ی می‌پردازد. با این‌حال متن پایان نامه حقوقی- سیاسی است و خیلی از مسائل و موضوعات مرتبط با رساله حاضر را دربر نمی‌گیرد.
3- داعی، علی، حق دادخواهی و جبران خسارت قربانیان نقض‌های شدید حقوق بین‌الملل بشردوستانه، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی،1390.
نویسنده این رساله، به آثار نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه و نحوه‌ی جبران خسارت پرداخته است.
4- رستمی، زینب، مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در عملیات حفظ صلح، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی،1391.
در این رساله مسئولیت بین‌المللی دولت‌های عضو سازمان ملل متحد در عملیات حفظ صلح و انتساب اعمال و اقداماتی که در چارچوب این عملیات ها صورت می‌گیرد به دولت‌های عضو مورد بحث قرار گرفته است.
برخی از منابع غیرپارسی
با توجه به اینکه موضوع رساله، موضوع عصر حاضر می‌باشد، منابع پارسی کمتری در این خصوص ارائه گردیده است، اما با توجه به اهمیت موضوع برای کشورهای پیشرفته‌ای همچون آمریکا و اتحادیه اروپا، لذا بیشتر منابع این رساله از مقالات خارجی بوده است که برخی از مهمترین آن‌ها در ذیل معرفی می‌گردند:
ابتدا لازم به ذکر است که در طول دوره نگارش این رساله، تقریباً در 95 درصد از مقالات و کتب و منابعی که مرتبط با حملات سایبری بوده است، نام آقای مایکل اشمیت به عنوان نظریه پرداز و نویسنده نمایان می‌باشد. دلیل آن این است که ایشان هم‌زمان در دانشکده حقوق جنگ ایالات متحده آمریکا و چند دانشگاه دیگر تدریس دارند و در اکثر همایشها و سخنرانی‌های مرتبط با حقوق مخاصمات و به خصوص حملات سایبری حضور فعالی داشته و دارند. برخی از این منابع عبارتند از:
1- Schmitt, Michael N., Wired Warfare:Computer Network Attack and Jus in Bello, 2007.
2- Schmitt,Michael N. ,Computer Network Attack and the Use of Force in International Law,article,Columbia Journal of Transnational law ,Volume 37,1999.
3- Schmitt Michael, “International Law in Cyberspace”,2012.
در تمام این مقالات آقای مایکل اشمیت به دنبال ارائه یک مدل جهت ضابطه‌مند کردن شناسایی حمله سایبری در چارچوب حقوق مخاصمات مسلحانه و همچنین نحوه اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه در این‌گونه حملات است. که البته به دلیل وجود نظرات مخالف در مقابل طرح ایشان، این نظریه ها توسط دیگر نویسندگان بین‌المللی در حال بررسی و ارزیابی می‌باشد.
4- Rosenzweig, Paul , A Taxonomy of Cyber War IHL Questions, 2014.
در این مقاله، نگارنده سعی در طبقه‌بندی جنگ سایبری در چارچوب حقوق بین‌الملل بشردوستانه می‌باشد که البته حمله سایبری با جنگ سایبری در پاره‌ای موارد متفاوت می‌باشد.
5- Kulesza, Joanna, State responsibility for acts of cyber‐terrorism, University of Lodz GigaNet Symposium ,Vilnius, September 13, 2010.
با توجه به مسئله مسئولیت دولت در قبال نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری، این مقاله در خصوص “انتساب” به خوبی مسئله را تجزیه و تحلیل نموده و راه کارهایی برای حل مسئله انتساب در حملات سایبری ارائه نموده است.
با نگاهی گذرا بر منابع فوق می‌توان متوجه شد که هیچ‌کدام از این منابع به شکل خاص به موضوع حملات سایبری و تفاوت آن با جنگ سایبری و آثار حاصل از آن اشاره‌ای نداشته‌اند. لذا در این رساله به طور خاص به این موضوع می‌پردازیم.
3- اهداف پژوهش
یکی از مسائل جدید که امروزه مورد توجه حقوق بین‌الملل قرارگرفته، چالش‌های حقوقی مرتبط با فضای سایبر و به خصوص حملات سایبری می‌باشد که به دلیل عدم تعریف دقیق این گونه مفاهیم حقوقی، در پاره‌ای موارد باعث خلط موضوع گردیده است. لذا در این پژوهش برآنیم تا مفاهیمی همچون حملات سایبری، جنگ سایبری و جرایم رایانه‌ای را با نگاهی جدید بررسی نموده و از طرفی دیگر در پرتو رویکردهای بشردوستانه به پیامدهای حقوقی حملات سایبری در سطوح داخلی و بین‌المللی پرداخته و همچنین محدودیت‌هایی را که اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه در برخورد با این‌گونه مسائل بین‌المللی و بشری با آن روبرو هستند را بررسی نموده و مشکلات فراروی حقوق بین‌الملل مدرن به ویژه در حوزه حقوق بین‌الملل بشردوستانه را مورد ارزیابی قرار دهیم و نهایتاً قابلیت اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه بر حملات سایبری را بازکاوی نماییم.
4- فرضیه‌ها
در راستای پاسخ به سئوالات مطروحه و به دلیل هم‌پوشانی برخی از سئوالات، فرضیات زیر متصور است:
الف: فرضیه اصلی
“اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه، قابلیت اعمال بر حملات سایبری را دارد”.
ب: فرضیه‌های فرعی
با توجه به هم‌پوشانی سئوالات فرعی مطروحه، سه فرضیه فرعی قابل طرح می‌باشد:
1- واکنش به حملات سایبری در چارچوب مواد مندرج در منشور و قواعد حقوق بین‌الملل عرفی امکان‌پذیر می‌باشد.
2- در مواجهه با نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری، مسؤلیت بین‌المللی دولت قابل طرح و پیگیری می‌باشد.
3- با توسعه تدریجی در حوزه قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه و قواعد عرفی، حملات سایبری در چارچوب محدودیت های حقوق بین الملل بشردوستانه قرار خواهد گرفت.
ج: فرضیه رقیب
” تحت الشعاع تحولات نوین در فضای سایبر و مخاصمات مسلحانه، اصول و قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه در مواجهه با حملات سایبری، قابلیت اعمال ندارند.”
با توجه به احتمال انجام حملات سایبری در طول مخاصمات مسلحانه و یا در زمان صلح، فرضیه‌های مطروحه فوق، در دو مقطع زمان صلح و زمان مخاصمه، قابل ارائه و ارزیابی می‌باشند.
5- مفاهیم مقدماتی
الف: حقوق بین‌الملل بشردوستانه: حقوق بین‌الملل بشردوستانه واژه‌اي است كه در قرن حاضر به وجود آمده و ترجمه كلمه Humanitarian law است. واژه «حق» در تركيب «حقوق بین‌الملل بشردوستانه»، ترجمه “حق” در مقابل “تكليف” نيست، حقوق در اين‌جا ترجمه “مقررات” است. در فارسي كلمه حقوق، مشترك لفظي است كه گاهي اوقات مراد از حقوق جمع حق (Right) و گاهي اوقات ترجمه (Law)به معناي قانون است. در زبان عربي واژه (Law) را قانون ترجمه كرده و (Right) را حقوق ترجمه كرده‌اند. اما در برخی متون فارسی متأسفانه اين دو كلمه به حقوق تعبير شده و لذا گاهي خلطي هم پيش مي‌آيد. از آنجایی‌که این واژه در سطح بین‌المللی و در حوزه حقوق بین‌الملل کاربرد بیشتری داشته، تحت عنوان حقوق بین‌الملل بشردوستانه به کار برده می‌شود. لذا حقوق بین‌الملل بشردوستانه، شاخه‌ای از حقوق بین‌الملل عمومی است که شیوه رفتار متخاصمین در جنگ و نحوه انجام عملیات نظامی را انتظام می‌بخشد و هدف آن، کاهش آلام ناشی از جنگ بر روی افراد، اعم از رزمنده و غیررزمنده می‌باشد.
ب: حملات سایبری: یکی از چالش‌های موجود در این رساله و در واقع در اکثر مقالات و کتاب‌های موجود، نبود تعریفی جامع در خصوص “حمله سایبری” می‌باشد. فعلاً به عنوان یک تعریف پایه، حمله سایبری را به شکل زیر تعریف می‌نماییم:
“حمله سایبری، نوعی عملیات مبتنی بر اطلاعات به صورت تهاجمی یا تدافعی می‌باشد که به منظور ایجاد اختلال و یا تخریب اطلاعات موجود در رایانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای، به‌کار گرفته می‌شود.”
ج: جنگ سایبری: جنگ سایبری، با هدف ازهم گسیختن سیستم‌های اطلاعاتی و مخابراتی، سیستم‌های کنترل و فرماندهی، ارتباطات و جاسوسی نیروی نظامی دشمن در هنگام یک مخاصمه مسلحانه و در فضای سایبر صورت می‌گیرد. درواقع جنگ سایبری اشاره به علمیات نظامی براساس اصول اطلاعاتی و شبکه‌های الکترونیکی و به عبارتی دیگر جنگ مبتنی بر اطلاعات می‌باشد.
6- روش‌شناسی پژوهش
روشی که برای نگارش این رساله به کار گرفته شده، روش توصیفی-تحلیلی است. با این توضیح که نگارنده ابتدا با بیان کلیاتی از فضای سایبر و اوصاف حقوقی حملات سایبری و نیز اصول و قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه، به ضرورت اعمال محدودیت بر حملات سایبری می‌پردازد و سپس با تجزیه و تحلیل ماهیت فنی و حقوقی حملات سایبری، قابلیت اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری را مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به پیامدهای نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در این‌گونه حملات، به تبیین رهیافتی نوین در نحوه اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری می‌پردازد.
7- ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار گردآوري اطلاعات به شکل کتابخانه‌ای(مطالعه کتب، مقالات، نشریات و پایان‌نامه‌ها) و نیز استفاده از منابع الکترونیکی و اینترنتی بوده که البته به دلیل جدید بودن موضوع پژوهش، اکثر منابع طبق پیوست، منابع غیرپارسی بوده است.
8- قلمرو پژوهش
با توجه به اینکه موضوع حملات سایبری مربوط به عصر دیجیتال می‌باشد لذا قلمرو زمانی تحقیق حاضر به کلیه حملات انجام شده در دو دهه‌ی اخیر ختم می‌شود و از آنجایی‌که این‌گونه حملات در هرجایی امکان انجام آن می‌باشد بنابراین قلمرو مکانی مشخصی ندارد بلکه ما به تمامی حملات انجام شده؛ چه مربوط به گذشته و چه مربوط به حال؛ مراجعه می‌کنیم و به لحاظ موضوعی به بررسی حملات سایبری و اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه قابل اعمال در این‌گونه حملات و پیامدهای نقض اصول این نهاد حقوقی خواهیم پرداخت.
9- سازماندهی پژوهش
رساله حاضر در دو بخش؛ هر بخش شامل دو فصل و دو گفتار؛ سازماندهی شده است؛
در بخش اول تحت عنوان؛ کلیات و مبانی فضای سایبر و حملات سایبری، به بررسی ویژگی ها و چارچوب مفهومی و حقوقی فضای سایبر و حملات سایبری خواهیم پرداخت.
با توجه به اینکه حقوق بین‌الملل بشردوستانه زیرمجموعه حقوق مخاصمات می‌باشد، لذا در بخش اول، حملات سایبری از منظر حقوق مخاصمات مسلحانه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که در این خصوص هم به ارزیابی ابزارهای حملات سایبری در چارچوب حقوقی بین‌المللی می‌پردازیم و هم تحولات حقوق مخاصمات در پرتو حملات سایبری مطالعه می‌شود.
در بخش دوم، تحت عنوان حملات سایبری از منظر حقوق بین‌الملل بشردوستانه و پیامدهای نقض آن، در فصل اول ؛ رویکرد حقوق بین‌الملل بشردوستانه در مواجهه با حملات سایبری و در فصل دوم؛ پیامدهای نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. و در پایان نتیجه‌گیری از کل پژوهش خواهیم داشت.
*
تأکید اصلی این پژوهش بر آن نوع از حملات سایبری می‌باشد که بین دولت‌ها و عوامل منتسب به دولت‌ها انجام گرفته است و بدین ترتیب تا حد زیادی موارد دیگری همچون تروریسم سایبری، جرایم سایبری و جاسوسی سایبری مورد توجه قرار نمی‌گیرند.
بخش اول
کلیات و مبانی فضای سایبر و حملات سایبری
مقدمه
امروزه اطلاعات در همه زمینه‌ها به سرعت در جوامع پخش شده و همه به آن نیاز دارند. حتی اگر شما به دنبال اطلاعات نروید، اطلاعات خود به سراغ شما می‌آید. ایجاد یک حساب عابر بانک، ثبت اطلاعات شما در اینترنت برای دریافت یارانه، ایجاد یک اسم کاربری در اینترنت به منظور دریافت رایانامه و یا هر کاری که شخصیت شما را دستخوش یک تحول فیزیکی نماید، شما را در یک فضایی قرار می‌دهد که اصطلاحاً به آن فضای سایبر گفته می‌شود و شما در این فضای مجازی زندگی می‌کنید. این شخصیت را خود شما ساخته‌اید و می‌توانید هر لحظه آن‌را تغییر دهید. در این فضا ابزارها و روابط با دنیای واقعی یکی هستند ولی با قالبی متفاوت.
همان‌گونه که یک شخص می‌تواند در فضای سایبر فعالیت نماید، سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی نیز این توانایی را به مراتب بیشتر در اختیار داشته و به منظور کسب اطلاعات، کسب در آمد، ارائه خدمات عمومی و تجارت در این فضا نیز فعالیت می‌کنند.
از نظر استراتژیک همه ملت‌های دنیا در برابر تهدید ناخواسته‌ای قرار دارند، تهدیدی که دارایی‌های آن‌ها را براساس اهمیت
