاريخ مذاهب اسلامي است. اين دوره را مي‌توان دوره رشد انديشه‌ها و فرقه‌هاي مختلف کلامي و فقهي دانست. بجاست براي روشن شدن چگونگي برخورد امام (عليه السلام) با مذاهب ديگر، ابتدا شرايط سياسي و فرهنگي آن دوره را مرور کنيم.
دوره امامت ششمين امام شيعيان، با اواخر حکومت امويان و اوايل دوره حکومت عباسيان مصادف بود. اين دوره، دوره ضعف و فروپاشي حکومت اموي و نوبنياد بودن حکومت عباسي بود. شخصيت بي نظير امام صادق (عليه السلام) به جهت برخورداري از نسب شريف و کمالات علمي و اخلاقي بي‌‌مانند، در کانون توجه جويندگان علم قرار گرفت. تعداد شاگردان آن حضرت را تا چهار هزار نفر ياد کرده‌اند. علوم و معارفي که از آن حضرت در اين دوره نقل شده است، به حدي وسيع و گسترده‌اند که در هيچ يک از پيشوايان مذاهب اسلامي ديگر با اين حجم روايت و دانش در علوم مختلف نقل نشده است. بزرگان مذاهب مختلف که محضر ايشان را درک کرده‌اند، از علوم ايشان بهره‌مند شده و از ايشان به بزرگي و عظمت ياد کرده‌اند.
با گذشت سال‌ها از ظهور اسلام، گسترش قلمرو سرزمين‌هاي وابسته به حکومت آن دوره از يک طرف و ورود تازه مسلمانان بسيار با سابقه داشتن اديان و مذاهب مختلف از طرف ديگر، از اواخر قرن اول هجري مباحث انديشه‌اي در مورد شناخت معارف اسلامي در جامعه گسترش يافتند و به تبع آن‌ها فرق و مذاهب مختلفي پديد آمدند. معتزله، جبريه، مرجئه، غلات، زيديه، زنادقه، مجسمه، تناسخيه، متصوفه، اهل حديث و اصحاب قياس و رأي از فرقه‌هاي دوره امامت امام صادق (عليه السلام) بودند که امام (عليه السلام) به نقد انديشه‌هاي آنان پرداخت.
امام (عليه السلام) از آزادي نسبي دوره انتقال حکومت از بني اميه به بني عباس به خوبي استفاده کرد و به عنوان مرجع ديني برجسته و علامه زمان خود در ميان جامعه اسلامي مطرح شد؛ به ويژه در ايامي مانند حج که مسلمانان از مناطق مختلف به مکه مي‌آمدند، افراد و بزرگان فرق مختلف نزد ايشان مي‌آمدند و با ايشان گفت‌و‌گو ميکردند.
عظمت شخصيت امام صادق (عليه السلام) و توجه مردم به سوي ايشان و تعاليم وی براي حکومت‌هاي اموي و عباسي خطري جدي به شمار مي‌آمد. امويان به جهت ضعف سياسي و قيام‌هاي مختلف عليه آنان، بيشتر گرفتار سرکوب کردن شورش‌ها بودند و علی رغم دشمنی، فرصت و توان چنداني براي مقابله با فعاليت‌هاي فرهنگي امام صادق (عليه السلام) را نداشتند، تا اینکه امويان سقوط کردند و عباسيان با شعار طرفداري از خاندان اهل بيت روي کار آمدند.71
نتیجه
خلفا و حاكمان سياسي (سه خليفه نخست اسلامي و حاکمان اموی، آل زبير) هر يك به شيوههاي مختلف، خلافت اسلامي را از آن خود كردند، اگرچه نقطه اشتراک همه آنان گرفتن حکومت از اهل بیت بود، امّا در شيوهها و اهداف حكومتي و نحوة برخورد شان با اهلبيت و امامان شيعه، يكسان عمل نکردند.لذا. مواجهه اهلبيت با آنان نیز نمی‌توانست یکسان باشد. از اين جهت، مي‌توان سيره و سخنان اهلبيت را نسبت به خلفاي سهگانة نخست و به ويژه شيخين، در راستاي تحكيم وحدت اسلامي و رعايت ملاحظات عاطفي ديگر مسلمانان دانست، امّا سياست سكوت نسبي، مبارزه منفي، جلوگيري از شورشهاي نظامي بيحاصل، و گاهي همگامي ظاهري و برخورد مماشات‌گونه آنان با خلفاي اموي و عباسي را، بايستي به جهت ملاحظات ديگري چون حفظ جان خود و اصحاب، و بقاي اصل و اساس مكتب خويش، و حمايت از صلح و آرامش در جامعه و حفظ اقتدار و رشد تعالی نظام و كيان اسلامي دانست، و نه رفق ومداراباحاکمان ظلم وجور. حاکمان دستگاه اموی و عباسی برخی از صاحبان و پیروان مذاهب را ناخواسته و خواسته به پیروی از راه و رسم خود کشانده بودندو حجم زیادی از روایات اهل بیت با عنوان «الناس» و «عامه» معطوف به این دسته بودند. با اين همه در مجموع این دسته از حاکمان و کارگزاران آن‌ها را نمی‌توان به عنوان گروهی مذهبی تلقی کرد، به ویژه اینکه حاکمان سياسي در ظاهر به گرايش‌ها و مذاهب متفاوت و گاهي متضادي تعلق داشتند. به علاوه اينکه در موارد زیادی سران و پیروان مذاهب مختلف رو در روی حاکمان قرار داشتند و در مخالفت با سیاست‌های حاکم با اهل بیت مشترک بودند.
فصل دوم:
روابط سببی امام علی (عليه السلام)
وفرزندانش با خلفا
گفتار اول: همسران امام علی
حضرت علی(عليه السلام) اولین امام شیعیان در دوران حیات خود (23 قبل از هجرت تا 40 هجری) زنانی را به همسری گرفتند. اولین آن‌ها فاطمه الزهرا(سلام الله عليها) دختر رسول خدا بود. وی تا زمانی که فاطمه(سلام الله عليها) زنده بود با زن دیگری ازدواج نکرد72 بعد از شهادت فاطمه زهرا(سلام الله عليها) بنا بر وصیت آن حضرت، امام علی(عليه السلام) نخست امامه بنت ابی‌العاص اموی را به همسری گرفتند(مادر امامه زینب دختر رسول ا… بود.) و بعد از آن با، ام البنین کلبیه، اسماء بنت عمیس، ام حبیب تغلبیه، خوله حنفیه، ام سعد یا ام سعید بنت عروه بن‌مسعود ثقفی و محیاء بنت امرءالقیس ازدواج کردند73(ترتیب این ازدواجها قطعی نیست)
آن حضرت کنیزانی هم داشته که در مجموع از همسران آزاد و کنیزان خود صاحب فرزندانی شد.
با توجه به اینکه در دین اسلام ازدواج دائم با بیش از چهار زن جایز نیست و هیچ مردی نمی‌تواند با بیش از چهار زن ازدواج دائمی داشته باشد(به جز پیغمبر اسلام) این ازدواجها هم زمان نبوده و حضرت بعداز جدایی همسرش و یا فوت، زن دیگری اختیار کرده است.
الف) علل ازدواج‌های مکرر حضرت علی(عليه السلام)
1ـ شاید یکی از علل ازدواج‌های مکرر حضرت علی(عليه السلام) نهادینه کردن فرهنگ ازدواج در جامعه بود در عصر معصومین جامعه‌ی عرب به مفاسد و انحرافات اخلاقی و اجتماعی آلوده بودند آن حضرت و سایر امامان با ازدواج‌های مکرر الگو واقع می‌شدند تا عرب از طریق ازدواج نیاز خود را ارضا نماید.
2ـ در زمان‌های گذشته – مخصوصا در زمان معصومان – زنان در وضعیت بد اقصادی و ناامنی بسر می‌بردند زنان بیوه به خاطر نداشتن شوهر که تنها منبع درآمد خانواده بود در نا امنی بسر می‌بردند زنان در آن دوره آن‌چنان مقتدر و توانمند نبودند که بتوانند نیازهای اقتصادی و امنیتی خود را فراهم کنند و این نیازها تنها با حمایت شوهر بدست می‌آمد حتی زنانی که در سنین بالا بودند و شوهر از دست می‌دادند مجددا ازدواج می‌کردند مسئله‌ای که شاید در جامعه‌ی معاصر ما مورد نداشته باشد.
3ـ در آن زمان خوشایند نبود که زن بیوه بماند و بلافاصله بعد از سپری شدن عده طلاق و یا عده وفات شوهر انتخاب می‌کردند مانند اسماء بنت عمیس که اول همسر جعفربن ابی‌طالب بود بعد از شهادت جعفر به عقد ابوبکر درآمد و بعد از درگذشت ابوبکر همسر امام علی(عليه السلام) شد این شیوه در آن زمان که مرد در اثر جنگ و غیره کشته و زنان بیوه می‌شدند لازم بود.
4ـ فرهنگ چند همسری در میان اعراب مرسوم بوده و اختصاص به ائمه نداشته است.74 برای مثال عثمان بن‌عفان خلیفه سوم حداقل پنج همسر آزاد و کنیز داشته است.عمربن الخطاب (خلیفه دوم)حداقل هشت همسر آزاد و زبیربن العوام(پدر عبدالله بن‌الزبیرخلیفه زبیری) حداقل شش همسر آزاد داشته است.75
همسران حضرت علی(عليه السلام)
اولین همسر امام علی(عليه السلام) فاطمه زهرا(سلام الله عليها) بود در تاریخ ازدواج آن بزرگواران اختلاف است احتمال دارد ازدواج در سال اول یا دوم یا سوم هجری اتفاق افتاده باشد.76 این اختلاف در سن ازدواج به خاطر اختلافی است که در تاریخ تولد حضرت فاطمه زهرا(سلام الله عليها) وجود دارد. بنابر نظر اکثر علما شیعه سن حضرت فاطمه(سلام الله عليها) در زمان ازدواج حداقل نه سال و حداکثر چهارده سال بوده است.
سن حضرت علی(عليه السلام) در زمان ازدواج 25 سال بوده است. حضرت علی(عليه السلام)- در سیزده رجب سال 30 عام الفیل به دنیا آمدند 10 ساله بودند که حضرت محمد(صلي الله عليه و آله) در چهل سالگی به پیامبری مبعوث شدند 13 سال با پیامبر در مکه بودند و 2 سال بعد از هجرت نیز با فاطمه(سلام الله عليها) ازدواج کردند بنابراین سن ازدواج آن حضرت 25 سال بوده است.
زندگی مشترک آنان (2تا 11هجری) حدودا نه سال ادامه پیدا کرد و در این 9 سال حضرت علی(عليه السلام) هیچ همسر دیگری اختیار نکرد.77
ظاهراً همسران دائمی آن حضرت:
1ـ فاطمه الزهرا(سلام الله عليها) دختر رسول ا… (صلي الله عليه و آله)
2ـ امامه خواهرزاده فاطمه زهرا(سلام الله عليها) (زینب دختر رسول ا… (صلي الله عليه و آله) و امامه دختر زینب بوده است) بعد از شهادت فاطمه زهرا و به سفارش آن حضرت با امام علی(عليه السلام) ازدواج کرد. به عبارتی دختر خاله‌ی فرزندان حضرت علی سرپرستی آنان را به عهده گرفت.
3ـ ام البنین از قبیله کلابیه مادر حضرت عباس در کربلا بوده است، ام البنین خواهر شمربن ذی الجوشن بود به خاطر همین قرابت و نسب بود که شمر برای عباس امان نامه آورد اما عباس رد کرد و جوانمردانه به شهادت رسید.
4ـ اسما بنت عمیس همسر دیگر امام علی(عليه السلام) بود وی ابتدا همسر جعفربن ابی‌طالب شد بعد ازشهادت جعفربن ابی طالب ن با ابوبکر ازدواج کرد وبعد از وفات ابوبکرحضرت علی اورا به همسری خود درآورد.78 اسما بنت عمیس‌کسی بود که درغسل دادن حضرت‌زهرا به امام علی(عليه السلام) یاری رساند.79 زمانیکه همسر حضرت علی شد فرزندی به نام محمد بن‌ابوبکر داشت این محمد که فرزند ابوبکر بود از کودکی در دامان علی(عليه السلام) بزرگ شد و از یاران آن حضرت و مدافع اهل بیت بود نسل امام جعفر صادق(عليه السلام) از طریق همین محمدبن ابوبکر به خلیفه‌ی اول یعنی ابوبکر می‌رسد.80
5ـ همسر دیگر امام علی(عليه السلام) خوله حنفیه مادر محمد بن‌حنفیه بوده است ظاهرا در سال یازده هجری با امام علی ازدواج می‌کند.81
6ـ ام حبیب تغلبیه موسوم به صهباء از قبیله تغلبیه بود که خالدبن ولید در عین التمر برآنان حمله برد و ایشان را به اسیری گرفت.82
7ـ ام سعد یا ام سعید دختر عروه بن‌مسعود ثقفی.83
8ـ محیا ءبنت امروالقیس همسر دیگر امام علی بود امرو القیس مردی مسیحی بود که از شام به مدینه آمد تا نزد عمر به اسلام درآید عمر رفتار او را پسندید و او را امیر مسلمانان قضاعه کرد سپس علی محیاء را برای خودش و دو دختر دیگر را برای حسن و حسین خواستگاری کرد.84
9ـ ظاهرا همسر دیگری به نام الخیر داشته که دختری به نام رمله را سقط می‌کند.85
چنین به نظر می‌رسد که آنان همسران دایمی حضرت بوده‌اند گفته شده که آن حضرت در هنگام شهادت 4 زن به نام‌های امامه بنت زینب دختر رسول ا… – لیلی التیمیه – اسماء بنت عمیس خثعمیه – و ام البنین کلابیه و 19 کنیز داشتند.86
ب) ازدواج با کنیزان
زمانیکه حضرت علی(عليه السلام) به خلافت رسید سرزمین‌های زیادی توسط مسلمانان فتح شده بود اسکندریه، ایران، مصر، آفریقا، قبرس به تسلط کامل اعراب در آمده بود.87 فتح این سرزمین‌ها به منزله‌ی سرازیر شدن ثروت به خزانه‌ی مسلمانان و گرفتن اسرای جنگی بود زنان زیادی در این جنگ‌ها اسیر می‌شدند این زنان مانند سایر غنایم جنگی با پول خرید و فروش می‌شدند و مسلمانان با مالک شدن می‌توانستند با آنان همبستر شوند این نوع ازدواج را ملک یمین می‌گفتند که امروزه منسوخ شده است این کنیزان با آوردن فرزند قابل خرید و فروش نبودند وبه آنان ام ولد (مادر فرزند) می‌گفتند.
حضرت علی خلافت را در شرایطی به دست گرفت که سرزمین‌های زیادی از شرق و غرب خلافت اسلامی بدست مسلمانان فتح شده بود و این فتوحات مسائل و مشکلات جدیدی را برای خلفا بوجود آورد یکی از این
