محدوده واحد کوهستان با تیپ کوهستانهای خاکدار و واحد اراضی تپهای با تیپ تپههای خاکدار در شیبهای مختلف و همچنین خاک با بافت سبک تا خیلی سنگین و عمق کم تا عمیق پراکنش یافتهاند. درمحدوده مورد مطالعه، گیاهان مرتعی از خانوادههای مختلف و با توجه به میزان سازگاری آنها با شرایط منطقه از پراکندگی متفاوتی برخوردار میباشند. انواع گونههای متعلق به خانواده گندمیان، چتریان، کامپوزیته، پروانه آسا و … در منطقه دیده میشود. بر اساس گیاهان جمعآوری شده در فصول مختلف، در مجموع 201 گونه گیاهی شناسایی گردیده است(رویان فرانگار،1387).
شکل(3-6): نمایی از تنوع پوشش درختی و درختچه‌ای در منطقه
3-9- پروژه‌های مهم عمرانی و زیر ساختی انجام یافته در منطقه
احداث و اصلاح راه‌های دسترسی حدود 51 کیلومتر
این راه ها جهت تردد کوهپیمایان، گردشگران و حمل نهال ها به قطعات جنگل کاری و حمل تجهیزات و وسایل برای اجرای پروژه های عمرانی احداث شده است.
شکل(3-7): نمایی از راه های دسترسی آسفالته در محدوده
شکل(3-8): نمایی از ایمن سازی راه های دسترسی در محدوده
آبرسانی و ایجاد شبکه توزیع آب خام
طرح انتقال آب به محدوده تفرجگاه عینالی:
آب مورد نیاز برای آبیاری محدوده جنگلکاری شده و فضای سبز محدوده از طریق پمپاژ آب از چاه های واقع در داخل مهرانه رود به استخرها و منبع های احداث شده در ارتفاعات عینالی صورت می‌گیرد.
شکل(3-9): نمایی از لوله گذاری جهت انتقال آب در محدوده
شکل(3-10): نمایی از منبع آب احداث شده در محدوده
نیرو رسانی و روشنایی
طرح نیرو رسانی و انتقال برق به محدوده تاکنون 1004 کیلو وات برق جهت پمپاژ و برق رسانی به تاسیسات و تامین روشنایی طول مسیر جاده اصلی، ساختمان ها و محوطه یادمان موجود در محدوده خریداری و راه اندازی شده است.
شکل(3-11): نمایی از روشنایی محوطه یادمان شهدا و بقعه
گابیونبندی
با ایجاد گابیونها در داخل دره‌های منتهی به شهر علاوه بر جمع شدن آب در پشت این گابیونها و استفاده در آبیاری، یکی از مشکلات حاشیه شهر نیز رفع گردیده که در بارندگی‌های شدید در اثر گسیل از این دره‌ها به مناطق مسکونی باعث مشکلات عدیده‌ای شده و خسارت به بار می‌آورد (نشریه سازمان عون بن علی1393).
شکل(3-12): نمایی از گابیونبندی در داخل دره های منتهی به شهر
شکل(3-13): نمایی از گابیونبندی در داخل محدوده مطالعاتی
فصل چهارم:
مواد و روش
4-1-مقدمه
آگاهی به خصوصیات فیزیکی یک حوزه با داشتن اطلاعاتی از شرایط آب و هوایی منطقه میتوان تصویر نسبتاً دقیقی از کار کرد کیفی و کمی سسیستم هیدرولوژیک آن حوضه به دست آورد. خصوصیات فیزیوگرافی حوزه‌ها نه تنها به طور مستقیم به رژیم هیدرولوژیک آنها و از جمله میزان تولید آبی سالانه، حجم سیلابها، شدت فرسایش خاک و میزان رسوب تولیدی اثر می‌گذارد، بلکه به طورغیر مستقیم و نیز با اثر آب و هوا و وضعیت اکولوژی و پوشش گیاهی به میزان زیادی رژیم آبی حوزه ابخیز را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. پاره‌ای از خصوصیات فیزیوگرافی از جمله ارتفاع، جهت شیب می‌توانند بسیاری از عوامل آب و هوایی نظیر درجه حرارت و تغییرات آن، نوع و میزان ریزش جوی سالانه و میزان تبخیر و تعرق را تشدید و یا تعدیل کنند و به طور کلی موجب پیدایش انواع مختلف آب و هوایی موضعی میکرو کلیما و یا حتی منطقه‌ای شوند از این رو لازم است که در مطالعات آبخیزداری یک حوضه قبل از هر چیز خصوصیات فیزیوگرافی آن مطالعه قرار گیرد.از مهم‌ترین خصوصیات فیزیکی یک حوضه میتوان مساحت، محیط، طول آبراهه اصلی و شیب آن، شکل حوضه، ارتفاع متوسط و شیب حوضه را نام بردبه منظور بررسی خصوصیات فیزیکی حوضه به عنوان اطلاعات پایه برای سایر مطالعات حوضه انجام پذیر است(گزارشات رویان فرانگار سیستم،1387).
4-2- روش تحقیق
روش پژوهش مورد استفاده از نوع تحليلي- توصيفي بوده و برای انجام تحقیق حاضر و مطالعه سیلاب حوضه مورد مطالعه و اثبات فرضیات از روشهای زیر استفاده شده است:
4-1-1- مطالعات کتابخانه‌ای
به منظور تهیه پیشینه تحقیق کلیات حوضه،روش ارزش‌گذاری لایه‌ها با استفاده از مدل‌های مختلف جمعآوری داده‌های هیدرولوژی و آب سنجی از ایستگاه‌های منطقه و دوره بازگشت سیلاب، همچنین اهمیت پهنه‌بندی خطر سیلاب و عوامل موثر بر آنصورت پذیرفته است. تحقیقات کتابخانه‌ای مشتمل است بر مطالعه مقالات و کتب مختلف مشتمل است بر مطالعه و مقلات و کتب مختلف در ارتباط با پهنه بندی خطر سیل و مکان‌یابی با روشهای مختلف،مطالعه و بررسی طرح جامع و تفصیلی محدوده مورد مطالعه،گزارشات آب و منطقه‌ای گزارشات ستاد بحران، محیط زیست شهرستان تبریز و گزارشات مربوط به استانداری آذربایجان شرقی، بررسی آمارهای دبی و رواناب‌ها،مطالعه نقشههای زمین شناسی، هیدرولوژی و نمودار مربوطه بوده است.
4-2-2- بازدید میدانی
در طی بازدید میدانی شناسایی خاک منطقه، شناسایی آبراهههای موجود، پوشش گیاهی منطقه، شناسایی جادههای دسترسی و فعالیتهای عمرانی انجام یافته جهت کنترل سیلاب توسطه شهرداری و سازمان عون بن علی مورد بازدید قرار گرفتند.
4-2-3- عملیات ستادی
در طی عملیات ستادی مجموع مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی گرد آوری شده که عبارتند از: اقلیم، هیدرولوژی، توپوگرافی و پوشش گیاهی منطقه. در مرحله اول با استفاده از نقشه 100000/1زمین شناسی محدوده از نظر خاک شناسی، سنگ شناسی و منابع اراضی مطالعه شد و در بررسی هیدرولوژی محدوده نسبت انشعاب، تراکم و نواحی فرسایشی و تراکمی مطالعه گردید، در مطالعه پوشش گیاهی تنوع پوشش درختی، درختچه‌ای، جنگلکاری و فضای سبز از نظر وسعت و تراکم پوشش مورد مطالعه قرار گرفت و در بررسی توپوگرافیمنطقه با استفاده نقشه توپوگرافی25000/1 ارتفاع شیب و جهت شیب تهیه گردید و در بررسی وضعیت اقلیمی، منطقه از نظر ریزشهای جوی، دمای هوا، ورزش باد، رطوبت هوا و همچنین از نظر فرهنگی و اجتماعی مورد بحث و مطالعه قرار گرفت همچنین مطالعاتی در مورد پهنه‌بندی و مکان‌یابی خطر سیل صورت گرفته است که نتیجه این مطالعات را میتوان بدین صورت بیان کرد:در مکان‌یابی خطر سیل عوامل زیادی باید در نظر گرفته شود که هر کدام با درجه اهمیت متفاوت تأثیر گذارند. اما با توجه به محدودیتهایی که مدل‌ها دارند، استفاده از لایه‌های اطلاعاتی زیاد باعث پیچیدگی مدل و افزایش هزینه ارائه آن میشود بنابراین با توجه به این محدودیت‌ها نمی‌توان از کلیه لایه‌های اطلاعاتی استفاده کرد و به ناچار تعدادی از لایه‌های که به نظر اهمیت کمتری دارند حذف خواهد شد. در مکان‌یابی باید به چند نکته توجه داشت. اول این که مشکل افزایش حجم رواناب‌ها می‌تواند در آینده عمده‌ترین تهدید برای زندگی و فعالیت ساکنین حوضه باشد و روند زندگی را در منطقه خصوصاً در پایین دست حوضه به خطر اندازد. دوم اینکه در صورت بهره‌برداری صحیح از روانابهای سطحی و مهار آنها هم خطر وقوع سیل کاهش یافته و هم منبع قابل اعتمادی برای تأمین آب مورد نیاز فعالیتهای جنگلکاری، فضای سبز و دیگر مصارف در منطقه تدارک دیده میشود. از این رو در تحقیق ابتدا شاخصهای مورد ارزیابی در مکان‌یابی محل‌های مستعد سیل با توجه به اهمیت هر یک در منطقه، مطالعه و انتخاب شده و سپس مناطق بحرانی از نظر خطر سیل در نقشههای پهنه‌بندی مشخص گردیده است این کار پس از تهیه لایه‌های اطلاعاتی مورد نیاز و با استفاده از مدل AHP4 صورت گرفته است(سلطانی، 1380).
4-2-4- جمع آوری اطلاعات آماری
دراین مرحله آمار حداقل، حداکثر، میانگین میزان بارش سالانه، تعداد روزهای بارانی و برفی و مقدار بارندگی در روزهای بارش تهيه شده است. برای بازسازی آمار بادقت بالا آمار ایستگاه‌های مجاور هم دریافت شد تا با استفاده از روش‌هاي آماري همبستگي‌هاي خطي و غير خطي بالاترین همبستگی بین ایستگاه‌ها شناسایی شود وسرانجام با بالاترین سطح اعتماد اقدام به بازسازی آمار مربوطه به حوضه شده است.
4-3- مواد و روش‌ها
با استفاده از نرم‌افزارهاي مختلف Arc-GISنقشههاي منطقه مورد مطالعه به شرح ذیل تهيه و ترسيم گردید.
الف) مرز حوضه
ابتدا مرز حوضه بر روی نقشههای 25000/1 با استفاده از نرم‌افزار Arc GISترسیم شده و محدوده منطقه مطالعاتی مشخص گردید.
ب) نقشه شبکه آبراهه
برای تهیه نقشه شبکه آبراهه با استفاده از مدل هیدرولوژی درمحیط GIS، نقشه شبکه آبراهه حوضه با دقت بالا بازسازی و ترسیم شده است.
پ) نقشه شیب
با استفاده از نقشه توپوگرافی با مقیاس 25000/1 و رقومی شده منحنی‌های میزان 10متر اقدام به تهیه نقشه شیب حوضه در فرمت رستری از طریق تبدیل فرمShape به رستر (درون‌یابی) و نيز استفاده در نقشه مدل ارتفاعی زمینDEM شد.
ث) نقشه کاربری اراضی
نقشه کاربری با استفاده از تصویر طبقه بندی شده سنجنده TMو رویهم گذاری نقشه پوشش گیاهی و توپوگرافي و نيز و بروز نمودن آن با اطلاعات موجود در اداره کل منابع طبیعی و تحقيقات ميداني تهیه گردید.
درادامه این پژوهش براي پهنه بندي خطر سیلاب از 7 متغیر که شامل: لایه‌هاي کاربری اراضی، شیب، بافت خاک، ضریب CN، ضریب C، همچنین به منظور ارزیابی خسارت،تراکم ساختمانی،تراکم جمعیتی مطالعاتی استفاده کردیم.از نقشه شهر تبریز با دقت2000/1 جهت تهیه نقشههاي کاربري اراضی و مسیل‌هاي محدوده مطالعاتی بهره گرفته شد و هر یک از کاربري‌هاي شهر بر روي نقشه در محیط GIS مشخص گردید براي تهیه نقشه CN از نقشههاي کاربري اراضی و بافت خاك منطقه و نقشه ضریب رواناب بر اساس شیب، کاربری اراضی و بافتخاک استفاده گردید. نقشه تراکم جمعیت و تراکم مسکونی محدوده مطالعاتی براساس سر شماري عمومی نفوس و مسکن سال 1388 براي هر منطقه شهري به تفکیک حوضه آماري و نقشه آن در محیط GIS تهیه شد(معاونت شهرسازي و معماري شهرداري کلانشهر تبریز،1390).
4-4- روش کار
بعد از تعیین فاکتورها از نقشههاي رقومی موجود،اسناد مکتوب، آمار نامه‌ها و گزارشهاي مختلف براي تهیه نقشه‌ها و اطلاعات مورد نیاز استفاده شد.که پس از ویرایش و تعریف روابط توپولوژیک وارد نرم افزار Arc GIS شدند. همچنین براي ریزپهنه بندي محدوده خطر از مدلهاي پیشرفتهاي ترکیب خطی وزین WLC که رایچ ترین تکنیک در تحلیل ارزیابی چند معیاری است.
اجرای روش ترکیب خطی وزین WLC در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی شامل مراحل زیر است.
تعریف و تعیین مجموعه معیارهای ارزیابی متغیرها
استاندارد کردن و تبدیل مقیاس ارزشها و مقادیر لایه‌های نقشه‌ای(معیارهای ارزیابی) یعنی مقیاس ارزشها و مقادیر لایه‌های نقشه‌ای باهم هم خوان و قابل مقایسه گردد.
تعیین وزنهای معیار یعنی وزن و اهمیت نسبی هر معیار لایه نقشه‌ای مشخص شود.
ساخت و تولید لایه‌های نقشه ای وزن‌دار استاندارد شده یعنی ضرب کردن لایه‌های نقشه‌ای استاندارد در وزنهای مربوطه.
تولید نقشه نهایی و تعیین امتیاز کلی هر معیار یا لایه با استفاده از عملیات همپوشانی و تابع اجتماع بر روی لایه‌های نقشه ای وزن استاندارد شده .
طبقه بندی یا رتبه بندی لایه‌ها بر مبنای ارزش کلی،مثلاً لایه‌هایی با مقدار عددی بیشتر لایه‌های مناسب‌تر و بهتر خواهند بود(براف،1990).
برای استانداردسازی مقادیر و یکسان‌سازی مقیاس‌ها در لایه‌های نقشه‌ای از روش فازی و برای وزن‌دهی به معیارها از روش وزن دهی فرایند سلسله مراتبیAHP استفاده شده است.مقیاس مقایسه در دامنه 1 تا 9 قرار داده شود به طوري که ارزش1 نشان دهنده اهمیت برابردو فاکتورو عدد9نشان دهنده اهمیت بسیارمهم یک فاکتوردرمقابل فاکتور دیگر می‌باشد(مالچفسکی،1385).
جدول شماره (4-1):اعداد مقایسه دو به دو فاکتورها
تعریف
شدت اهمیت
اهمیت برابر
1
اهمیت برابر تا اهمیت متوسط
2
اهمیت متوسط
3
اهمیت متوسط تا اهمیت قوي
4
اهمیت قوي
5
از اهمیت قوي تا اهمیت خیلی قوي
6
اهمیت خیلی قوي
7
از اهمیت خیلی قوي تا اهمیت فوق العاده قوي
8
اهمیت
