است. از این رو هدف این نظریه پیدا کردن راه‌هایی است که افراد به توضیح و تبیین رویدادها و روابط علت و معلولی بین آن‌ها بپردازند. مثلاً در مدرسه دانش آموزان می‌خواهند بفهمند که چرا بعضی به راحتی یاد می‌گیرند و می‌توانند مطالب را بخوانند و بعضی دیگر به سختی (شیخ الاسلامی، 1377).
در مجموع در مورد این نظریه می‌توان گفت جستجو برای درک و فهم امور و علل رویدادها مهم‌ترین منبع انگیزشی انسان است. از این روهدف این نظریه پیدا کردن راه‌هایی است که افراد به توضیح و تبیین رویدادها و روابط علت و معلولی بین آن‌ها می‌پردازد.
2-3- پیش‌آیندهای اسناد
طبق نظریه اسناد، افراد برای ساختن اسنادها از منابع اطلاعاتی گوناگونی استفاده می‌کنند. این منابع اطلاعاتی دردودسته کلی خلاصه شده‌اند که عبارت‌اند از عوامل محیطی وعوامل شخصی که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند (شیخ الاسلامی، 1370).
2-3-1- عوامل محیطی21
در مدل واینر عوامل محیطی، اطلاعات خاص و هنجارهای اجتماعی را شامل می‌شود. اطلاعات خاص دانش مستقیمی را درباره علت‌های رفتار افراد فراهم می‌آورد. به عنوان مثال همه ما یک آگاهی ازتوانایی‌هاوشایستگی‌هایمان داریم وبر این اساس هم یک انتظاری از موفقیت و شکست در آینده خواهیم داشت.
افراد همچنین می‌توانند اطلاعاتی را که هنجارهای اجتماعی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، در ساخت اسنادهای خود به کار ببرند. مثلاً دانش‌آموزی را فرض کنید که با استفاده از اطلاعاتی که از عملکرد همکلاسی‌هایش در امتحان به دست می‌آورد، می‌توانداسنادی رادر خصوص عملکرد ضعیف خود در امتحان بسازد.22
کلی23 همچنین پیشنهاد کرد که همه اطلاعات می‌توانند مطابق چندین فاکتور طبقه‌بندی شوند که روی فرایندهای اسناد تأثیر می‌گذارند. کلی معتقد است که ما در هر اسناد علی به سه دسته اطلاعات نیاز داریم؛ اطلاعات مربوط به توافق24، اطلاعات مربوط به همسانی25 واطلاعات مربوط به تمایز26. به عنوان مثال، خانم ارلی معلم علوم کلاس هفتم است که می‌خواهد بداند چرا کارلا در کلاس بدرفتاری می‌کند. اگر خانم ارلی مشاهده کند که کارلا فقط در کلاس او بی انضباط است و در کلاس‌های دیگر نیست (تمایز) و همچنین کارلا همیشه در کلاس او بی انضباط است (همسانی)، پس احتمال اینکه کلاس او مسبب رفتار کارلا است زیاد می‌شود. اگر خانم ارلی دید که نه تنها کارلا بلکه بقیه دانش آموزان کلاس نیز در کلاسش بی انضباط هستند (توافق)، پس باید چیزهای زیادی درباره کلاس او باشد که موجب این رفتار شده است. حالا فرض کنید کارلا در همه کلاس‌ها بی انضباط است (تمایز کم) و دانش آموزان دیگر هم آرام هستند (توافق کم)، در این صورت اسناد این رفتار کارلا به خودش نسبت داده می‌شود.
2-3-2- عوامل شخصی
اطلاعات کنونی که افراد در اختیار دارند نیز تأثیر آشکاری بر ساخت اسنادهای آن‌ها دارد. تعداد عوامل فردی که بر اسناد افراد تأثیر می‌گذارد در چهار مقوله خلاصه شده‌اند که به شرح زیر می‌باشند:
الف) طرحواره‌ها و قواعد علی27: شامل اصول و اعتقادات مختلفی است که افراد در ساختن اسنادهای خود به کارمی‌برند. فرض می‌شود که این اصول و اعتقادات توسط افراد فرا گرفته می‌شوند، ذخیره می‌شوند فیسک و تیلور28 در این خصوص 6 اصل کلی را مطرح کرده‌اند: و یاد‌آوری می‌شوند و به شکل‌های متفاوتی در موقعیت‌های علی گوناگون برانگیخته می‌شوند. فیسک و تیلور در این خصوص 6 اصل کلی را مطرح کرده‌اند:
اولین اصل این است که علت‌ها باید قبل از نتایج رفتار باشند. به‌عنوان مثال دانش‌آموزی که در پی علت‌یابی شکست خود در امتحان است، این شکست را به عواملی که بعد از امتحان روی داده‌است نسبت نخواهد داد.
اصل دوم بیان می‌کند رویدادهایی که از نظر زمانی به رویداد هدف نزدیک هستند، به احتمال زیاد به عنوان عامل علی در نظر گرفته می‌شوند. دانش آموزی را در نظر بگیرید که نمره کم خود را به دلیل دعوا با دوستش درست شب قبل از امتحان می‌داند.
اصل سوم بیان می‌دارد رویدادهایی که از نظر فاصله ای و مکانی به رویداد هدف نزدیک باشند به احتمال زیاد با رویداد هدف ارتباط پیدا می‌کنند. مثلاً یک دانش آموز عملکرد ضعیف خود را به نزدیکی کلاس درس به زمین بازی نسبت می‌دهد.29
اصل چهارم بیان می‌دارد که محرک‌هایی که به صورت برجسته ادراک می‌شوند نسبت به محرکی که برجسته نباشد، به عنوان علت در نظر گرفته می‌شوند.
اصل پنجم می‌گوید علت‌ها باید شبیه نتایج باشند. افراد تمایل دارند که نتایج بزرگ را به علت‌های بزرگ و پیامدهای کوچک را به علت‌های کوچک نسبت دهند. مثلاً یک دانش آموز شکست در دوره تحصیل را به دلیل جدایی والدینش از یکدیگر می‌داند.
اصل ششم بیان می‌دارد که علت‌های معرف و نماینده به احتمال بیشتری به پیامدها، اسناد داده می‌شود. دانش آموزی که هر دفعه شکست در امتحان ریاضی را به ضعف تدریس معلمش نسبت می‌دهد، این شکست را در دفعات بعد هم به همین دلیل می‌داند. در واقع در اینجا یک حالت تعمیم وجود دارد.
ب) سوگیری اسنادی30: تحقیقاتی که در زمینه فرایند اسناد سازی صورت‌گرفته، نشان داده‌اند که تعدادی از قوانین استنتاجی که افراد برای ساختن اسنادها به کار می‌برند نادرست می‌باشند که منجر به سوگیری در ادراک کننده می‌شود که در ادامه برخی از آن‌ها به اختصار توضیح داده می‌شود:
خطای بنیادی اسناد31: زمانی که ما پیامدهای دیگران را توجیه می‌کنیم، قویاً به عوامل درونی مثل ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها اتکا می‌کنیم. مثلاً او به این علت برنده شد که خیلی باهوش است. گرایش به استفاده از عوامل درونی برای توجیه کردن پیامدهای دیگران به قدری فراگیر است که به آن خطای بنیادی اسناد می گویند. به آخرین باری که یکی از دوستان شما به موقع سر قرار حاضر نشد فکر کنید، احتمالاً بیشتر مایل بودید فکر کنید که دوست شما به خاطر عوامل شخصیتی مثلاً بی مسئولیتی یا تنبلی دیر کرده است نه به خاطر عوامل موقعیتی بیرونی مثل ترافیک یا یک کار غیر منتظره.
خطای عمل‌کننده- مشاهده‌گر32: عمل‌کننده‌ها و مشاهده‌گران بعد از دیدن پیامدی یکسان، انتساب‌های مختلفی می‌کنند. طبق خطای عمل کننده-مشاهده گر، افراد پیامدهای خودشان را با علت‌های بیرونی توجیه می‌کنند ولی پیامدهای دیگران را با علت‌های درونی توجیه می‌کنند. مثلاً فرض کنید پای کسی به صندلی گیرمی‌کندو می‌افتد. او زمین خوردن خود را به صندلی مزاحم نسبت می‌دهد (علت بیرونی)، در حالی که مشاهده گر زمین خوردن او را به دست وپا چلفتی بودن او نسبت می‌دهد (علت درونی).
سوگیری خود یاری33: این سوگیری بر خلاف دو خطای قبلی، پدیده ای انگیزشی است. برای مثال در ورزش‌ها ورزشکاران موفقیت خود را بیشتر به عوامل درونی نسبت می‌دهند، در حالی که شکست خود را با عوامل بیرونی توجیه می‌کنند. سوگیری خود یاری به عنوان یک پدیده انگیزشی از میل افراد به محافظت از عزت نفسشان سرچشمه می‌گیرد. تا زمانی که ما موفقیت را ناشی از عوامل درونی بدانیم و شکست را ناشی از عوامل بیرونی، خود پنداره مثبتی خواهیم داشت.
سوگیری خود گرایی34: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد، که افراد بیشترین مسئولیت در مورد پیامد یک تکلیف را صرفنظر از موفقیت یا شکست، به خود نسبت می‌دهند. زن و شوهری را در نظر بگیرید که هر کدام فکر می‌کنند بیشترین کارهای منزل را خود بر عهده دارند.
اثر غلط همرایی35: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد که مردم رفتارها و یا نگرش‌های افرادی را ببینند و همانند آن‌ها به آن شرایط پاسخ‌های یکسانی بدهند. گرایش افراد به انجام این همرایی و بی توجهی به نظرهای متفاوت به این دلیل است که عقاید خود را درست و خوب جلوه دهند و از این طریق عزت نفس خود را بالا ببرند.36
پ) عقاید و دانش اولیه37: دانش اولیه شامل آگاهی فرد از توانایی‌ها و عملکرد گذشته خودش و همچنین دانش کلی در مورد یک کار می‌باشد. دانش اولیه همان تاریخچه گذشته فرد از موفقیت‌ها و شکست‌های او می‌باشد. برای مثال در یک محیط مدرسه معلمان و بیشتر دانش آموزان از مدرسه، آموزش و یادگیری یک دانش عمومی دارند که آن دانش به صورت فرایندهای اتوماتیک وار صورت می‌گیرد و این موجب می‌شود فشار اطلاعاتی زیادی در ساخت اسناد برای رویدادهای کلاسی صورت نگیرد.
ت) تفاوت‌های فردی38: یکی از تفاوت‌های فردی که به ساخت اسنادهای متفاوت توسط افراد منجر می‌شود منبع یا مکان کنترل است. منبع به معنی مکان است. یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. در این نظریه چنین فرض شده است که افراد از لحاظ اعتقاد به مکان کنترل به دو دسته تقسیم می‌شوند، گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌های خود را به شخص خود و گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌ها را به عوامل محیطی بیرون از خود نسبت می‌دهند.
2-4- پیامدهای اسنادها39
واینر بیان می‌کند که اگر یک رویداد غیر منتظره باشد، جستجوی اسنادی رخ می‌دهد. بر طبق دیدگاه شناختی، افراد یک دانش اولیه در مورد آنچه در یک موقعیت رخ می‌دهند دارند. برای مثال یک دانش آموز ادراکی از شایستگی و توانایی در تکالیف مدرسه و انتظاراتی هم از موفقیت و شکست خود در آینده دارد. حالا فرض کنید که همین دانش آموز پیشرفت خیلی خوبی را در مدرسه دارد در یک امتحان شکست بخورد، چون این رویداد خیلی غیرمنتظره است پس دانش آموز علت شکستش را جستجو می‌کند.
واینر همچنین می‌گوید پیامدهای منفی در یک رویداد هم افراد را به جستجوی اسنادی سوق می‌دهد. مثلاً افراد علت‌های شکستشان را بیشتر از علت‌های موفقیتشان جستجو می‌کنند. این واکنش به شکست باعث ایجاد سازگاری و هماهنگی در فرد می‌شود. چون اگر افراد علت‌های شکستشان رابفهمند برای رفع آن‌ها تلاش می‌کنند مثلاً دانش آموز می‌تواند راهبردهای یادگیری خود را تغییر دهد.
در شرایط دیگری که اسنادها جستجو می‌شود موقعیت یا یک رویداد جدید است و این هنگامی است که افراد دانش اولیه و انتظارات را در مورد چیزی ندارند. بنابراین افراد تلاش شناختی می‌کنند یعنی سعی می‌کنند بفهمند که چرا یک سری اتفاقات رخ داده است و علت این چه بوده است. مثلاً وقتی فراگیران به سطح جدیدی از تحصیلات وارد می‌شوند مثل ابتدایی به راهنمایی، دبیرستان به دانشگاه آن‌ها اسنادهایی را برای موقعیت‌های نا آشنا در یک محیط جدید جستجو می‌کنند.
همچنین در شرایطی که یک رویداد یا پیامد بسیار مورد علاقه فرد باشد، و برای او اهمیت زیادی داشته باشد جستجوی اسنادی رخ می‌دهد.40
2-5- ابعاد انگیزشی اسنادها41
به عقیده واینر اکثر تبیین‌های افراد از موفقیت‌ها و شکست‌هایشان دارای سه بعد یا سه جنبه مهم است: درونی در مقابل بیرونی، باثبات در مقابل بی ثبات و قابل کنترل در مقابل غیر قابل کنترل.
2-5-1- بعد مکان کنترل
بعد مکان کنترل به ویژگی‌های درونی و بیرونی اشاره دارد. مکان یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. علت‌هایی که در درون فرد قرار دارند مثل شخصیت، هوش، مهارت، تلاش، راهبرد و … هستند. در مقابل علت‌هایی که در بیرون فرد قرار دارند مثل هوا، تأثیر دیگران، یا دشواری تکلیف.
افراد دارای منبع کنترل درونی معتقدند که رویدادهای مثبت زندگی در نتیجه برنامه ریزی دقیق و کوشش مستمر خود آن‌ها به دست می‌آید. لذا مسئولیت هرگونه عمل و رفتار خود و پیامدهای ناشی از آن را می‌پذیرند. مثلاً دانش آموزی که دیربه کلاس می‌رسد، این دیر رسیدن را به علت اینکه دیر از خانه خارج شده نسبت می‌دهد نه به عوامل بیرونی.
از طرف دیگر افراد دارای منبع کنترل بیرونی بین رفتار خود و رویدادها، هیچ گونه رابطه علت و معلولی نمی‌بینند و بخت و اقبال، تصادف یا اشخاص دیگر را مسئول نتایج رفتار خود می‌دانند و در نتیجه خود را مسبب این علت‌ها نمی‌دانند و مسئولیت نمی‌پذیرند.42
2-5-2- بعد ثبات
علت‌ها ازنظر پایداری هم فرق می‌کنند، برخی انتساب‌ها مثل هوش، توانایی و شخصیت نسبتاً بادوام هستند در حالی که انتساب‌های دیگر مثل خلق، تلاش و شانس زودگذرند و لحظه به لحظه تغییر می‌کنند.
