بيانيه‌اي را منشور فردي سازمان يا منشور اخلاقي كاركنان سازمان مي‌نامند. تعبير دوم دقيق تر است. اين عهدنامه‌ها غالباً بسيار عام است و شامل همه كاركنان مي‌شود، در حالي كه امروزه در سازمان ها عهدنامه‌هاي تخصصي منابع انساني بر حسب حرفه لازم است، مانند عهدنامه مديران و كارشناسان خدمات مالي و حسابداري، عهدنامه اخلاقي مهندسان. به عنوان مثال: در سازماني مانند دانشگاه علاوه بر عهدنامه‌هاي اخلاقي استادان، كاركنان و مديران محتاج عهدنامة اخلاقي خاص اعضاي هيات مميزي نيز هستيم.
2-16-3)منشور اخلاقي بنگاه
مراد از كد يا منشور اخلاقي تحليل تعهدات اخلاقي بنگاه در قبال حقوق محيط داخلي و خارجي است كه بر حسب اولويت در عناصر آن به صورت دقيق، روشن و نظام يافته تدوين مي‌شود. گفته‌اند منشور اخلاقي سازمان بيانه‌اي شامل خط مشي‌ها، اصول و مقرراتي است كه رفتارها را هدايت مي‌كند. براي آن كه تصور عيني از منشور اخلاق داشته باشيم، ابتدا مرامنامه اخلاقي شركت جانسن اند جانسن را مرور مي‌كنيم. دليل انتخاب اين مرامنامه قدمت و سادگي آن است. مرامنامه اين شركت از نخستين منشورهاي اخلاقي مدون است و به همين دليل از سادگي برخوردار است(قراملكي،1388: 140).
رابرت جانسن در سال 1935 انديشه‌هاي اخلاقي فراتر از افق محدود سود سهام و منابع جانسن‌اند جانسن را به صورت جهان بيني شركت در آورد. در اين جهان بيني خدمت به مشتريان در مرتبه اول و خدمت به كاركنان و مديران در مرتبه دوم و سوم و خدمت به سهامداران در مرحله آخر قرار مي‌گيرد. بعدها، در سال 1943، وي خدمت به مردم محل را به شمار خدمات شركت افزود (حتي مردم محل نيز بر سهامداران مقدم بودند) و مرامنامه شركت جانسن‌اند جانسن را تدوين و طبق سنت، آن را پوست آهو و با همان شيوه نگارش اعلاميه استقلال آمريكا نوشت. او مي‌نويسد: وقتي اين اصول پياده شود، سهامداران هم به حق عادلانه خود خواهند رسيد.
اگر چه از سال 1943 به بعد شركت در مرامنامه خود اندك تغييري داده است اما اصول آن – يعني سلسله مراتب مسئوليت‌ها از صدر (مشتريان) تا ذيل (سهامداران) – و تاكيد بر حق عادلانه سهامداران ( و نه بازگشت حداكثر سود)، در سرتاسر دوران حيات مرامنامه، تغيير نكرده است.68 اين مرامنامه بر اساس الگوي « شما حق داريد ما مسئوليت» تدوين شده است.
2-17)ساختار سند جامع اخلاقي سازمان
جامع ترين بيانية اخلاقي سازمان را سند اخلاقي مي‌ناميم. اين سند دو بخش اساسي دارد: منشور اخلاقي سازمان و عهدنامه اخلاقي كاركنان سازمان. اين دو بخش در بسياري از اصول ارزشي اشتراك دارند. به عنوان مثال، احترام، صداقت، امانت داري و رازداري اصول مشتركي است كه در هر دو بخش سند اخلاقي حضور دارد. اين اصول را مي‌توان به صورت فهرست در آغاز بيانيه قرارداد. اين اصول در واقع كليد واژه‌هاي سند اخلاقي است و آمدن آنها در آغاز سند نقش شعاري، تزييني و ارائه فهرست اخلاقيات در سازمان دارد. البته بسنده كردن سازمان به همين اصول اخلاقي، خطا و مبتني بر تحويلي نگري است اما بيان آنها در آغاز سند اخلاقي مفيد است(قراملكي،1388: 144).
به اين ترتيب، سند اخلاقي از يك بخش مقدمه‌اي (اصول اخلاقي) و دو بخش اصلي( منشور اخلاقي سازمان و عهدنامه‌هاي اخلاقي كاركنان) سامان مي‌يابد. از آنجا كه اين سند بيانية اخلاقي است كه همة اعضاي سازمان بايد از آن تبعيت كنند، وفاداري به آن را به زيباترين تعابير در پيشگفتار آن مي‌آورند. پيشگفتار اهميت فراوان دارد و در تدوين آن بايد به چهار عنصر مهم توجه كرد:
1- پيشگفتار بايد مختصر و مفيد باشد. كوتاه نويسي در عين وضوح و روشني اصل مهمي است.
2- زبان پيشگفتار، زبان احساسي، انگيزشي، زيبا و در عين حال استوار است.
3- پيشگفتار زبان مشترك همه اعضاي سازمان است، اگر چه در پايان امضاء مدير عامل سازمان مي‌آيد.
پيشگفتار به هر دو عنصر تلقي اخلاقي سازمان از محيط دروني و بيروني و نيز تعامل اخلاقي با آنان تاكيد مي‌كند.
سند جامع اخلاقي داراي مفاهيم گوناگون اخلاقي است. تعريف عملياتي، تحليل مفهومي و بيان سنجه‌ها و نشانگرهاي آنها مي‌تواند در پايان سند پيوست گردد. عده‌اي اين مباحث را در پانوشت صفحات مربوط مي‌آورند.بر اين اساس سند جامع اخلاقي سازمان بر حسب جدول (2- 2) ساختار مي‌يابد:
جدول(2-2): اركان و ساختار سند اخلاقي(قراملكي،1388: 145).
1
پيشگفتار
2
اصول اخلاقي سازمان (مقدمه)
3
منشور اخلاقي سازمان در قبال حقوق محيط شامل: خط مشي هاي اخلاقي سازمان
4
عهدنامه اخلاقي مديران و ساير منابع انساني
5
تعاريف: تحليل مفاهيم كليدي سند اخلاقي (پيوست)
گفتيم منشور اخلاقي بيان چند وجهي مسئوليت‌هاي اخلاقي سازمان در قبال حقوق محيط دروني و بيروني است. بيان شرايط ويژگي‌هاي منشور اخلاقي كارامد و شيوه تدوين آن موضوع فصل آتي است. عهدنامة اخلاقي شامل مسئوليت‌ها و وظايف اخلاقي همه كساني است كه در سازمان شاغلند. عهدنامه‌هاي حرفه‌اي بر خلاف منشور اخلاقي از آن افراد است. هر فردي در هر شغلي نسبت به كارفرما و ساير ذينفعان و صاحبان حق مسئوليت اخلاقي دارد.
صاحبان مشاغل، امروزه، فراتر از سازمان به تدوين عهدنامه‌هاي اخلاقي خود پرداخته‌اند. سازمان‌هاي مردم نهاد صنفي در اين ميان نقش مؤثري دارند. كانون‌هاي حرفه‌اي كه ساختار مردم سالارانه دارند، به تدوين عهدنامه‌هاي اخلاقي صاحبان مشاغل در حرفه خود پرداخته‌اند.
سند اخلاقي به عنوان بالاترين مرجع اخلاقي سازمان، چون صخره‌اي استوار است كه در شرايط بحراني مي‌توان به آن تكيه كرد. اين سخن به معناي بي نيازي از بازنويسي سند نيست. سند اخلاقي به دليل اهميتي كه دارد، محتاج بازنگري مستمر است تا متناسب با توسعة كسب و كار از فراگيري و كارايي لازم برخوردار باشد. اين سخن درست است كه صرف تدوين سند اخلاقي سبب اخلاقي شدن سازمان نمي‌شود اما اگر نتيجه گرفته شود كه سند اخلاقي امر زايدي است، در دام مغالطه افتاده‌ايم. سند اخلاقي به منزله شرط لازم و نه كافي براي تحقق اخلاق در سازمان ضروري است(قراملكي،1388: 145).
جهان بيني استوار بر سند اخلاقي مزيت استراتژيك سازمان است. در غالب شركت‌هاي برتر در كسب و كار با چنين جهان بيني روبه رو هستيم. جهان بيني سازماني را مجموعه‌اي منسجم از تلقي ها، باورها، اصول ارزشي و هدف غايي دانسته‌اند. به وسيله جهان بيني مي‌توان در عين ثبات و پيش بيني پذيري از تحول مستمر برخوردار بود، زيرا جهان بيني هر سازمان ضامن وحدت و ثبات آن است.
بنابراين، سند اخلاقي كالاي تزييني يا ابزار تبليغ و عامل فخر و مباهات نيست مگر آنكه مورد عمل و پاي بندي استثنا ناپذير همه اركان سازمان باشد. جيم بروك، مدير عامل وقت شركت جانسن‌اند جانسن69 در اوايل دهة 1980 گويد: مديران ما روزانه با مسئله سود سروكار دارند. كسب و كار بدون سود معنا ندارد. اما هستند كساني كه چه در اين شركت و چه در شركت‌هاي ديگر، تصور مي‌كنند براي كسب سود هر عملي مجاز است و اگر آن اعمال را انجام ندهند، دير يا زود در ترازنامه لو مي‌روند. اما حالا بر اساس اين سند، كاركنان مي‌توانند زير بار هر عملي نروند و مي‌توانند به اين سند ] اخلاقي[ استناد كنند و بگويند مديريت از ما خواسته است تا از اين اصول تخطي نكنيم.
اين تعبير، به صراحت نقش باز دارندگي سند اخلاقي را از زياده خواهي، حرص و طمع بيان مي‌كند. اما اگر سند اخلاقي مورد بي‌مهري واقع شود به ابزار فريب تبديل مي‌شود. به همين دليل نداشتن سند اخلاقي از عمل نكردن به آن، اخلاقي‌تر است. يكي از وظايف مديران استراتژيست هر سازمان كسب و كار توجه به حيات مستمر سند اخلاقي و رفع بي اعتنايي به آن است. تعصب و پافشاري بر اصول اخلاقي شركت از خصلت هاي سازمان‌هاي آرماني و برتر در كسب و كار است. كالينز در مبحثي با عنوان گفتار يا كردار به اين مهم پرداخته است.70
2-18)وظايف كميته اخلاقي سازمان
اخلاقيات سازمان در چارچوب فعاليت گروه مشاركت عمومي نهادينه مي شود و آن محتاج هدايت از طريق يك شوراي عالي است. كميته يا شوراي اخلاقي سازمان بالاترين مرجع تصميم سازي مميزي و ترويج اخلاق در سازمان است. اين كميته وظايف متعددي را بر عهده مي‌گيرد:
برگزاري نشست‌هاي منظم جهت تحليل مسائل اخلاقي و وضعيت اخلاقي سازمان.
برخورد نظامند با موارد اخلاقي شبهه ناك (نامشخص).
اطلاع رساني به موقع، شفاف و كامل در خصوص منشور اخلاقي به همه اعضاي سازمان.
بررسي همه مواردي كه احساس مي‌شود در آنها منشور زير پا گذاشته شده است.
نظارت بر حسن اجراي سند اخلاقي در بخش‌هاي مختلف سازمان.
تشويق و تنبيه افراد.
بررسي موانع تحقق خط مشي‌هاي اخلاقي در سازمان.
بررسي و به روز كردن سند اخلاقي.
ارائه گزارش به هيات مديره در خصوص عملكرد كميته اخلاقي.
ايجاد يك پست به عنوان وكيل مدافع اخلاقيات.71 وكيل مدافع اخلاقيات طبيعتاً بايد از مديران سطح بالاي سازمان باشد كه از يك منظر به عنوان مرجع تشخيص تمام وقت اخلاقيات در سازمان به ارائه خدمت مشغول است. اين وكيل مدافع اقدامات سازمان را از ديدگاه اخلاقي ارزيابي مي‌كند و به شكل محكم و روشن، ملاحظات اخلاقي طرح‌هاي پيشنهادي اقدامات را مورد پرسش قرار مي‌دهد(قراملكي،1388: 128).
2-19)شيوه تدوين اصول اخلاقي سازمان
بررسي تطبيقي تمام خط مشي‌هاي اخلاق مندرج در منشور اخلاقي سازمان و نيز عهدنامه‌هاي اخلاقي منابع انساني نشان مي‌دهد: در سازمان اصول عام و مشترك اخلاقي وجود دارد كه مسئوليت‌هاي اخلاقي بر آنها استوارند. اين اصول در واقع ارزش‌هاي بنيادي و جهان شمول اخلاقي است. سازمان مي‌تواند اين ارزش‌هاي اخلاقي را در مهندسي ارزش‌هاي حرفه‌اي مورد توجه قرار دهد اما ارزش‌هاي اخلاقي همان ارزش‌هاي حرفه‌اي نيستند. بلكه بين ارزش‌هاي اخلاقي و ارزش‌هاي حرفه‌اي نسبت عام و خاص من وجه وجود دارد.
نمودار (2- 1): نسبت بين ارزش‌هاي حرفه‌اي و اخلاقي(قراملكي،1388: 183).
تدوين اين اصول مي‌تواند به منزله مقدمه سند اخلاقي و فهرست اجمالي مسئوليت‌هاي اخلاقي در سازمان تلقي شود. اگر چه در سند جامع اخلاقي بيان فهرست وار اصول اخلاقي به منزله ديباچه سند كافي است اما سازمان بايد هر يك از اصول اخلاقي را به نحو عملياتي تعريف كند و ملاك‌ها و نشانگرهايي را براي سنجش و تشخيص مصداقي آنها ارائه كند(قراملكي،1388: 182).
2-20) پيشينه تحقيق
پيچيده تر شدن روزافزون سازمانها و افزايش ميزان كارهاي غيراخلاقي، غيرقانوني و غيرمسئولانه در محیط‌های كاري توجه مديران و صاحب‌نظران را به بحث اخلاق كار و مديريت اخلاق معطوف ساخته است سازمانها با ايجاد يك برنامه مديريت اخلاق می‌توانند اخلاقيات را در محيط كار مديريت كنند (هازمر ولارتون،1384: 34)
برنامه هاي اخلاق به سازمـــــانها كمك مي كنند تا بتوانند در شرايط آشفته عملكرد اخلاقي خود را حفظ كننــد. امروزه مديريت اخلاق يكي از زمينه هاي علمي مديريت به شمار مي رود كه داراي رويكردي برنامه اي و چندين ابزار عملي است. اين ابزارها عبارتند از: كدهاي اخلاق، كدهاي رفتار، خط مشي ها و رويه ها، روشهاي حل معضلات اخلاقي و آموزش.(پاينه و ديمانچ،1996: 1001)
با وجود نو ظهور بودن طراحی و تبیین كد های اخلاقی مديريت، در كشور های توسعه يافته با پي بردن به اهميت موضوع، مطالعات و تحقيقات گسترده ای در اين زمينه صورت گرفته است.در اين دسته از كشورها موسسات و سازمان‌های گسترده ای در زمينه طراحی و تبیین كد های اخلاقی طراحی و تاسيس گرديده اند كه از آن جمله می توان به موسسات گسترده وبزرگي در كشور های اروپايی،آمريكا و استراليا اشاره كرد. در ايران نيز برخي شرکت‌ها با پي بردن به اهميت مديريت اخلاق به تدوين كدهاي اخلاق و رفتار پرداخته اند (عباسی،1388: 79)
2-20-1) پيشينه خارجی
كد های اخلاقی موسسه مشاوران مديريت آمريكا(IMC USA) كه مشتمل برپانزده كد اخلاقی الزام آور برای اعضا می باشد كه دارای شهرت زيادی می باشند كه در يك دسته بندي جامع كدهاي اخلاقي را در سه حيطه:
تعهد من به ارباب رجوع
تعهدات من
