برای جامعه و گردشگر از نظر اسلام مضر هستند (زمانی فراهانی و هندرسون، 2010: 81).
اهداف این نوع گردشگری عبارتند از: (1) احیا، تقویت و گسترش فرهنگ و ارزش‌های اسلامی، (2) منفعت اقتصادی برای کشورهای اسلامی و (3) تقویت اعتماد به نفس، هویت و عقاید اسلامی در مواجهه با مقایسه‌های منفی که با سایر فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی می‌شود (همان، 81).
هندرسون به ابهامات موجود در رابطه با مفهوم گردشگری اسلامی اشاره می‌کند. او مفاهیم گردشگری اسلامی، گردشگری غیراسلامی و گردشگری ضد اسلامی را مطرح می‌کند. طبق یافته‌های او، گردشگری اسلامی، در رابطه با همه‌ی محصولات اسلامی و اقدامات بازاریابی برای مسلمانان است در حالی که گردشگری غیراسلامی در رابطه با محصولات و اقدامات بازاریابی برای افراد غیر مسلمان است ( دومان، 2011: 4). وی در جدول زیر تعاریف گردشگری اسلامی را گرد هم آورده است.
جدول (2-1): تعاریف گردشگری اسلامی ارائه شده توسط هندرسون
محقق
تعاریف
هندرسون(2010)
تمامی محصولات و اقدامات بازاریابی که برای مسلمانان صورت می‌گیرد. انگیزه‌ها همیشه مذهبی نیستند. می‌توان افراد غیر مسلمان را نیز هدف گرفت، پارامترهای اسلامی باید درنظر گرفته شوند، و قوانین اسلامی ممکن است در مقاصد به طور کامل اجرا نشوند.
الا-همارنه15 (2011)
مفهوم اقتصاد در گردشگری اسلامی گسترش و توسعه‌ی این مفهوم در بین کشورهای مسلمان و عرب بر اساس گردشگری است که شامل گردشگران و مقاصد جدید می‌شود.
مفهوم فرهنگی گردشگری اسلامی شامل تصورات و ایده‌هایی است که با توجه به آیتم‌های آموزشی و ایجاد اعتمادبه‌نفس در مسلمانان به سایت‌های فرهنگی اسلامی در برنامه‌های گردشگری مربوط می‌شود. مفهوم محافظه‌کارانه-مذهبی در گردشگری اسلامی هنوز به صورت تئوریک مورد بحث قرار نگرفته است اما نظرات و عقاید مختلف درباره‌ی آینده‌ی گردشگری و هتلداری اسلامی و عربی، نشان می‌دهد که به زمان بیشتری نیاز است.
هندرسون (2009)
گردشگری مسلمانان می‌تواند افرادی که مسلمان نیستند را نیز در برگیرد که انگیزه دارند به صورت اسلامی سفر کنند که این امر فقط در جهان اسلام رخ می‌دهد.
شکیری16 (2006)
مفهوم گردشگری اسلامی تنها به گردشگری مذهبی محدود نمی‌شود، و می‌توانیم آن را به تمامی شاخه‌های گردشگری تعمیم بدهیم، اما افرادی که ارزش‌های ضداسلامی دارند از این قاعده مستثنی هستند.
حسن (2007)
به طور خاص، ممکن است به معنی گردشگری مذهبی باشد (دیدار از اماکن مذهبی جهان اسلام) اما بطور کلی نوعی از گردشگری است که به ارزش‌های اسلامی می‌پردازد. اغلب این ارزش‌ها با سایر ادیان و غیر مسلمانان مشترک است (مثل کدهای اخلاقی سازمان جهانی گردشگری). این گردشگری به احترام ساکنین محلی، محیط زیست، سود جامعه‌ی محلی، محبوبیت و یادگیری فرهنگ‌های مختلف نیز می پردازد.
حسن17 (2004)
گردشگری اسلامی به معنای بعد اخلاقی جدیدی در گردشگری است. بیشتر به ارزش‌هایی می‌پردازد که به نجابت و اصول اخلاقی مربوط است. همچنین احترام به عقاید و سنن جامعه‌ی محلی و اهمیت دادن به محیط زیست از جمله عوامل مهم محسوب می‌شوند. این گردشگری دیدگاهی نو نسبت به زندگی و جامعه ارائه می‌کند و ارزش‌ها را به جایگاه اصلی خود برمی‌گرداند. همچنین به درک متقابل بین ملت‌ها و تمدن‌های مختلف کمک می‌کند تا میراث و فرهنگ‌های جوامع مختلف را بشناسند.
دوگان18 (2010)
گردشگری اسلامی عبارت است از اقدامات گردشگری صورت گرفته توسط مسلمین در مقاصد کنار دریایی به منظور کسب آرامش و سرگرمی مقرر با اصول اسلامی
در تعاریف گردشگری ارائه شده در جدول 2-1، افراد خاص (مانند مسلمانان)، مکان‌های خاص (مانند مقاصد اسلامی)، محصولات (اماکن اقامتی، غذا و نوشابه)، ابعاد (مذهبی، فرهنگی، اقتصادی) و مدیریت فرایند ارائه‌ی خدمات (اصول اخلاقی و بازاریابی) مورد تأکید قرار گرفته‌اند (دومن، 2011: 5).
این تعاریف اهمیت کمی به انگیزه‌های سفر داده‌اند. این انگیزه‌ها به خصوص در اسلام مهم هستند. در یک حدیث معروف از پیامبر اسلام (ص) فرموده شده است: پاداش اعمال به قصد و نیت درونی فرد بستگی دارد و فرد بر همین مبنا پاداش خواهد گرفت. عمل مسافرت در اسلام یک فعالیت هدفمند در نظر گرفته شده است که تأکید زیادی بر انگیزه‌ی الهی آن (فی سبیل الله) صورت گرفته است، تا اطاعت‌پذیری بیشتری از خدا با ایمان آوردن بیشتر به او صورت گیرد، و درک حقیر و کوچک بودن بشر و عظمت خدا حاصل شود. مسلمانان برای اهداف معنوی، اجتماعی و فیزیکی به سفر کردن تشویق می‌شوند. یک بررسی جامع درباره‌ی سفر و گردشگری اسلامی توسط «دین» در یک مقاله‌ی قدیمی در سال 1989 انجام شده است (همان، 5).
با این دیدگاه، می‌توان گردشگری اسلامی را این‌گونه تعریف کرد: گردشگری مسلمانان که توسط انگیزه‌های اسلامی صورت می‌گیرد و مطابق اصول اسلامی است. این اقدامات را می توان در قالب حج، عمره، صله رحم، فی سبیل‌الله و سایر مواردی که در قرآن مقدس آمده است دید و به منظور درک عظمت خدا از طریق دیدن زیبایی‌های جهان و مخلوقات او انجام می‌شود. سفر کردن برای اهدافی مثل سلامتی (کسب آرامش)، آموزش (تحصیل)، شناخت فرهنگ‌ها و تجارت در حدیث و قرآن آمده است. با چنین دیدگاهی، نوعی از گردشگری را می‌توان اسلامی نامید که با انگیزه‌های اسلامی انجام شود (همان، 5).
با در نظر گرفتن توضیحات بالا، ما گردشگری اسلامی را با تعریف سازمان جهانی گردشگری این‌گونه تعریف می‌کنیم: گردشگری مسلمانان که به سفر و اقامت در محل‌هایی می‌پردازند که خارج از محل زندگی روزمره‌شان است و بیش از یک سال در آن محل‌ها نیستند و این سفرها و فعالیت‌ها با انگیزه‌های اسلامی صورت می‌گیرد (همان، 5).
گردشگری اسلامی از قدرت اقتصادی بالایی به ویژه در خاورمیانه برخوردار است. کشورهای عضو OIC حدود 12% از گردشگران بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند و در این میان ترکیه، مالزی و مصر بیشترین حجم گردشگران غیر مسلمان را به خاطر محبوبیتشان در میان آن‌ها به خود اختصاص داده‌اند (لادرلاه19 و همکاران، 2011: 184).
در سال 2004، چهار مقصد بزرگ گردشگری در بین کشورهای اسلامی شناسایی شد که عبارتند از: «مراکش»، «مصر»، «مالزی» و «ترکیه» که چیزی حدود 17.5 میلیون گردشگر غربی را به خود جذب کرده‌اند. در سال 2006، به طور شگفت‌آوری مشارکت کشورهای اسلامی در گردشگری افزایش یافت، به گونه ای که 10 کشور اسلامی در میان 38 کشور برتر جهان در زمینه‌ی ظهور مقاصد جدید گردشگری از سوی سازمان جهانی گردشگری معرفی شدند (همان، 184).
اغلب کشورهای اسلامی، کشورهای کمتر توسعه یافته هستند. با این وجود بیشتر آن‌ها از مواهب و زیبایی‌های طبیعی و خدادادی مثل کوهستان‌ها، جزایر، ساحل‌ها، دریاچه‌ها و پارک‌های زیبا بهره‌مند هستند. در مالزی مقاصد گردشگری زیادی وجود دارد که در وزارت گردشگری این کشور به ثبت رسیده‌اند (همان، 184).
سازمان جهانی گردشگری در سال 2010 فهرستی از 10 کشور نخست در جذب گردشگران مسلمان را منتشر کرد (دفتر هماهنگی سازمان همکاری اسلامی، 2013: 14):
جدول (2-2): ده کشور نخست جهان در جذب گردشگران مسلمان
نام کشور
بازارهای اصلی
مالزی
اندونزی، سنگاپور
ترکیه
ایران، آذربایجان، روسیه، آلمان
امارات متحده عربی
عربستان سعودی، ایران، مصر، آذربایجان، پاکستان
سنگاپور
اندونزی، مالزی
روسیه
قزاقستان، آذربایجان، ایران، ترکیه
چین
اندونزی، مالزی، ایران
فرانسه
الجزایر، مراکش، تونس
تایلند
مالزی، اندونزی، سنگاپور، عمان
ایتالیا
آلمان، تونس، فرانسه، مراکش، مصر
سوریه
عربستان سعودی، ترکیه، ایران
منبع: سازمان جهانی گردشگری، 2010
کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (COMCED)20 در چهار قاره سرتاسر جهان واقع شده‌اند. این کشورها علاوه بر عدم تجانس جغرافیایی، به علت تفاوت در سطح توسعه از همگنی مالی نیز برخوردار نیستند. اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، در حال توسعه و 21 کشور جزو کشورهای کمتر توسعه‌یافته21 به شمار می‌آیند (همان، 14).
با توجه به این امور، انتظار می‌رود گردشگری بتواند نقشی با‌اهمیت در زمینه اقتصادی با در نظر گرفتن توسعه پایدار و کاهش فقر در این کشورها ایفا کند (همان، 14).
در واقع، فعالیت گردشگری بین‌المللی در منطقه کشورهای همکاری اسلامی در سال‌های اخیر در هر دو بخش گردشگر ورودی و درآمدهای گردشگری در حال رشد بوده است. نمودار زیر نشان‌دهنده افزایش گردشگران ورودی و درآمدهای حاصل از گردشگری در طول سال‌های 2005 تا 2010 است (همان، 14).
نمودار (2-1): تعداد گردشگران ورودی و میزان درآمد حاصل از گردشگری در کشورهای سازمان همکاری اسلامی
منبع: سازمان همکاری اسلامی، 2013: 14
طبق نمودار 2-1 از سال 2005 تا سال 2010 تعداد گردشگران ورودی بین‌المللی در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی از 105 میلیون به 152 میلیون نفر یعنی از 2/13 درصد به 2/16 درصد کل گردشگران جهان رسیده است. در همین مدت، میزان درآمد گردشگری بین‌المللی در کشورهای مذکور از 72 میلیارد دلار به 116 میلیارد دلار افزایش یافته است (همان، 14).
در سال‌های 2005 تا 2010، تعداد گردشگران بین المللی 6/17 درصد افزیش داشته در حالی که رشد گردشگران ورودی بین‌المللی در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی 8/44 درصد بوده است. در همین مدت، درآمدهای حاصل از گردشگری 1/37 درصد افزایش داشته است، در حالی که درآمد کشورهای همکاری اسلامی از گردشگری 1/61 درصد افزایش داشته است. این امر نشان‌دهنده رشد بیشتر بخش گردشگری در کشورهای عضو همکاری اسلامی نسبت به رشد گردشگری بین‌المللی جهانی است (همان، 14).
نمودارهای 2-2 و 2-3 به ترتیب نشان‌دهنده ده عضو اول در تعداد گردشگران ورودی و درآمدهای گردشگری در بین اعضای سازمان همکاری اسلامی هستند (همان، 15).
میزان توزیع تعداد ورودی گردشگران و درآمدهای گردشگری در بین اعضای سازمان همکاری اسلامی نشان‌دهنده تمرکز گردشگری بین‌المللی تنها بر تعداد محدودی از این کشورهاست. از لحاظ گردشگران ورودی، در میان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی ترکیه، مالزی، عربستان سعودی، مصر، مراکش، امارات متحده عربی، اندونزی، سوریه، تونس و قزاقستان ده مقصد برتر گردشگری بین‌المللی به شمار می‌روند (همان، 15).
نمودار (2-2): ده کشور اول سازمان همکاری اسلامی از لحاظ تعداد گردشگران ورودی (2011)
منبع: سازمان جهانی گردشگری، 2012
همانطور که در نمودار 2-2 دیده می‌شود، این ده کشور در سال 2011 میزبان 120 میلیون نفر گردشگر ورودی بین‌المللی بوده‌اند (همان، 15).
نمودار 2-3 ده کشور اول سازمان همکاری اسلامی را از لحاظ درآمدهای گردشگری بین‌المللی در سال 2011 نشان می‌دهد. میزان کل درآمدهای گردشگری بین‌المللی این کشورها در سال مذکور 5/100 میلیارد دلار آمریکا بوده است. لازم به ذکر است که در میان این کشورها، ترکیه و مالزی به ترتیب در رده‌های ششم و نهم 10 مقصد برتر دنیا قرار دارند (همان، 15).
نمودار (2-3) ده کشور اول سازمان همکاری اسلامی از لحاظ میزان درآمد گردشگری (میلیون دلار)
منبع: سازمان جهانی گردشگری، 2012
همانطور که در نمودار 2-3 مشاهده می‌کنیم، درآمدهای گردشگری در کشورهای عضو همکاری اسلامی تنها در تعداد کمی از کشورها متمرکز شده‌اند (همان، 16).
به منظور مقایسه عملکرد این کشورها، محاسبه میزان درآمدهای گردشگری به ازای هر گردشگر خارجی، شاید روش مناسب‌تری باشد؛ چرا که این به معنای آن است که این کشور مقصدی جذاب با گردشگرانی آگاه است. نمودار 2-4 نشان‌دهنده میزان درآمدهای گردشگری به ازای هر گردشگر ورودی در کشورهای عضو همکاری اسلامی در سال 2011 است (همان، 16).
منبع: بازار اقتصادی جهان22، 2013
طبق این نمودار 2-4 لبنان با 4121 دلار آمریکا به ازای هر گردشگری ورودی در رتبه‌ی اول قرار دارد. لبنان در جهت رونق بخشیدن به
