مکانیسم در کتابخانه‌های عمومی برای ایجاد سرمایه اجتماعی وجود دارد: یکی نهادی و عوامل مرتبط با خط مشی آن است و دیگری فضای کتابخانه به‌عنوان مکان برگزاری جلسات غیررسمی میان کاربران.
باندی44 (2003) در مقاله‌ای با عنوان «بهترین سرمایه‌گذاری: کتابخانه عمومی مدرن به‌عنوان سرمایه اجتماعی» توسعه کتابخانه عمومی در استرالیا توصیف کرده و بیان می‌دارد که اگر قرار باشد کتابخانه‌های عمومی به پتانسیل کامل خود دست یابند و سرمایه اجتماعی ایجاد نمایند، باید بیشتر از همه به ساختمان‌های بهتر ساعات باز بودن بیشتر، کارکنان حرفه‌ای بیشتر و بودجه کافی نیازمندند. وی به لزوم سرمایه‌گذاری در کتابخانه عمومی اشاره می‌کند و میزان سرمایه‌گذاری را در ایالت‌های مختلف کتابخانه‌های عمومی استرالیا موردبررسی قرار می‌دهد و لزوم توجه بیشتر و سرمایه‌گذاری دوستداران کتاب و کتابخانه را در کتابخانه‌های عمومی خواستار شده است.
جوزف45 (2006) در پژوهش خود به بررسی نقش دسترسی به اینترنت بی‌سیم و کافی‌شاپ کتابخانه عمومی در ایجاد سرمایه اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی می‌پردازد. هدف این پژوهش نقش کتابخانه‌های عمومی در ایجاد سرمایه اجتماعی است. لذا بدین منظور، از 12 منطقه ایالت متحده، دو گروه از مناطق انتخاب شدند: یکی با سرمایه اجتماعی بالا و دیگری با سرمایه اجتماعی پایین. به‌منظور انتخاب این مناطق نیز از پژوهشی که در سال 2000 انجام شده بود، استفاده گردید. سپس کتابخانه‌هایی که دارای اینترنت و کافی‌شاپ بودند، شناسایی شدند و اطلاعات از طریق تلفن زدن به کتابخانه‌ها گردآوری شد. داده‌های به‌دست‌آمده تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان داد که داشتن کافی‌شاپ و اینترنت بی‌سیم تأثیر بسزایی در استفاده جامعه از کتابخانه عمومی دارد. یافته‌ها نشان داد در مناطق با سرمایه اجتماعی بالا که دارای کافی‌شاپ و اینترنت بی‌سیم می‌باشند، گردش کتاب، بالا بودن استفاده از کتابخانه بیشتر است.
در پژوهشی دیگر آودانسون46 و دیگران (2007) پروژه‌ای تحقیقاتی ارائه دادند که قصد دارد پتانسیل کتابخانه‌های عمومی را در ایجاد سرمایه اجتماعی و افزایش عمومیت‌یافته در جامعه چند فرهنگی امروز نشان دهد. در بهار سال 2006 تحقیقات و بررسی‌های اولیه انجام شد. هدف این مطالعات این بود که 1( سطح سرمایه اجتماعی را در جامعه و مشغولیت آن‌ها در کارهای مبتکرانه تخمین بزند. 2) استفاده آن‌ها را از کتابخانه عمومی محلی به‌عنوان یک مکان ملاقات تخمین بزند و 3) کتابخانه به چه کارهای مبتکرانه‌ای باید اولویت دهد تا سرمایه اجتماعی و مشارکت را در جامه افزایش دهد. این بررسی در سه شهر اسلو انجام شد یکی از آن‌ها جامعه چند فرهنگی نام داشت، یکی با عنوان جامعه‌ای با تنوع بیشتر و اشتراکات کم شناخته می‌شد و دیگری جامعه طبقه متوسط نام‌گذاری شده بود. برای اجرای این پژوهش، 250 نفر از هر جامعه، یعنی 750 نفر بالای 18 سال به‌عنوان نمونه انتخاب شدند که ویژگی‌های جامعه خود را دارا بودند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که نخستین و مهم‌ترین ویژگی کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان یک مکان ملاقات باشد، پیچیدگی آن است. میزان زیادی از ملاقات در آن به وقوع می‌پیوندد: ملاقات و جلسات غیررسمی با دوستان، ملاقات برنامه‌ریزی نشده، مشارکت در فضاهای مجازی، ملاقات و جلسات منظم با سیاستمداران و نویسندگان و غیره. این نتیجه بیان می‌کند که کتابخانه‌ها عرصه‌هایی هستند که این اجازه را به کاربران می‌دهد تا کم‌وبیش بدون اختلاف بین انواع مختلف جلسات و حوزه‌های مختلف زندگی به حیات خود ادامه دهند. این عرصه ایست که شما می‌توانید به‌طور همزمان همسایه، دانش‌آموز و شهروند تلقی شوید و در جلسات و فعالیت‌هایی که با یکدیگر فرق می‌کنند، شرکت نمایید. در چشم‌انداز پیوستن و ملحق کردن تازه‌واردان، که دارای فرهنگ‌های مختلف هستند، این مسئله بسیار مهم است تازه‌واردان در کتابخانه می‌توانند در کارهای سطح پایین مشغول شده و به‌تدریج به فعالیت‌ها و کارهای مهم و پرزحمت‌تر در جامعه ارتقا یابند این‌یک بخش اساسی در مشارکت است (آودانسون و دیگران، 2007).
کتابخانه همچنین فعالیت‌های مجازی را در وب با فعالیت‌های فیزیکی و رودررو با همشهریان در جامعه پیوند می‌دهد. فعالیت‌های مجازی، کتابخانه را به‌عنوان مکان ملاقات کمتر متمرکز، با عرصه‌ای که در آن مردم با شوق و اشتیاق در فعالیت‌های مشترک و عمومی شرکت می‌کنند، می‌آمیزد و نیز کتابخانه را به‌عنوان یک فضای عمومی که در آن مردم برای گفتمان در زمینه‌های دیگر آماده می‌کنند، ترکیب می‌کند.
وارهایم47 (2008) در پژوهش خود این نکته را موردتوجه قرار داده که نقش کتابخانه‌های عمومی در تولید اعتماد اجتماعی به‌عنوان یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی چیست؟ یافته‌های اصلی این تحقیق نشان می‌دهد که کتابخانه‌های عمومی مهم‌ترین عامل ایجاد سرمایه اجتماعی در منطقه OESD هستند. در فرایند ساخت اعتماد اجتماعی در مصاحبه‌هایی که با کارکنان کتابخانه انجام شد نشان داد که آن‌ها فعالیت‌های امتدادی به کاربران را به‌عنوان عامل ایجاد اعتماد اجتماعی می‌شناسند و نیز کتابخانه‌های عمومی را عامل گسترش اعتماد در میان گروه‌های محروم می‌دانند.
تحقیقی توسط گونگ، جانسون. چن (2008) تأثیر سرمایه اجتماعی محلی را بر شعبه‌های سه کتابخانه عمومی در سه محله متمایز در شهر نیویورک سنجیده است. آن‌ها دریافتند که سطوح نژادی، تنوع قومیتی و تبعیض نژادی در محلاتی که کتابخانه‌ها در آن‌ها واقع شده‌اند بر استفاده از کتابخانه تأثیر می‌گذارند.
وارهایم، استینمو و آید (2008) در پژوهشی با عنوان «آیا کتابخانه‌ها مهم می‌باشند؟ کتابخانه‌های عمومی و ایجاد سرمایه اجتماعی» در جستجوی پاسخ به این پرسش است که آیا کتابخانه‌های عمومی در ایجاد اعتماد تعمیم‌یافته مهم است یا نه. این مطالعه در تحلیل اطلاعات سطوح کلان در مورد اینکه سرمایه‌ها و مخارج کتابخانه‌های عمومی می‌تواند الگوهای اعتماد اجتماعی را در کشورهای او. ای.سی.دی. توضیح دهد یا نه از اطلاعات کمیتی استفاده کرده است. یافته اصلی این پژوهش این بود که کتابخانه‌های عمومی ظاهراً مهم‌ترین عامل ایجاد اعتماد عمومی در مناطق او. ای.سی.دی. است، حتی بیشتر از نهادهای بی‌طرف/اثربخش. البته این ابهام وجود دارد که ممکن است مسئله این باشد که کشورهای معتمد، کتابخانه‌های عمومی را در اولویت قرار داده‌اند. مصاحبه با مدیران کتابخانه‌ها نیز به این حقیقت اشاره داشته که آن‌ها فعالیت‌های خدماتی را در محل ارائه می‌دهند، به‌عنوان ایجادکنندهٔ اعتماد و اینکه مردم به کتابخانه‌ها اعتماد دارند، می‌دانند. سایر یافته‌های پژوهش نشان داد هنگامی‌که توجه کتابخانه‌ها به گروه غیر کاربران معطوف می‌شود، بازهم این اعتماد گسترده در کتابخانه عمومی این است که اعتماد را بین گروه‌ها ایجاد می‌کند.
وارهایم (2009) در مقاله خود نشان می‌دهد که چرا مطالعات کتابخانه‌های عمومی در مورد سهم آن‌ها در تولید سرمایه‌های اجتماعی برای تحقیقات سرمایه‌های اجتماعی و کتابخانه‌های عمومی مهم است. این مقاله نتایج کمی را در مورد هزینه‌های کتابخانه‌های عمومی در توضیح الگوهای اجتماعی در کشورهای OCCD گزارش می‌دهد که این رویکرد می‌تواند مثمر ثمر باشد.
جانسون48 (2010) در یک مطالعه به بررسی رابطه بین کتابخانه‌های عمومی و شاخص‌های سرمایه اجتماعی پرداخته است. وی در این مطالعه دو شاخص مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی را سنجیده است. یافته‌ها نشان داد که استفاده از کتابخانه به نحو قابل‌توجهی با مشارکت اجتماعی و نه با اعتماد اجتماعی در ارتباط است و نیز بین سرمایه اجتماعی و کتابخانه عمومی رابطه قوی وجود دارد.
جانسون (2010) پژوهشی با عنوان «آیا کتابخانه‌ها به سرمایه اجتماعی کمک می‌کنند» انجام داد. این مطالعه‌ی پایه‌ای با استفاده از یک پرسشنامه، که در سه کتابخانه شعبه در یک شهر آمریکا صورت گرفته است؛ رابطه بین کتابخانه‌های عمومی و شاخص‌های سرمایه اجتماعی را بررسی می‌نماید. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که سطح سرمایه اجتماعی کاربران کتابخانه به‌طور قابل‌توجهی با سطح سرمایه اجتماعی نمونه تصادفی ساکنان متفاوت است و رابطه‌ای بین کاربران کتابخانه عمومی و سرمایه اجتماعی وجود دارد. تجزیه‌وتحلیل همبستگی بین تعداد دفعات بازدید از کتابخانه و شاخص‌های سرمایه اجتماعی نشان داده که رابطه قوی بین مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و استفاده از کتابخانه وجود دارد.
در تحقیقی که جانسون (2012) با عنوان «چگونه کتابخانه‌های عمومی سرمایه اجتماعی را ایجاد می‌کنند» به این نتیجه رسید که در کتابخانه‌های عمومی سرمایه اجتماعی از طریق ایجاد روابط و تعاملات بین کارکنان و کاربران رخ می‌دهد. او معتقد است برخی از راه‌های که این روابط و تعاملات در ایجاد سرمایه اجتماعی نقش دارند: ایجاد اعتماد کاربران در کتابخانه و کارکنان آن، اتصال مردم به جامعه و منابع کتابخانه، فراهم کردن حمایت اجتماعی برای کاربران، کاهش انزوای اجتماعی و ایجاد محیطی مثبت برای ساکنان محله جهت جمع‌آوری اطلاعات هستند.
2-5. جمع‌بندی
با بررسی پژوهش‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور مشخص گردید، درمجموع هرچند پژوهش‌های در سنجش سرمایه اجتماعی کتابخانه‌ها انجام شده است، اما تاکنون پژوهش مستقلی که به شناسایی منزلت اجتماعی کتابداران و توسعه سرمایه اجتماعی در کتابخانه‌های دانشگاهی پرداخته باشد وجود ندارد. لذا در این پژوهش بر آنیم عوامل مختلف بر ایجاد و توسعه منزلت اجتماعی کتابداران را شناسایی کرده و با سنجش مقوله‌های مختلف سرمایه اجتماعی سهم کلی کتابخانه‌های دانشگاهی را در شکل‌گیری و توسعه سرمایه اجتماعی در میان کتابداران را نشان دهیم.
فصل سوم: روش پژوهش
3-1. مقدمه
این پژوهش برای شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد منزلت اجتماعی کتابداران و نقش کتابخانه‌های دانشگاهی در توسعه سرمایه اجتماعی انجام می‌شود. روش انجام این مطالعه کیفی است، داده‌های این پژوهش کیفی به روش گراندد تئوری تحلیل شده است. در این مطالعه به این دلیل از روش پژوهش کیفی استفاده شد که طبق گفته دنزین و لینکلن49 (2005) روش کیفی مناسب‌ترین روش برای مطالعه افکار، رفتار، نگرش و دیگر جنبه‌های اجتماعی – فرهنگی انسان می‌باشد (ویلسون50، 1999). با توجه به اینکه در داخل کشور مطالعاتی درزمینهٔ شناسایی عوامل مؤثر بر منزلت اجتماعی و نقش کتابخانه‌های دانشگاهی در توسعه سرمایه اجتماعی کتابداران انجام نشده است، این مطالعه از نوع اکتشافی است.
درک و شناسایی دقیق کامل رفتار، نگرش‌ها، افکار افراد بدون بررسی کامل دیدگاه و تجربه آن‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود (مایلز51 و هوبرمن52، 1994، ص. 103)، لذا در این پژوهش از روش کیفی استفاده شد تا بتوان تصویری مطلوب درزمینه موضوع موردبررسی در این مطالعه ارائه داد. مطالبی که در این فصل می‌آید شرح مراحل، ابزار و روش‌هایی هستند که برای جمع‌آوری و تحلیل روش‌ها بکار گرفته شده است.
۳-۲. نوع پژوهش
این مطالعه از نوع کاربردی است.
3-۳. روش پژوهش
در این پژوهش از رویکرد کیفی استفاده شده است.
۳-۴. جامعه پژوهش
جامعه آماری شامل کلیه کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه بوعلی سینا، دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه صنعتی همدان، آزاد اسلامی، پیام نور می‌باشد. کتابداران مورد بررسی، حدود 100 نفر می‌باشند.
3-5. نمونه گیری
3-5-1. حجم نمونه پژوهش
تعیین حجم نمونه پژوهش‌های کیفی موضوع بحث‌برانگیزی است زیرا در پژوهش‌های کیفی اشباع شدن اطلاعات، مهم‌تر از تعداد افراد مطالعه است (بیودوین53، 2009، ص.54). بدین معنی که محقق جمع‌آوری اطلاعات را باید تا زمانی ادامه دهد که اطلاعاتی که از شرکت‌کنندگان جمع‌آوری می‌کند، تکراری شوند و اطلاعات جدیدی به اطلاعات گردآوری شده قبلی اضافه نشود. به‌عبارت‌دیگر داده‌های گردآوری شده اشباع شود (لینکولن54 و گوبا55، 1985، ص.51).
در مطالعات کیفی، فرمول واحدی برای تعیین اندازهٔ درست نمونه وجود ندارد. عمق، پیچیدگی و غنای داده‌ها اهمیت اساسی دارد، اما تعیین
