جایگزینی برای فقدان فرصت تفریح با دوستان و فضایی شاد برای گذراندن وقت در مواقع تنهایی بدل نموده است.
کسب توانمندی‌های روز؛ دریچه‌ای به فضای جهانی: پیشرفت‌های گسترده و سریع در فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث شد که جوانان با یادگیری مهارت‌های رایانه و اینترنت از محدودیت‌های جامعه سنتی فاصله گرفته و بسیاری خواسته‌های ذهنی خود را از جمله تولیدکننده و تأثیرگذار بودن را در بستر شبکه‌های اجتماعی مجازی تحقق یافته ببینند. این امر به افزایش سطح کنشگری و توقع جوانان نوگرا منجر شد. به‌طوری که آدم‌های کوچک وجود خود را در دنیا حس کنند، حرف بزنند، صدادار شوند، بشنوند، و شنیده شوند و در واقع خود، رسانه شوند و به ثبت وقایع و انتشار مستقیم آن بپردازند و در عین حال که با یکدیگر و با فرهنگ ملی در تعامل هستند با شهروندان جامعه بین‌المللی نیز به‌طور مستقیم مراوده نمایند. این احساس توانمندی با توسل به ظرفیت‌های وب 2 و تولید محتواهای صوتی، تصویری و توزیع آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی مجازی روز به روز تقویت می‌شود و لذت و رضایت همراهی با دستاوردهای جامعه جهانی این طیف را ترغیب به پویایی بیشتر می‌نماید (شهابی و بیات، 1391: 82ـ74).
2ـ7ـ انواع کاربران و استفاده‌کنندگان از شبکه‌های اجتماعی اینترنتی
کاربران اینترنتی را بر حسب نوع مواجه‌شان با شبکه‌های اجتماعی می‌توان به شکل‌های مختلف دسته‌بندی کرد:
از جمله این دسته‌بندی‌ها در پژوهش سایت اندرسون انالیتیکس32 درباره کاربران شبکه‌های اجتماعی انجام شده است. این پژوهش بر روی کاربران اینترنتی آمریکایی با تأکید بر چهار شبکه اجتماعی توئیتر، فیس بوک، لینکدین و مای اسپیس انجام شده است. پس از گردآوری اطلاعات مربوط به نوع مواجه این کاربران با شبکه‌های اجتماعی، آن‌ها در هفت گروه دسته‌بندی شده‌اند. چهار گروه اعضای این سایت‌ها، کاربران ماهر33، کاربران فراغتی34، کاربران به‌دنبال سرگرمی35 و کاربران تجاری36 نامگذاری شده‌اند. اما در اینترنت کاربرانی هم وجود دارند که در استفاده از امکان‌های جدید اینترنتی پیشگام هستند ولی نسبت به عضویت در شبکه‌های اجتماعی اشتیاقی نشان نمی‌دهند و در فعالیت‌های آنلاینشان آن‌ها را به‌کار نمی‌گیرند. این نوع کاربران غیر شبکه‌های اجتماعی نیز در سه گروه قرار گرفته‌اند. آن‌ها دلیل عدم استفاده از این سایت‌ها را نداشتن وقت کافی، احساس عدم امنیت و احمقانه دانستن فعالیت در این نوع شبکه‌ها اعلام کرده‌اند و به ترتیب کاربران پرمشغله37، کاربران نگران38 و کاربران بدبین39 نامگذاری شده‌اند. رقم تعداد کاربران هر گروه مربوط به جامعه آمریکاست ولی از آنجایی که فعالیت در فضای مجازی در همه‌جا قواعدی نزدیک به هم دارد به نظر می‌رسد می‌توان این گونه‌شناسی را برای کاربران کشورهای دیگر نیز به‌کار برد. ویژگی‌های هر یک از این هفت گروه به شرح زیر است:
کاربران ماهر: فعال‌ترین و حرفه‌ای‌ترین گروه کاربران شبکه‌های اجتماعی «کاربران ماهر» هستند. تعداد این دسته کاربران حدود ۲۴ میلیون نفر و میانگین سنی آن‌ها ۲۷ سال است. «کاربران ماهر» کلیدی‌ترین گروه اعضای شبکه‌های اجتماعی هستند و میانگین درآمد آن‌ها نیز بیشتر از سایر کاربران است. آن‌ها پس از ورود به شبکه‌های اجتماعی به سرعت با محیط انطباق پیدا می‌کنند و تمایل دارند با اشخاص جدید در این سایت‌ها ارتباط برقرار کنند. بخش قابل توجهی از اعضای این گروه، وبلاگ‌های شخصی دارند و در توئیتر نیز کاربران فعالی محسوب می‌شوند. این گروه از کاربران در هر جایی از جمله خانه و محل کار به شبکه‌های اجتماعی متصل می‌شوند ولی بیشتر زمان استفاده‌شان از این سایت‌ها در محل کار است. اغلب آن‌ها جنبه منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی را «اتلاف وقت زیاد» در این سایت‌ها می‌دانند.
کاربران فراغتی: کاربران فراغتی گروه دیگری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند که نسبتاً استفاده کمتری از سایرین دارند. تخمین زده می‌شود ۲۱ میلیون نفر در این گروه قرار می‌گیرند که میانگین سنی آن‌ها ۴۵ سال است. کاربران فراغتی اغلب از طرف دوستان، اعضای خانواده، همکاران و یا سایر آشنایان به شبکه‌های اجتماعی دعوت شده‌اند. آن‌ها کاربران به نسبت منفعل سایت‌های شبکه اجتماعی محسوب می‌شوند که دریافت و تولید کمتری در این رسانه‌ها دارند. این گروه با تأخیر و صرف زمان قابل توجهی با این شبکه‌ها به‌عنوان محیطی جدید انطباق پیدا می‌کنند و اغلب تمایل دارند با دوستان و اعضای خانواده‌شان در ارتباط باشند. اکثر آن‌ها «فیس بوک» را ارزشمندترین شبکه اجتماعی می‌دانند و تمایل کمتری به سایر رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهند.
کاربران به‌دنبال سرگرمی: گروه دیگر کسانی هستند که استفاده‌ای تفننی از شبکه‌های اجتماعی دارند و می‌توان آن‌ها را «کاربران به‌دنبال سرگرمی» نامید. میانگین سنی این گروه ۲۹ سال است و تعداد آن‌ها نیز ۲۹ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. برای این گروه از کاربران، شبکه‌های اجتماعی تبدیل به بخشی از زندگی آن‌ها شده است و هر روز به این سایت‌ها مراجعه می‌کنند. سرگرمی و تعامل با دوستان دو انگیزه اصلی آن‌ها برای مراجعه روزانه به شبکه‌های اجتماعی هستند. در تماس بودن با دوستان و خانواده دلیل اصلی آن‌ها برای پیوستن به این شبکه‌هاست. نیمی از این گروه «مای اسپیس» را مفیدترین شبکه اجتماعی می‌دانند و از آن استفاده بیشتری می‌کنند. بخشی از این گروه از کاربران به تدریج و با آشناشدن با فضای این سایت‌ها، آن‌ها را برای مقاصد کاری نیز به‌کار می‌گیرند تا کم کم به گروه «کاربران ماهر» بپیوندند.
کاربران تجاری: کاربران تجاری گروه دیگری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند که این سایت‌ها را هدفمندتر به‌کار می‌گیرند. میانگین سنی این افراد ۳۳ سال و تعداد آن‌ها حدود ۳۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. آن‌ها نسبت به استفاده از این شبکه‌ها برخوردی حسابگرانه و منطقی دارند. آن‌ها از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند چون ارزش شبکه‌سازی مجازی را دریافته‌اند و به مزایا و کاربردهای مفید آن در زندگی و تجارتشان پی برده‌اند. این گروه اغلب «لینک دین» را ارزشمندترین شبکه اجتماعی می‌دانند. میزان استفاده آن‌ها از رسانه‌های اجتماعی چند روز در هفته است و این سایت‌ها را در مواردی از قبیل سفرهای بین‌المللی، ورزش و آموزش به‌کار می‌گیرند.
کاربران پرمشغله: گروهی از کاربران اینترنتی که عموماً از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند «کاربران پرمشغله» هستند. میانگین سنی این گروه از کاربران ۴۵ سال است و تخمین زده می‌شود ۳۲ میلیون نفر در این دسته قرار می‌گیرند. این کاربران دیدگاه منفی نسبت به رسانه‌های اجتماعی ندارند و تنها به‌دلیل محدودیت زمان است که کاربر جدی این سایت‌ها به‌شمار نمی‌آیند. از این رو این گروه همواره در معرض پیوستن به شبکه‌های اجتماعی قرار دارند و برخی از آن‌ها از تعدادی از رسانه‌های اجتماعی در سطح محدودی استفاده کرده‌اند یا می‌کنند. ویژگی‌های این گروه شبیه به «کاربران فراغتی» است. این گروه از کاربران هنگامی که به استفاده از شبکه‌های اجتماعی روی می‌آورند اغلب به سرعت در دسته «کاربران تجاری» قرار می‌گیرند. این گروه از کاربران اغلب در برابر این سؤال که چرا به عضویت شبکه های اجتماعی در نیامده‌اید پاسخ می‌دهد که بدون این سایت‌ها نیز با افرادی که برایشان اهمیت دارند در تماس هستند و لزومی به استفاده از شبکه‌های اجتماعی احساس نمی‌کنند.
کاربران نگران: گروه دیگری که شبکه‌های اجتماعی را در استفاده اینترنتی‌شان به‌کار نمی‌گیرند «کاربران نگران» هستند. میانگین سنی این گروه ۵۳ سال و تعداد آن‌ها حدود ۳۰ میلیون نفر است. این گروه تردیدهایی درباره وضعیت امنیت و حریم خصوصی‌شان در این شبکه‌ها دارند. این دسته کاربران پس از «کاربران پرمشغله» دومین گروهی هستند که اغلب سرانجام به شبکه‌های اجتماعی می‌پیوندند. آن‌ها معمولاً پس از دریافت چند دعوت‌نامه از منابع مورد اعتمادشان به شبکه‌های اجتماعی می‌پیوندند و در دسته «کاربران فراغتی» قرار می‌گیرند. این گروه بیشترین مصرف رسانه‌های سنتی از قبیل تلویزیون و مجلات را دارند و در مواجه با رسانه‌های جدید دچار کمی تردید و نگرانی می‌شوند. شاید میانگین سنی بالای این گروه کاربران از دلایل محافظه کاری نسبی آن‌ها باشد.
کاربران بدبین: آخرین گروه کاربران اینترنتی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند «کاربران بدبین» هستند. میانگین سنی این گروه ۴۹ سال است و تعداد آن‌ها حدود ۱۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این گروه کمترین تمایل و رغبت را برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی دارند. تعدادی از این کاربران استفاده‌کنندگان حرفه‌ای برخی دیگر از ابزارهای تکنولوژیکی و اینترنتی هستند ولی دیدی منفی نسبت به شبکه‌های اجتماعی دارند. آن‌ها هیچ نگرانی بابت مسائلی از قبیل حریم خصوصی در محیط شبکه‌های اجتماعی ندارند ولی شبکه‌های اجتماعی را غیر مفید و استفاده از آن‌ها را بیهوده توصیف می‌کنند (www.Aftab.ir).
2ـ8ـ بررسی پیشینه‌ی تحقیق
2ـ8ـ1ـ پژوهش‌های خارجی
ـ تحقیقات تجربی رابرت کراوت در سال‌های اخیر مورد استناد اکثر پژوهشگران این حوزه بوده است. وی می‌گوید مطابق یافته‌هایش ارتباطات میان فردی کاربرد غالب اینترنت در منازل است. وی در سال‌های 1995ـ1996 مطالعه طولی معروفی انجام داد که طی آن امکانات رایانه‌ای برای 169 نفر در 73 خانواده مهیا کرد و تغییراتی که به‌واسطه حضور اینترنت در این خانواده‌ها به‌وجود آمد، به نظاره نشست. نتایج این تحقیق در مقاله‌ای تحت عنوان «پارادوکس اینترنت: تکنولوژی اجتماعی که موجب کاهش عضویت افراد در گروه‌های اجتماعی و خوشبختی آنان می‌گردد» منتشر شد. وکراوت طی آن مدعی شد که استفاده از اینترنت موجب کاهش ارتباط فرد با خانواده‌اش و کوچک شدن حلقه اجتماعی پیرامون فرد و افزایش احساس تنهایی و افسردگی می‌گردد. بنابر نتایج این تحقیق استفاده از اینترنت به میزان دو ساعت در هفته در مدت دو سال موجب کاهش متوسط اندازه شبکه اجتماعی پاسخگویان شد. منظور از اندازه شبکه اجتماعی تعداد افرادی در پیتزبورگ بودند که پاسخگو حداقل یک بار در ماه با آنان تعامل داشت. کراوت همگام با مطالعه کاتز و آسپدن اعلام می‌کند که تنها 22 درصد از پاسخگویان در طول دو سال یا بیشتر توانستند یک دوست جدید در اینترنت بیابند.
این تحقیق بحث های فراوانی برانگیخت و کسانی که به اینترنت نگاهی انتقادی دارند عمدتاَ نیم نگاهی به این تحقیق دارند. اما کراوت در سال‌های بعد مجددآ به جمعیت نمونه پیشین برمی‌گردد و دوباره همان افراد را پس از چند سال مورد تحقیق قرار می‌دهد و با شگفتی نتایج تحقیق را عکس نتایج پیشین می‌بیند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که همان افراد پس از این‌که مهارت‌های لازم را یافتند و زمان بیشتری از آشنایی و کار آنان با اینترنت گذشته است، درگیری اجتماعی بالاتری دارند. او نتایج این تحقیق را در مقاله‌ای تحت عنوان «بازنگری پارادوکس اینترنت» منتشر کرد که مجدداَ توجه بسیاری را به خود جلب کرد. به‌طور خلاصه کراوت به‌دنبال کاوش اثرات اینترنت روی نحوه ارتباطات اجتماعی افراد و تبعات روانی آن بوده است. همچنین تحقیقات کراوت نشان می‌دهد که زمان هم عامل مهمی در این زمینه است. زمان در اینجا شامل مدت کاربری در شبانه روز و همچنین سابقه کاربری از زمان آشنایی با اینترنت است. صفات شخصیتی فرد هم در این میان مهم هستند. افراد برون‌گرا تأثیرات مثبتی را از کار با اینترنت می‌پذیرند، در حالی که این مطلب در مورد افراد درون‌گرا برعکس است. مطابق مثل معروف پول پول می‌آورد، افراد برون‌گرا کسانی هستند که تمایل به دوست داشتن مردم را دارند و از تعاملات اجتماعی لذت می‌برند. او این فاکتور را برای توجیه تفاوت مشاهده شده در تحقیق اول و دوم خود مورد استفاده قرار می‌دهد (محسنی و دیگران، 1385: 75).
ـ نتایج نظرسنجی مشهور به «نظرسنجی 2000» که توسط انجمن ملی جغرافیای آمریکا انجام شد و از سپتامبر تا نوامبر 1998 برای اعضای سایت
