بر اساس سرشماری انجام شده در سال 2005، مهاجرین حدود 825000 نفر از جمعیت 4.1 میلیونی امارات را به خود اختصاص داده‌اند. رشد سریع مهاجرین در این کشور در چهار دهه‌ی اخیر به توسعه‌ی اقتصادی این کشور کمک بسیاری کرده است. همانند سایر کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس، علت توسعه‌ی سریع اقتصادی امارات از دهه‌ی 1970 بخاطر منابع عظیم نفتی و صادرات آن بود. اما رویکرد اخیر در این کشور به سوی توسعه‌ی هرچه سریع‌تر صنایع خدماتی است که توسط دولت و سرمایه‌گذاران خارجی مورد حمایت خواهد بود (استفنسون57 و همکاران، 2010: 10).
شارپلی58 (2008،ص 22-23) به تعدادی از خط‌مشی‌های گردشگری که باعث بهبود این صنعت در دبی شد اشاره می‌کند؛ مانند آزادسازی قوانین ویزا و روادید، خط مشی‌های مربوط به منطقه‌ی تجاری آزاد، و تسهیل در قوانین مصرف نوشیدنی‌های الکلی و نوع پوشش (همان، 10).
بر اساس اظهارات هازبون59 (2008،ص229) گردشگری اسلامی یکی از چندین منابع موجود در خاورمیانه است که از آن می‌توان برای تعریف اقدامات صورت گرفته در زمینه‌ی ایجاد تجربه‌ای مطلوب بین گردشگران در این منطقه و حتی فراسوی خاورمیانه استفاده کرد (همان، 10).
اگرچه مهمان‌پذیری و گردشگری امارات به شدت تحت تأثیر غرب بوده و هست، اما برخی اقدامات اسلامی نیز در این راستا صورت گرفته است. به عنوان مثال در شارجه، اقداماتی در زمینه‌ی توسعه‌ی محصولات اسلامی صورت گرفته که این خود گواه بر توجه بیشتر به گردشگری اسلامی است. موزه‌ی تاریخ تمدن اسلامی که به تازگی در این شیخ‌نشین احداث شده است نمادی برای توسعه‌ی گردشگری اسلامی در دنیای اسلام است. با این حال گردشگری در دبی بیشتر به سوی الگوهای غربی گرایش یافته است (همان، 10).
به نظر می‌رسد توسعه در دبی به منظور بهتر بودن، برتر بودن و بزرگتر بودن از هرجنبه‌ای صورت گرفته است. این شهر خود به تنهایی جایگاه چندین برند معروف جهانی مانند عجایب هشتگانه‌ی جهانی ( جزیره‌ی پام)، بلند ترین ساختمان جهان (برج دبی)، بزرگترین مرکز خرید جهان (دبی مال)، گرانترین مسابقات اسب‌سواری جهان ( جام دبی) تنها هتل هفت‌ستاره‌ی جهان ( برج‌العرب) است (همان، 11).
تحولات نوپایی در این منطقه بر مبنای قوانین اسلامی و شریعت اخیراً در حال شکل‌گیری است. هتل‌های اسلامی به طور قابل ملاحظه‌ای امکان رشد و پیشرفت در این منطقه را دارند. یک گروه تجاری منطقه‌ای چندین هتل اسلامی را در خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا شناسایی کرده است، که از برند و شهرت مناسبی هم برخوردار هستند و توانایی و امکان جذب گردشگران غیر مسلمان با سبک‌های زندگی مختلف را نیز دارا هستند. هتل‌های اسلامی به صورت سنتی از گذشته در کویت و عربستان سعودی وجود داشته‌اند، با این حال پتانسیل رشد این قبیل هتل‌ها به میزان سفرهای انجام شده‌ی گردشگران مسلمان بستگی دارد (همان، 13).
هتل‌های اسلامی یونیفرم‌های مخصوص بخود را دارند، به ویژه برای کارکنان خانم، و در آنها خدماتی همچون جهت قبله، نمازخانه‌ی مجزا برای خانم‌ها و آقایون، مهر و تسبیح، غذای حلال، شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای مجاز، آثار هنری اسلامی ارائه می‌شود. علاوه بر این، سیستم مالی هتل باید با قوانین شریعت مطابقت داشته باشد و مالک هتل باید زکات خود را پرداخت کند. مفهوم زکات بر تقسیم سود مال خود با دیگران به منظور کمک به دیگران است و دارایی فرد نباید به ربا آلوده شود (مایسامی و کاون60،1999).
2-11-4 سنگاپور
سنگاپور یک شهر ایالتی همراه با 63 جزیره ی ساحلی است که مساحتی حدود 682.4 کیلومترمربع را به خود اختصاص داده است. کل جمعیت آن 4131200 نفر در سرشماری سال 2001 بوده است. در سنگاپور 15% از جمعیت، مسلمان هستند (محمد نصیر و پریرا61، 2008: 64).
سنگاپور یک جامعه‌ی سکولار است. اما این جمله به این معنا نیست که فعالیت‌های دینی در آن ممنوع است. بلکه مفهوم سکولار این است که موضوع دین یک امر شخصی است و به سیاست ارتباطی ندارد. با این وجود دولت سنگاپور به خوبی به این نکته واقف است که زندگی مذهبی مردم در زندگی جامعه بسیار تأثیرگذار است. به همین دلیل این دولت به مذهب به عنوان عاملی مهم در اخلاق مردم و زندگی شهروندی آنها نگاه می‌کند. با داشتن چنین دیدگاه و رویکردی، دولت مکان‌هایی خاص برای ادیان مختلف مانند بوداییسم، مسیحیت، اسلام و سایر ادیان در نظر گرفته است تا پیروان این ادیان برای عبادت و انجام فرایض مذهبی به آنجا رجوع کنند (همان: 65).
یکی از مشکلات بزرگ در سنگاپور پدیده‌ی چند فرهنگی بودن آن است بطوری که ممکن است غذا یا گوشتی که فرد می‌خورد برای فردی دیگر در همان جامعه نامشروع باشد. بنابراین در مراکز تهیه‌ی غذا یا رستوران‌ها، گوشت گراز یا خوک که توسط اسلام و بودا ممنوع شده، را می‌توان به افرادی عرضه کرد که در دین آنها چنین محدودیتی وجود ندارد یا الکل که توسط برخی مسیحیان و تمامی مسلمانان نا مشروع است در اکثر رستوران‌ها یافت می‌شود. در جامعه‌ی چند فرهنگی سنگاپور گاهی اوقات ممکن است بنا بر دلیل خاصی موقعیت‌هایی پیش آید که مواد غذایی حرام به مسلمین عرضه شود (همان: 66).
2-11-5 عربستان سعودی
عربستان سعودی، به عنوان مهد اسلام و پیامبر، اهمیت سمبلیک و نمادین خاصی برای مسلمانان دارد. عربستان دارای اماکن مقدس بسیاری است و حدود 8.6 میلیون زائر ورودی را که برای مراسم حج یا عمره از سراسر جهان، در سال 2006 در خود جای داده است. مقام‌های دولتی سهمیه‌ی خاصی برای میزان این گردشگران و زائران از سراسر دنیا در نظر گرفته‌اند تا بتوانند آنها را به خوبی مدیریت کنند و بازدید از شهرهای مقدس مکه و مدینه برای غیر مسلمانان ممنوع است. سفر به خارج از این مناطق عمدتاً برای تجارت است که بیشتر در شهر ریاض متمرکز شده است و افرادی که صرفاً برای تفریح قصد سفر به این کشور را داشتند، چندان مورد استقبال نبودند. با این حال برخی جاذبه‌ها مانند سایت‌های باستان‌شناسی، مناظر طبیعی کویر، دره‌ها و کوهستان‌ها، و سواحل دریای سرخ از جاذبه‌های گردشگری این کشور به شمار می‌روند (زمانی فراهانی و هندرسون، 2010: 83).
مسئولیت گردشگری در عربستان سعودی بر عهده‌ی کمیته‌ی گردشگری این کشور است که با شورای عالی گردشگری این کشور در تعامل است. وظیفه‌ی شورای عالی گردشگری عربستان در روند رشد پایدار و کسب موفقیت در صنعت گردشگری عربستان است. گردشگری اکنون به عنوان یکی از ستون‌های مهم اقتصادی عربستان به شمار می‌رود. گردشگری توسط یکی از شاهزادگان سلطان هدایت می‌شود که او گزارشات خود را به طور مستقیم به سلطان (شاه) می‌دهد و در تلاش است تا به جز زائران حج و عمره، تا سال 2020، 5/1 میلیون گردشگر را به عربستان جذب کند. مدیر بازاریابی گردشگری عربستان اعلام کرده است که عربستان سعودی مواردی را که با دین اسلام، فرهنگ و سنن مغایر است در گردشگری نخواهد داشت، اما با فرهنگ و سنن عرب به مهمان‌نوازی خواهد پرداخت. استراتژی ملی توسعه‌ی گردشگری برای 20 سال آینده در دست تهیه است، که در آن بر گردشگری «ارزش محور» که بر مبنای شرع اسلام، و جنبه‌های اقتصادی، اجنماعی فرهنگی و زیست‌محیطی برای جذب گردشگر، تأکید شده است. طبقه‌بندی و درجه‌بندی اماکن اقامتی در این کشور آغاز شد و صحبت‌هایی برای هتل‌های زنجیره‌ای بین‌المللی مطرح شد. احداث مراکز آموزشی با همکاری مراکزی مانند «آکور»، گسترش و توسعه‌ی فرودگاه‌ها، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌ها جز برنامه قرار گرفتند. عربستان سعودی درحال تعامل و همکاری با سازمان جهانی گردشگری است تا بتواند برنامه‌ی توسعه‌ی زیرساخت‌های خود را به خوبی تنظیم کند و سیستم اطلاعات گردشگری مطلوبی را در سراسر کشورش برقرار کند و سطح نیروی انسانی خود و مؤسسات آموزشی خود را ارتقا دهد. عربستان در خاورمیانه اولین کشوری است که حساب اقماری گردشگری خود را با استانداردهای سازمان جهانی گردشگری مطابقت داده است (همان، 83).
2-12 پیشینه تحقیق
احمد ترابی در سال 1391 در پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد خود با عنوان “طراحی مدل مفهومی توسعه نشان تجاری حلال مطالعه موردی صنعت گردشگری حلال در ایران” به گزارشی از وضعیت برند حلال در دنیا و ایران پرداخته است و پس از آن تمرکز اصلی‌اش را بر روی صنعت گردشگری ایران قرار داده است. محقق مدل مفهومی اولیه و روایت گردشگری حلال را برگرفته از آیات و روایات و منابع موجود در زمینه‌ی برند حلال و به خصوص گردشگری حلال بوده است، فراهم نموده و از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران دانشگاهی و اجرایی در یکی زمینه‌های سیاستگذاری، گردشگری و مسائل دینی به اصلاح و تکمیل مدل و روایت مذکور پرداخته است. در نهایت مدل و روایت اصلاح شده از طریق گروه کانون به تأیید نهایی افراد مصاحبه شونده رسیده است. حاصل این تحقیق مدل مفهومی اولیه‌ای است که می‌تواند مبنای خوبی برای توسعه‌ی سهم بازار گردشگری حلال ایران در فاز اجرایی قرار گیرد.
در ایران دکتر تاج‌زاده در سال 2012 در مقاله‌ای به نام “اسلام و گردشگری : مروری بر جمهوری اسلامی ایران”، با بررسی منابع و سیاست‌های اسلامی ایران، به ارائه فرصت‌ها و مشکلات موجود در ارتباط با ترکیب دین اسلام و گردشگری در جمهوری اسلامی ایران پرداخت.
پروفسور تئومن دومن در سال 2011 در مطالعه‌ای به نام “ارزش عرضه گردشگری اسلامی” به تعریف گردشگری حلال و گردشگری اسلامی پرداخت و سپس بازار گردشگری حلال در ترکیه را بررسی کرد. وی پیشنهاد کرد که برای توصیف بخش کالاها و خدمات حلال ارائه‌شده به بازار، از واژه “حلال” استفاده گردد.
بر طبق نظر دومن، کارشناسان اسلام و گردشگری و دیگر زمینه های مربوطه بایستی با کمک یکدیگر به انتشار کتابی با بحث در مورد جوانب مختلف این نوع از گردشگری بپردازند و تصورات گوناگون خود را در آن پیاده سازند.
زیلانی و همکارانش در سال 2011 به مطالعه عوامل مؤثر بر عدم پذیرش گواهینامه حلال در بین هتلداران مالزی پرداختند. آنان به این نتیجه دست یافتند که اکثر هتلداران اهمیت گواهینامه حلال را به خوبی درک نکرده‌اند.
رزالی و همکارانش در سال 2011 تحقیقی را با عنوان توسعه مدلی برای هتل‌های اسلامی ارائه دادند و در آن به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های این امر پرداختند. به نظر آنان عملی کردن مفهوم هتل اسلامی دارای فرصت‌های بسیاری است. با افزایش تعداد جمیت مسلمانان و مسافران مسلمان، این بخش از بازار به سرعت به رشد خود ادامه می‌دهد. از سویی، این فرصت‌ها با چالش‌های بزرگی روبرو هستند. این چالش‌ها شامل درجه‌بندی هتل اسلامی و پذیرش اجرای آن در میان هتلداران و مشتریان می‌شود. در مالزی این مفهوم کاملاً جدید نیست اما درجه انطباق هتل اسلامی نیاز به بروز رسانی بیشتری دارد. همچنین آنان خاطر نشان کردند که در این زمینه مطالعات بیشتری باید صورت گیرد تا بتوانیم به پاسخ بسیاری از سؤالات دست یابیم.
2-13 مدل توصیفی پیشنهادی اولیه
در بخش‌های قبلی این فصل طبق مقالات و پژوهش‌های دیگران اجزای گردشگری حلال در بخش‌های مختلف عرضه بیان شد. حال این اجزا در مدلی اولیه گرد آورده می‌شوند. شایان ذکر است که پس از استفاده از نظرات خبرگان در ارتباط با شاخص‌های گردشگری حلال این مدل تکمیل خواهد شد.
شکل (2-5): مدل توصیفی مقدماتی اجزای گردشگری حلال در بخش عرضه
منبع: ادبیات تحقیق
2-14 خلاصه‌ی فصل دوم
در این فصل با مرور پژوهش‌های دیگران به بررسی گردشگری حلال و جوانب مختلف آن پرداخته شد. در ابتدا گردشگری تعریف و نقش آن در کشورهای اسلامی بیان شد. سپس آمار گردشگری مسلمانان در سطح جهان آورده شد و پس از آن به تعریف بخش عرضه‌ی گردشگری و مدل مورد استفاده پرداخته شد. در ادامه گردشگری حلال و گردشگری حلال در ایران توضیح داده شد و سپس ویژگی‌های گردشگری حلال در بخش‌های مختلف عرضه برشمرده شد. در قسمت بعد به ارائه‌ی توضیحاتی درباره‌ی کشورهای موفق در زمینه‌ی گردشگری حلال و اقدامات صورت گرفته در
