کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات
کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات کارآفرینی‌های مبتنی بر اقتصاد شبکه‌یی است. در این تعریف اقتصاد شبکه‌یی اقتصادی است که قسمت عمده‌ي آن بر پایه‌ي فناوری‌های دیجیتال شامل شبکه‌های ارتباطی، کامپیوترها، نرم‌افزارها و سایر فناوری‌های اطلاعاتی است. اقتصاد شبکه‌یی با عناوینی نظیر اقتصاد دیجیتالی، اقتصاد مبتنی بر کامپیوتر، اقتصاد اینترنتی، اقتصاد مبتنی بر شبکه، اقتصاد مبتنی بر وب و اقتصاد جدید نیز نام برده می‌شود. (فتحیان، مهدوی‌نور 1387 ص 90)
1-6-5- اسناد تاثیرگذار در تدوین سیاست کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات
برای تدوین سیاست‌های مناسب توسعه‌ی کارآفرین‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات باید برنامه‌های کلان ملی کشور را مدنظر قرار داد. مهم‌ترین اسناد و برنامه‌های حاکم بر سیاست‌گذاری کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات عبارت‌اند از:
• سند چشم انداز بیست ساله کشور
• سياست‌هاي كلي نظام در بخش‌هاي مختلف
• برنامه پنج ساله پنجم توسعه‌ی کشور
• نقشه‌ي جامع توسعه‌ي كارآفريني كشور
• سند راهبردی نظام جامع فناوری اطلاعات کشور
1-6-6- کشورهای هدف در سند چشم‌انداز
در سند چشم انداز بيست ساله نظام جمهوري اسلامي ايران که جهت نمايان ساختن مسير توسعه و سازندگي کشور در راستاي اهداف انقلاب اسلامي تدوين شده است در افق ۱۴۰۴ ايران را کشوري توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه با هويت اسلامي و انقلابي الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بين‌الملل توصيف کرده است. منطقه‌ي آسياي جنوبي غربي مورد نظر در سند چشم انداز 20 ساله متشکل از 25 کشور در منطقه‌ي خليج فارس (شامل: عربستان سعودي، امارات متحده‌ي عربي، کويت، قطر، عمان، بحرين و يمن) منطقه‌ي خاورميانه‌ي کوچک (شامل: ايران، عراق، سوريه، مصر، ترکيه، قبرس، لبنان، فلسطين و رژیم اشغالگر)، منطقه‌ي آسياي مرکزي (شامل: ترکمنستان، ازبکستان، تاجيکستان، قزاقستان و قرقيزستان)، منطقه‌ي قفقاز (شامل: آذربايجان، ارمنستان و گرجستان) و منطقه‌ي غربي شبه قاره (شامل: افغانستان و پاکستان) است (رضايي، مبيني، 1385) که به صورت يک منطقه‌ي پنج ضلعي در محدوده مرزهاي غربي هند و چين و مرزهاي جنوبي روسيه و مرزهاي شرقي اروپا و آفريقا و در شمال اقيانوس هند قرار گرفته است. ايران در کانون محوري پنج زيرسيستم قرار دارد و با دو حوزه‌ي تمدني ايراني و اسلامي در هر پنج زير سيستم داراي پيوستگي راهبردي است.
جدول 1 1- نام کشورهای منطقه‌ی مد نظر در سند چشم‌انداز (استخراج از رضايي، مبيني، 1385)
نام زير سيستم
تعداد
نام کشورها
زيرسيستم خاورميانه‌ي کوچک
8
ايران، عراق، سوريه، مصر، ترکيه، قبرس، لبنان، فلسطين، رژیم اشغالگر
زيرسيستم خليج فارس
7
عربستان سعودي، امارات متحده‌ي عربي، کويت، قطر، عمان، بحرين، يمن
زيرسيستم آسياي مرکزي
5
ترکمنستان، ازبکستان، تاجيکستان، قزاقستان، قرقيزستان
زيرسيستم قفقاز وحوزه‌ي درياي خزر
3
آذربايجان، گرجستان، ارمنستان
زيرسيستم شبه قاره
2
پاکستان، افغانستان
1-6-7- نقش برنامه‌ریزی ملی در سیاست‌گذاری توسعه‌ی کارآفرینی
اهمیت نقش دولت به دلیل سیاستگذاریهای مناسب در مراحل مختلف توسعه است و مجموعه‌ی این سیاست‌گذاری معمولا در قالب برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی مطرح می‌شود. برنامه‌ریزی یک فرآیند تصمیم‌گیری آگاهانه و ارادی و یا یک تلاش نظام‌یافته برای رسیدن به هدف یا اهداف خاص است. در ایران نیز برنامه‌های توسعه‌ی پنج‌ساله‌یی توسط دولت تدوین و به تصویب مجلس می‌رسد، بنابراین سیاست‌های تدوین در همه‌ی حوزه‌ها از جمله کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات باید در راستای برنامه‌های توسعه‌ی پنج‌ساله باشد.
1-7- کليات روش تحقيق
هر انديشه‌ي علمي مبتني بر متدلوژي معيني است. متدلوژي عبارت از شناخت نظام‌مند راه‌ها و رويه‌هاي انجام کار درست است. بنابراين متدلوژي پژوهش ملاک‌هايي براي شناخت کارهاي درست در اختيار محقيق قرار مي‌دهد. روش انجام اين پژوهش به صورت آمیخته یا ترکیبی (کمی و کیفی) است. با توجه به اين که پژوهشهاي کارآفريني مبتني بر زمينه4 است، روش‌هاي پژوهش در اين حوزه فکري بيش‌تر سمت و سويي کيفي و حتي فراتر از آن روش‌هاي ترکيبي را به خود اختصاص داده‌اند. روش‌هاي ترکيبي به اين دليل که اغلب پژوهشهاي کارآفريني از ترکيب چند موضوع مرتبط با حوزه‌هاي علمي مختلف شکل مي‌يابد بهترين راهکار براي بررسي و واکاوي در آن‌ها است. از اين پژوهش از نظر هدف کاربردي و از منظر گردآوري داده‌ها روش تحقيق آميخته است. بخش کيفي آن به صورت مطالعه‌ی تطبیقی و مصاحبه و بخش کمي به صورت تهیه‌ی پرسش‌نامه و تحلیل آن است. اصولا پژوهشهاي ترکيبي یا آميخته، پژوهش‌هايي هستند که با استفاده از ترکيب دو مجموعه پژوهش کمي و کيفي به انجام مي‌رسند (بازرگان، 1387، ص 164) در اين پژوهش از مدل آميخته به عنوان يکي از بخش‌هاي پژوهشهاي ترکيبي استفاده شده است.
اين پژوهش به طور خلاصه شامل مراحل زير است:
1. مطالعه‌ی نتايج پژوهش‌ها، اسناد بالادستي و اسناد راهبردی كشور و سیاست‌های کشورهای پیشرو منطقه (حداقل سه کشور) و بررسي متون و ادبيات مرتبط با موضوع و استخراج سازههاي مؤثر توسعه‌ی کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات
• (كيفي – مطالعه كتابخانهیي) جهت بررسي وضعيت موجود و تسلط بر ادبيات موضوع
2. مصاحبه با خبرگان و متوليان فناوری اطلاعات آشنا به مباحث سیاست‌گذاری به منظور استخراج سازههاي مؤثر توسعه‌ی کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات
• (كيفي- روش مصاحبه نيمه ساختاريانه) به علت نبود سازههاي داخلي و عدم انجام پژوهشهاي مشابه در ايران و استخراج سازههاي ذهني افراد خبره در زمينه‌ي پژوهش
3. تهيه پرسش‌نامه و توزيع آن در جامعه‌ی هدف، آزمون اثر سازههاي منتج از مراحل قبلي
• (کمی- روش توصیفی- پیمایشی پرسش‌نامه) به منظور رسیدن به اتفاق‌نظر
4. مطالعه‌ی پيمايشي در جامعه‌ی آماري از طريق پرسش‌نامه و تحليل نتايج وزن‌دهي و يافته‌ها
• (كمي)
5. نتيجه‌گيري و جمع بندي
1-8- قلمرو تحقيق
• 1389-1390، کشور ايران، سياست‌هاي مناسب توسعه‌ي کارآفريني مبتني بر فناوري اطلاعات
1-9- سازماندهي تحقيق
نحوه‌ی سازماندهی تحقيق پيش رو به صورت زیر خواهد بود:
شکل 1 2- نحوه‌ی سازماندهی تحقیق
هم‌چنین این تحقیق در پنج فصل به شرح زیر سازماندهی شده است
• فصل اول به کلیات تحقیق شامل بیان مساله و اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش پرداخته است هم‌چنین در این فصل ضمن مشخص شدن اهداف و پرسش‌های تحقیق؛ مفاهیم نظری و عملیاتی شرح داده شده است.
• در فصل دوم مبانی نظری تحقیق شامل تعاريف، الگوها و مدل‌هاي مطرح بررسی شده و پس از آن مروری بر پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پایان‌نامه بررسی شده و در پایان چارچوبی برای تحقیق ارایه شده است.
• فصل سوم به متدولوژی تحقیق و چرایی آمیخته (کیفی و کمی) بودن این پژوهش پرداخته است. در این فصل ضمن ارایه‌ی فرآیند اجرایی تحقیق؛ جامعه‌ی آماری، حجم نمونه، روش نمونه‌گیری، روش گردآوری داده‌ها و ویژگی‌های ابزار گردآوري داده‌ها و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش کیفی و کمی آورده شده است.
• فصل چهارم یکی از مهم‌ترین بخش‌های تحقیق حاضر بوده و در آن داده‌های جمع‌آوری شده کیفی و کمی تحلیل و خلاصه شده است.
• و نهایتا در فصل پنجم و آخر به نتیجه‌گیری نهایی پرداخته شده و سیاست‌های مناسب برای توسعه‌ی کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات آورده شده است و در پایان پیشنهادهايی ارایه شده است.
هم‌چنین پژوهش حاضر دارای منابع فارسی و انگلیسی، ضمایم و پیوستهایی در خصوص نمونه‌های ابزارها و مصاحبه‌ها و پرسش‌نامه‌ها بوده و در پایان واژه‌نامه‌یی نیز ارایه شده است.
2- فصل دوم:
مباني نظري و بررسي پيشينه تحقيق
2-1- مقدمه
در رابطه با توسعه‌ی کارآفريني مبتنی بر فناوري اطلاعات تحقيقات بنيادي مستقلي صورت نگرفته است و تنها پروژ‌هايي با عناوين “تدوين سند اشتغال بخش ICT” (در افق برنامه‌های سوم و چهارم توسعه) و “شناخت و بررسي اقتصادي، مالي، بازار و سرمايه‌گذاري در بخش ICT کشور” توسط مرکز تحقيقات مخابرات ايران (سابق) و تعدادي مقاله پراکنده در نشريات عمومي منتشر شده است.
2-2- مباني نظري تحقيق (شامل تعاريف، الگوها و مدل‌هاي مطرح)
بر اساس نحوه بخشبندی مبانی نظری ابتدا مبانی نظری مدل توسعه‌ی فناوری اطلاعات بررسی شده سپس ويژگي‌هاي شخصيتي کارآفرینان بررسي مي‌شود، پس از آن الگوها و فرآیندهای توسعه‌ی کارآفرینی مورد بحث قرار خواهد گرفت و در نهايت در خصوص سياست‌ها توسعه‌ي كارآفريني بحث خواهد شد. كه اين مطالعات مبناي استخراج مدل مفهومي پژوهش خواهد شد.
شکل 2 1- نحوه‌ی بخشبندی مباحث نظری
2-2-1- مدل توسعه‌ی فناوری اطلاعات
مطابق مدل توسعه‌ی فناوری اطلاعات برنامه‌ی توسعه‌ی ملل متحد (UNDP5) گذر از جوامع سنتی و صنعتی به اطلاعات مستلزم صرف هزینه‌های مادی و انسانی و هم‌چنين تدوين برنامه‌ی دقیق برای مصرف منابع است. مطابق مدل UNDP توسعه‌ی فناوري اطلاعات دارای 5 مولفه‌ی اصلی است و برای این توسعه‌ی نیاز به مشارکت و هماهنگی بین این 5 مؤلفه وجود دارد. شکل زیر مدل توسعه‌ی فناوری اطلاعات UNDP را نشان می‌دهد. (فتحیان، مهدوی نور؛ 1387 ص 86).
شکل 2 2- مدل توسعه‌ی فناوری اطلاعات UNDP (فتحیان، مهدوی نور؛ 1387 ص 86).
در این مدل برای هر یک از مؤلفه‌های توسعه‌ی فناوری اطلاعات فعالیت‌هایی احصا شده است که در ادامه آورده می‌شود:
• توسعه‌ی زیرساخت:
o ایجاد شبکه‌های مناسب
o توسعه‌ی دسترسی همگانی
• توسعه‌ی منابع انسانی:
o آموزش و تربیت متخصصان
o افزایش مهارت‌های فنی در کاربران
o افزایش قابلیت‌های کارآفرینی
• توسعه‌ی قوانین و سیاست‌ها (محیط حقوقی، قوانین نظارتی و خط مش‌های اجرایی):
o تدوین سیاست‌های شفاف و جامع
o توسعه چارچوب‌های قانونی و نظارتی
o حقوق مالکیت معنوی
o نظام مالیاتی عادلانه
• توسعه‌ی محتوا و کاربرد:
o توسعه‌ي کاربردهای بخشی و فرابخشی در زمینه‌های سلامت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، یادگیری الکترونیکی، دولت الکترونیکی و…
o بومی‌سازی کاربردها (از لحاظ زبان مورد استفاده و…)
o توسعه‌ی دسترسی همگانی به کاربردها
• توسعه‌ی نهادها:
o ایجاد و توسعه‌ی شرکت‌های کوچک و متوسط (SME)
o ایجاد و توسعه‌ی پارک‌های فناوری و مراکز رشد
o تأمین مالی و اعتبارات
o حمايت از افزايش كارآيي و اثربخشي نهادها
o ايجاد دسترسي به بازارهاي محلي و بين‌المللي براي بخش خصوصي
2-2-2- ويژگي‌هاي شخصيتي كارآفرين
كارآفرينان معمولا داراي ويژگي‌هاي شخصيتي مشتركي هستند؛ برخي از اين ويژگي‌ها عبارت‌اند از:
• فرصت طلبي و فرصت‌گرا بودن (بيش‌تر در جست‌وجوي فرصت‌ها هستند تا تهديدها)
• اعتماد به نفس
• ريسك‌پذيري و تحمل ابهام بالا (ريسک‌هاي متوسط و حساب شده)
• نياز به توفيق
• نوآوري، خلاقيت، ايده‌سازي
• پشتکار زياد
• آرمان‌گرايي
• قاطع و پر انرژي
• خودجوش
• داراي بصير و قوه تشخيص
• پيشقدم بودن
• نتيجه‌گرا بودن
• اهل کار و عمل بودن
• آينده‌گرايي
با توجه به ويژگي‌هاي فناوري‌هاي نوظهور مانند فناوري اطلاعات از مجموع ويژگي‌هاي شخصي كارآفرين، ويژگي‌هاي زير بر توسعه‌ي كارآفريني مبتني بر فناوري اطلاعات تاثيرگذار است:
• فرصت طلبي و فرصت‌گرا بودن
• ريسك‌پذيري و تحمل ابهام بالا
• نوآوري، خلاقيت، ايده‌سازي
2-2-3- مدل توسعه‌ی کارآفرینی
حال با دانستن مدل توسعه‌ي فناوري اطلاعات به بررسي مدل توسعه‌ي كارآفريني مي‌پردازيم. برای توسعه‌ی کارآفرینی عوامل و مدل‌های مختلفی را ذکر کرده‌اند که در ادامه به برسی برخي از آن‌ها
