
میکردند، اما در عصر حاضر برای توسعه، بیشتر از آنچه به سرمایه اقتصادی و فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم و سرمایه اجتماعی بهعنوان یک اصل محوری برای دستیابی به توسعه محسوب میشود. مدیران و کسانیکه بتوانند در سازمان، سرمایه اجتماعی ایجاد کنند، راه کامیابی و شغلی و سازمانی خود را هموار میسازند (صالحی و مهر علیزاده،1384). سرمایه اجتماعی مناسب همچنین هزینههای تبادل و تعامل را در سازمانهای مختلف کاهش میدهد، مانند هزینههای مادی تا زمانی که صرف بستن پیمانها یا کنترل و نظارت از طریق سلسلهمراتب و مقررات دیوانسالارانه میشود. امروزه، تخصصی شدن حرفههای مختلف به گونهای است که دیگر شیوههای دیوانسالارانه در سرپرستی کارکنان متخصص پاسخگوی نیازهای سازمان نیست و نمیتواند مدیر را در دستیابی به اهداف سازمان یاری کند، درحالی که انتظار میرود ایجاد و تقویت هنجارهای حرفهای اثربخش در محیطهای تخصصی بهرهوری بالاتری داشته باشد (پروساک3، 2000).
امروزه اکثر سازمانها از بیاعتمادی، ارتباطات بسته و رسمی بودن بیش از حد رنج میبرند. باید تغییراتی در راستای اعتماد متقابل شخصی بیشتر، ارتباطات بازتر، انعطافپذیری شخصی و سازمانی بیشتری ایجاد کرد (گامان4،2007). و در این میان محیطهای کتابخانههای دانشگاهی هم از این قاعده مستثنا نیستند، زیرا که با کمبود تعاملات، ارتباطات میانفردی و گروهی، احساس هویتسازمانی، اعتماد پایین، کار گروهی و مشارکت ضعیف در میان کارکنان کتابخانه روبهرو هستند. کتابخانههای دانشگاهی میتوانند با سرمایهگذاری درزمینهٔ سرمایه اجتماعی، بردانش و مهارت و شایستگیهای کتابداران خود و همچنین در سرمایه ساختاری خود از قبیل دارایی فکری، نوآوری، فرایندها و روشهای کاری، یادگیری سازمانی، سیستمهای اطلاعاتی و … بیفزایند. بر همین اساس توجه به عوامل مؤثر بر ارتقاء منزلت اجتماعی و وضعیت سرمایة اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی که نقش و اهمیت زیادی در پیشبرد برنامههای آموزشی و پژوهشی در دانشگاهها دارند، شایان توجه است. مدیران و برنامه ریزان کتابخانههای دانشگاهی که درصدد ارتقاء و توسعه منزلت اجتماعی کتابداران هستند باید تلاشی جامع، نظام مدار و پی گیر داشته باشند که به نظر میرسد حلقه مفقود در چرخه این توسعه، مفهوم سرمایه اجتماعی و مؤلفههای آن میباشد ازآنجاکه تحقیقات زیادی روی این مفهوم در ایران صورت نگرفته است محقق قصد دارد به بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء توسعه منزلت اجتماعی کتابداران و توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی بپردازد
1-۳. اهداف پژوهش
هدف این پژوهش بهطورکلی، شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء منزلت اجتماعی کتابداران و ایجاد سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی همدان است.
• شناسایی وضعیت منزلت اجتماعی در کتابداران شاغل در کتابخانههای دانشگاهی همدان
• شناسایی عوامل مؤثر بر منزلت اجتماعی کتابداران شاغل در کتابخانههای دانشگاهی همدان
• شناسایی نقش کتابخانههای دانشگاهی بر ارتقاء منزلت اجتماعی کتابداران
• شناسایی نقش کتابخانههای دانشگاهی در ایجاد سرمایه اجتماعی در بین افراد موردمطالعه
• شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی همدان
• شناسایی عوامل بازدارنده بر توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی همدان
• ارائه راهکارهایی برای افزایش منزلت اجتماعی کتابداران موردمطالعه
1-۴. پرسشهای پژوهش
1. کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان منزلت اجتماعی خود را چگونه تعریف میکنند؟
2. کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان چه عواملی را بر ارتقاء منزلت اجتماعی خود مؤثر میدانند؟
3. کتابخانههای دانشگاهی همدان چگونه در ایجاد و توسعه سرمایه اجتماعی مؤثرند؟
4. عوامل مؤثر بر توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی همدان کدامند؟
5. عوامل بازدارنده در توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی همدان کدامند؟
۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش
در حوزههای علمی و پژوهشی ایران بهطورکلی و در پژوهشهای مرتبط با رشته علم اطلاعات و دانش شناسی بهطور خاص، منزلت اجتماعی و سرمایه اجتماعی موضوعی است که کمتر موردتحقیق قرار گرفته است. با توجه به این امر و با توجه به اینکه در حال حاضر این موضوع موردتوجه جامعه علمی کشور و رشته است، همچنین بررسی متون نشان میدهد به نظر تاکنون پژوهشی در رابطه با شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء منزلت اجتماعی کتابداران و توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی انجام نشده است. ضروری است پژوهشهایی در رابطه با ارتقاء و توسعه منزلت اجتماعی کتابداران و ایجاد سرمایه اجتماعی در کتابخانههای دانشگاهی نیز انجام شود. درواقع جای خالی چنین پژوهشی در داخل کشور احساس میشود و این خود انگیزهای برای انجام پژوهش حاضر و پژوهشهای مشابه آتی در کشور ماست. این پژوهش میتواند مبنایی برای پژوهشهای بیشتر و خاصتر در این حوزه در آینده باشد. این پژوهش ازآنجهت حائز اهمیت است که با شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء منزلت اجتماعی و توسعه سرمایه اجتماعی کتابداران کتابخانههای دانشگاهی، میتوان وضعیت موجود منزلت اجتماعی و سرمایه اجتماعی آنان را شناسایی کرد و آن را با وضعیت مطلوب مقایسه کرد. در کتابخانههای دانشگاهی این پژوهش میتواند بهعنوان یک راهنما برای مدیران کتابخانههای دانشگاهی مطرح گردد تا از این طریق زمینههای لازم را برای ارتقاء منزلت اجتماعی و توسعه سرمایه اجتماعی کتابداران فراهم کنند و با برنامهریزی مناسب و بهکارگیری هرچه بیشتر و بهتر این توانایی در کتابخانهها و تقویت آن بپردازند و عواملی که سبب کاهش منزلت اجتماعی میشوند و بازدارنده ایجاد سرمایه اجتماعی هستند را شناسایی و در رفع آنها بکوشند. از طریق افزایش سرمایه اجتماعی و ارتقاء منزلت اجتماعی آنان، تعاملات، ارتباطات میانفردی و گروهی، احساس هویتسازمانی، اعتماد بالا، کار گروهی و مشارکت بیشتر در میان کارکنان کتابخانه، دانش و مهارت و شایستگیهای کتابداران، همچنین سرمایه ساختاری کتابخانهها از قبیل دارایی فکری، نوآوری، فرایندها و روشهای کاری، یادگیری سازمانی، سیستمهای اطلاعاتی و … افرایش مییابد. و هدف کتابخانه دانشگاهی که حمایت از برنامههای آموزشی و پژوهشی دانشگاه است بهخوبی تحقق میباید.
1-۶. تعریفهای عملیاتی
کتابخانههای دانشگاهی: منظور از کتابخانههای دانشگاهی کتابخانههای مرکزی و دانشکدهای دانشگاههای بوعلی سینای همدان، علوم پزشکی همدان، دانشگاه صنعتی همدان و دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان است.
منزلت اجتماعی: در این پژوهش، منزلت اجتماعی با مؤلفههای احترام، محبوبیت، اهمیت و ارزش، تحصیلات عالی، شأن و اعتبار کتابداران کتابخانههای دانشگاهی در بین مشاغل مورد بررسی قرار میگیرد
احترام: میزان احترامی است که از نظر کتابداران، مردم برای آنها قائل هستند.
محبوبیت: میزان محبوبیتی که کتابداران در بین سایر مشاغل دارند.
اهمیت و ارزش: منظور از اهمیت و ارزش، میزان ارزشی است که رشته کتابداری در جامعه دارد.
تحصیلات عالی: منظور از تحصیلات عالی، تحصیلات کتابداران در سطح تحصیلات تکمیلی و بالاتر است.
شأن و اعتبار: منظور میزان اعتباری است که کتابداران در جامعه دارند.
سرمایه اجتماعی: در این پژوهش منظور از سرمایه اجتماعی، همکاری، مشارکت و اعتماد متقابل بین کارکنان کتابخانه است.
همکاری: میزان همکاری که کتابداران در انجام فعالیتهای روزانه در محیط کار باهم دیگر دارند.
مشارکت: میزان مشارکتی که کتابداران در انجام فعالیتهای روزانه در محیط کار باهم دیگر دارند.
اعتماد متقابل: منظور از اعتماد متقابل، میزان اعتمادی است که کتابداران به همدیگر دارند.
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1. مقدمه
در این فصل، به بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهشهای انجام شده در حوزه منزلت اجتماعی و سرمایه اجتماعی پرداخته میشود. هدف از تهیه این فصل آشنایی با مباحث نظری و پیشینه موجود در رابطه با پژوهش حاضر، در سطح ملی و بینالمللی است. ابتدا در قسمت مبانی نظری تعریف و خاستگاه منزلت اجتماعی مطرح میشود. سپس عوامل تعین کننده منزلت اجتماعی و سیر تحول آن از دیدگاه صاحبنظران موردبحث قرار میگردد. در این راستا جهت روشن شدن مفهوم سرمایه اجتماعی، تاریخچه، تعاریف، دیدگاههای صاحبنظران، ابعاد و عناصر تشکیلدهنده سرمایه اجتماعی مورد بررسی قرار میگیرد. در انتها نیز پژوهشهای انجام شده در این رابطه در داخل و خارج از کشور ارائه میشود.
۲-۲. منزلت اجتماعی
2-2-1. تعریف
نظریهپردازانی همچون دورکیم5(1952)، پارسونز6(1952)، و گیدنز7(1989، ترجمه صبوری، 1373)، در پی تدقیق ماهیت منزلت اجتماعی8 و شناسایی و معرفی عوامل مؤثر بر آن برآمدهاند. این اندیشمندان جامعهشناس، اغلب منزلت اجتماعی را مترادف پایگاههای اجتماعی تلقی میکنند که فرد در گروه، مرتبه و موقعیت اجتماعی یک گروه، کسب میکند و بر اساس آن از برخی مزایا و ویژگیها، برخوردار میگردد (توسلی،1369). لیکن مؤلفان و محققان متأخر، منزلت اجتماعی را نوعی شأن، اعتبار، عزت و احترامی میدانند که جامعه برای افراد یک گروه، نهاد و یا شغل قائل هستند. بهزعم اسکینز (1380) منزلت اجتماعی، شأن، اعتبار و حرمتی است که افراد جامعه برای گروههای مختلف قائل هستند و بر اساس آن، از آنان انتظار رفتارهای خاصی را دارند.
واژه منزلت در فرهنگ عمید، به معنی جاه و مقام، قدر و مرتبه، و رتبه آمده است (عمید 1382). آلن بیرو در تعریف و توصیف منزلت اجتماعی مینویسد: «از نظر لغوی این لغت به توهماتی اطلاق میشود منبعث از جادو. یا پدیدههایی که عجیب به نظر میرسند، اعتبار اجتماعی (منزلت)، نفوذ و اعتباری است که دیگران به شخصی به جهت خصایص گوناگون کموبیش واقعی به او منتسب میدارند، میبخشند» (بیرو،1374). از دیدگاه جامعهشناسی این اصطلاح بهعنوان رتبه، پایگاه و موقعیت اجتماعی اشخاص، گروهها و سازمانها در مقایسه با یکدیگر به کار میرود (ملک، 1374). ملیون تأمین، منزلت را ارزشی میداند که یک جمع (جامعه، گروه و یا سازمان) برای یک نقش اجتماعی قائل است و یا مقام فرد یا گروه با توجه به توزیعشان در یک نظام اجتماعی را منزلت اجتماعی مینامد (نائینی،1374). منزلت اجتماعی نوعی ارزیابی است که بر پایه معیارهای ارزش اجتماعی معتبر در جامعه از پایگاه اجتماعی یک شخص در ذهن دیگران به عمل میآید و نشان میدهد که پایگاه شخص نسبت به اشخاص دیگر در فضای اجتماعی کجاست (رفیع پور، 1378)
جامعه شناسان، پایگاه اجتماعی را معادل “social status” به کار میبرند و معتقدند که شاخصهای آن شامل شغل، تحصیلات و میزان درآمد است (بیرو، 1374). درواقع، منزلت اجتماعی معادل “social prestige” متفاوت از پایگاه اجتماعی افراد است. این مفهوم در دو معنی به کار میرود:1- شهرت، اعتبار، وجهه، آبرو، حیثیت. 2- پر پرستیژ یا پرستیژ، برای کسب اعتبار. که برخی اندیشمندان معادل این اصطلاح را آبروی اجتماعی، شأن اجتماعی، حیثیت اجتماعی و اعتبار اجتماعی دانستهاند (نیک خلق و وثوقی، 1388).
منزلت اجتماعی به معنای پایگاه و شأن افراد جامعه است و ارتباط نزدیکی با نقش اجتماعی افراد دارد. نقش اجتماعی خود شامل مجموعهای از حقوقی است که به افراد داده میشود و مسئولیتهایی که از آنها انتظار میرود انجام دهند. به این ترتیب، میتوان گفت که نقش اجتماعی افراد یکی از معیارهای عمده جهت تعیین منزلت اجتماعی آنها است. به عبارات دیگر میزان بهرهمندی جامعه از نقش افراد و ارزشهای اجتماعی وابسته به آن نقش، تعیینکننده منزلت اجتماعی به میزان قابلتوجهی بستگی به احترام افراد برای آن نقش دارد و اغلب میزان حرمت اجتماعی برای یک نقش میتواند عوامل نامطلوب یا دافعهای نظیر کمبود درآمد یا تجمل مشکلات مربوط به پاسخگویی و انجام مسئولیتهای نقش را جبران کند (گمتچ9، وایلک10، لاوریچ11
