مشکلات تبعیض نژادی و قومی بود. اسیرانی که به اسارت گرفته می‌شدند و یا زنانی که به کنیزی برده می‌شدند به شدت تحت تاثیر سیاست تبعیض نژادی و قبیله‌ای بودند برای نمونه وقتی اولین گروه عجم بدست عرب‌ها اسیر شدند خلیفه(عمر) گفت خداوند سرزمین عجم را برای ما گشوده و سزاوار نیست که بردگان ما عرب باشد در حالی‌که ما از عجمان برده داریم. لذا اسیران عرب را آزاد کرد.88
شاید بتوان ازدواج‌های حضرت علی با کنیزان و سپس آزاد کردن آن‌ها را سیاستی در مقابل سنت غلط تبعیض قومی و قبیلگی دانست که در زمان حضرت علی تشدید شده بود حضرت برای طرد امتیازات جاهلی و بها دادن به زیر دستان اقدام به چنین ازدواجهایی کردند این رویه را امامان دیگر از جمله امام سجاد هم ادامه دادند تا جایی که امام سجاد ابتدا کنیز خود را آزاد کرد سپس با آن زن ازدواج کرد. تا این اندیشه را میان مردم ایجاد کند که یک کنیز مانند یک انسان آزاد است و می‌تواند تمام امتیازات اجتماعی را دارا باشد بنابراین امام در عین این‌که می‌توانست با کنیز خود هم بستر شود اما با آزاد کردن و ازدواج با او پیام خاصی را به مردم داد. عبدالملک بن‌مروان به حضرت خرده گرفت که چرا فردی از بزرگ خاندان خویش با یک کنیز آزاد شده ازدواج کرده است حضرت فرمود: اسلام تبعیض جاهلی را رد کرده است89.
شاید آزاد کردن هفتاد بنده در قبال کفاره‌ی روزه یکی دیگر از اقدامات اسلام جهت مقابله با سیاست تبعیض و بزرگداشت کرامت انسانی بوده است.
حضرت علی از کنیزان خود صاحب دخترانی به نام ام الکرام، ام سلمه، ام جعفر و نفیسه شد.90
نتیجه
ظاهرا حضرت علی(عليه السلام) با هیچ یک از دختران و نوادگان 3 خلیفه نخست (ابوبکرـ عمرـ عثمان) بنی‌امیه و با دوشاخه مروانی و سفیانی و آل زبیر ازدواج نکرده است.
گفتار دوم: فرزندان حضرت علی(عليه السلام)
در تعداد فرزندان آن حضرت اختلاف است.ابن الصوفی در کتاب المجدی نام 12 دختر و 19 پسر،91 ابن‌حزم 15 پسر و 4 دختر،92 ابن‌عنبه 18 پسر و 18 دختر،93 بلاذری 15 پسر و 21 دختر،94 یعقوبی 14 پسر و 18 دختر،95 مسعودی 11 پسر و 14 دختر،96 شیخ مفید 11 پسر و 16 دختر97 و ابن‌شهر آشوب 15 پسر و 21 دختر را آورده است.98 پسران آن حضرت: حسن، حسین، محمد بن‌حنفیه، عمر الاطرف، حضرت عباس، عبدا… اکبر، جعفر، عثمان، محمداصغر، 99 محمداکبر، محمداوسط، عبیدا…، یحیی،100 و از دختران آن حضرت زینب (مادرش فاطمه زهرا)101، رقیه کبری، ام الحسن102 رمله کبری، زینب صغری، و رقیه صغری103 نفیسه، ام هانی، فاطمه،104 ام الکرام، جمانه، امامه، ام سلمه، ام جعفر، نفیسه نام برده شده است.105 شاید علت اختلاف در تعداد و اسامی فرزندان به خاطر این باشد که بعضی از مورخان و اسم و لقب هر یک از فرزندان را جداگانه برای دو نفر ثبت می‌کردند در حالی‌که این دو اسم نام یک تن بوده است مانند محمد اصغر که بعضی از مورخان پنداشته‌اند ابوبکر و محمد اصغر نام دو تن از فرزندان علی بوده ولی ظاهرا چنین بر می‌آید که این هر دو نام یک تن می‌باشد. هم‌چنین محمد اکبر مکنی به ابوالقاسم و معروف به ابن‌حنفیه پسر خوله حنفی بوده است. لذا داشتن القاب و کنیه در کنار اسامی فرزندان و هم‌چنین گذاشتن نام‌های مشترک با پسوندهای اصغر، اکبر، اوسط و یا گذاشتن نام یک فرزند بعد از فوت بر فرزند بعدی می‌تواند از علل اختلاف تعداد و اسم فرزندان باشد بعضی از مورخین تنها نام فرزندان بالغ را آورده و از ذکر فرزندانی که در کودکی تلف شده‌اند خودداری کرده‌اند. در میان پسران امام علی(عليه السلام) به جز امام حسن و حسین که در فصل مستقلی بحث و بررسی می‌شود از ازدواج محمدبن حنفیه، عمرالاطرف حضرت عباس گزارشی که مبنی بر ازدواج با خاندان خلفا بوده باشد به دست نیامده و عبدا… اکبر – جعفر – عثمان و عبیدا… هم در کربلا شهید شدند. و گزارشی از ازدواج آنان و وجود فرزندی از آنان به دست نیامده یحیی و محمداصغر هم در کودکی در گذشتند.106
پسران امام علی
الف) ازدواج درون خاندانی پسران امام علی
1ـ محمدبن حنفیه معروف به محمد اکبر مادرش خوله دختر جعفربن قیس از قبیله بکربن وائل بود.107 از همسران محمدبن حنفیه فاطمه دختر محمدبن عبدا… بن‌عباس و ام عثمان دختر ابوجدیر قضاعی و زن دیگری که دختر جلد کنانی بوده می‌توان نام برد.108 از ازدواج محمدبن حنفیه با دخترانی از خاندان سه خلیفه نخست، خاندان اموی و خاندان زبیر یا ازدواج پسران و دختران وی با آنان با همه‌ی جستجویی که انجام شد گزارشی بدست نیامد.
2ـ فرزند دیگر امام علی عمرالاطرف است مادرش ام حبیب صهبا دختر ربیعه بن‌بجیر از قبیله تغلب بن‌وائل بوده است همسران عمرالاطرف اسماء109 و ام عبدا…110 دختران عقیل بنابیطالب بوده است از ازدواج عمرالاطرف با دخترانی از خاندان سه خلیفه نخست، خاندان اموی و خاندان زبیری یا ازدواج پسران و دختران وی با آنان، با همه‌ی جستجویی که انجام شد گزارشی بدست نیامد.
3ـ حضرت عباس مادرش ام البنین دختر حزام بن‌خالد از تیره بنی‌کلاب از قبیله بزرگ هوازن بوده است.111 همسر حضرت عباس لبابه دختر عبیدا… بن‌عباس بن‌عبدالمطلب زنی بسیار زیبا و عاقل بود و برای حضرت عباس دو فرزند به نام عبیدا… و فضل را به دنیا آورد این زن بعد از شهادت حضرت عباس با زیدبن حسن بن‌علی بنابیطالب ازدواج کرد و نفیسه و حسن را برای زید آورد و پس از آن با ولیدبن عبدالملک و به نقلی از المجدی با ولیدبن عقبه بن‌ابی‌سفیان ازدواج کرد.112
از ازدواج حضرت عباس با دختران خلفا گزارشی به دست نیامد.
4ـ پسران دیگر امام علی عبدا…اکبر – جعفر – عثمان مادرشان ام البنین و عبیدا… که مادرش لیلی دختر مسعود دارمیه113 بود، در کربلا شهید شدند و از ازدواج آنان گزارشی بدست نیامده است.
5ـ یحیی مادرش اسماء دختر عمیس خثعمی114 و محمد بن‌اصغر ملقب به ابوبکر مادرش لیلی بنت مسعود دارمیه، در کودکی در گذشته‌اند.115 نسل حضرت علی فقط از این 5 فرزند امام حسن و امام حسین و محمدبن حنفیه و عمرالاطرف و حضرت عباس ادامه پیدا کرد.
ب) ازدواج پسران امام علی با خاندان خلفا
در میان پسران امام علی، ازدواج امام حسن و امام حسین در بحث مستقلی بررسی خواهد شد.
واز ازدواج محمد بن‌حنیفه ـ عمرالطرف وحضرت عباس گزارشی که مبنی بر ازدواج با دختران خلیفه نخست و بنی‌امیه با دو شاخه مروانی و سفیانی باشد به دست نیامد دیگر پسران امام علی یا در کودکی در گذشتند و یا قبل از ازدواج در کربلا شهید شدند و نسلی از آنان باقی نماند.
دختران امام علی
در میان دختران امام علی چهار ازدواج، ازدواج ام الکلثوم با عمر – ازدواج ام الحسن با عبدا… بن‌زبیر(شوهر سوم) ازدواج فاطمه با منذربن عبیده بن‌زبیر (شوهر سوم) ازدواج رمله کبری با معاویه بن‌مروان بن‌حکم بن‌ابی‌العاص(شوهر دوم) محل تردید و بحث است و بیش‌ترین ازدواج‌ها با پسران عقیل و درون خاندانی بوده است.
الف) ازدواج درون خاندانی دختران امام علی(عليه السلام)
1ـ زینب صغری مادرش ام سعید بنت عروه و همسرش محمدبن عقیل بود.116
2ـ زینب کبری دختر فاطمه الزهرا(سلام الله عليها) همسر عبدالله بن‌جعفر بنابیطالب بن‌عبدالمطلب شد.117
3ـ رقیه کبری مادرش ام حبیب دختر ربیعه و همسر مسلم بن‌عقیل بود118 گزارش دیگری همسر مسلم را رقیه صغری دختر ام سعید دانسته است.119
4ـ رمله کبری دختر امام علی مادرش ام سعید بنت عروه بن‌مسعود ثقفی ابتدا با ابوالهیاج عبدالله بن‌ابی‌سفیان بن‌حارث بن‌عبدالمطلب ازدواج کرده و پس از مرگ ابوالهیاج به عقد معاویه بن‌مروان بن‌حکم بن‌ابی‌العاص(پسر مروان بن‌حکم خلیفه اموی از شاخه مروانی) در آمد.120
5ـ ام کلثوم صغری که بعضی‌ها اورا همان نفیسه دانسته‌اند به عقد عبدالله بن‌عقیل در آمده است.121
6ـ ام الحسین همسر جعد بن‌هبیره بن‌ابی‌وهب مخزومی خواهر زاده‌ی امام علی بوده و پس از مرگ جعده وی همسر جعفربن عقیل شده.122 و پس از کشته شدن جعفر با عبدا… زبیر ازدواج کرده است.123
7ـ ام هانی همسر عبدالرحمان بن‌عقیل124 به نقل از ابن‌ابی‌دینا همسر عبدا… بن‌اکبر بن‌عقیل بوده است.125
8ـ امامه همسر صله بن‌عبدا… بن‌نوفل بن‌حارث بن‌عبدالمطلب.126
9ـ ام الکرام همسر تمام بن‌عباس بن‌عبدالمطلب.127
10ـ میمونه همسر عبدالله بن‌عقیل و برای او پسری به نام عقیل آورده است.128
11ـ خدیجه نخست همسر عبدالرحمان بن‌عقیل بوده و پس از او همسر ابوالسنابل عبدالرحمان بن‌عبدا… بن‌عامر اموی شده است.129
12ـ فاطمه دختر حضرت علی همسر ابوسعید پسر عقیل بوده و سپس همسر سعید بن‌اسود بن‌ابوالختری شده و بعد از آن همسر منذربن ابی‌زیبر عوام شده است.130
جدول ازدواج پسران عقیل با دختران امام علی(عليه السلام)
پسران عقیل
دختران علی(عليه السلام)
محمد
زینب صغری
مسلم
رقیه کبری و به نقلی رقیه صغری
عبدا…
ام الکلثوم – میمونه
جعفر
ام الحسین
عبدالرحمن
ام هانی و خدیجه
ابوسعید
فاطمه
از فرزندان عقیل عبدا…، عبدالرحمن، که با امام حسین کشته شدند و مسلم که در کوفه به شهادت رسید حمزه – علی – جعفر و سعید و ابوسعید و یحیی و عثمان و یزید و محمد نام برده شده131 که همانطور که ملاحظه می‌شود بیش‌تر آنان با دختران حضرت علی ازدواج کرده‌اند
ب) ازدواج دختران امام علی با خاندان خلفا
1ـ ازدواج ام کلثوم با عمر بن‌خطاب خلیفه دوم محل بحث و تردید شیعیان قرار گرفته است لذا ما درباره این ازدواج به طور مفصل بحث خواهیم کرد.
2ـ ام الحسین دختر دیگر امام علی(عليه السلام) 3 بار ازدواج می‌کند ظاهرا اولین بار به جعد بن‌هبیره بن‌ابی‌وهب بن‌عمر بن‌عائزه بن‌عمران مخرومی ازدواج کرده است 3 پسر به نام‌های حسن، علی، حبیب آورد بعد از جعده با جعفربن عقیل بنابیطالب ازدواج کرد ولی صاحب فرزند نشد.132 بلاذری نقل کرده است که ام‌الحسین بعد از جعفربن عقیل با عبدا… بن‌زبیر ازدواج کرد.133 بنابراین از 3 ازدواج گزارش شده دو ازدواج با خارج از خاندان خلفا بوده و یک ازدواج با آل‌زبیر انجام گرفته است.
3ـ فاطمه دختر دیگر علی(عليه السلام) همسر ابو سعید پسر عقیل بوده و برای او دختری به نام حمیده آورده است بعد از آن همسر سعیدبن اسود بن‌ابوالبختری شده و برای او دو دختر به نام‌های بره و خالده آورد پس از آن همسر منذربن عبیده بن‌زبیر عوام شده است و برای او دختری به نام عثمان و کثیره آورد که هر دو در کودکی درگذشته.134
4ـ رمله کبری دختر امام علی و مادرش ام سعید بنت عروه بن‌مسعود ثقفی ابتدا با ابوالهیاج عبدا… ابوسفیان بن‌حارث بن‌عبدالمطلب(کسی که خلافت را حق علی می‌دانست) ازدواج کرده است پسری به نام عبدالکریم و برادر دیگری برای او آورده است که هر دو درگذشته‌اند دختر هم داشته که همسر عاصم بن‌عمر بن‌خطاب بوده است.نسل ابوسفیان بن‌حارث منقرض شده و پس از مرگ ابوالهیاج، معاویه بن‌مروان بن‌حکم بن‌ابی‌العاص رمله را به همسری گرفت.135
ابن ابی‌دنیا نام دختر رمله را ذکر نکرده است ظاهرا این دختر عروس عمر بن‌خطاب می‌شود ولی با تلاشی که صورت گرفت رد پایی از این ازدواج در گزارشات تاریخی به دست نیامد.
با شرط صحت این گزارشات مبنی بر ازدواج دختران امام علی با خلیفه دوم – عبدا… بن‌زبیر منذره بن‌زبیر بن‌عوام و معاویه بن‌مروان بن‌حکم بن‌عاص تنها 4 ازدواج از مجموع 18 ازدواج دختران امام علی با خاندان خلفا صورت گرفته است.
با توجه به فاصله زمانی بیست و چهار ساله از شهادت امام علی تا به قدرت رسیدن آل‌زبیر به نظر می‌رسد که دو ازدواج دختران امام علی(عليه السلام) با عبدا… بن‌زبیر و منذره بن‌زبیر قبل از به قدرت رسیدن آل‌زیبر انجام گرفته باشد.(سال‌های 61ـ 64هجری قمری)
ازدواج عمر با ام کلثوم
در این قسمت ما به دنبال پاسخگویی به این پرسش هستیم که آیا ام کلثوم دختر حضرت علی با عمر خلیفه دوم ازدواج کرده است یا خیر؟ جوابهای متفاوتی به این سوال داده شده است عده‌ای از علمای شیعه اصل ازدواج را انکار کرده‌اند،
